2-курс стоматология факультетіне микробиология пәнінен тест тапсырмалары

*қайнату

*радиациялық

 

1.Бактерияларға тән қасиет:

b)Эукариоттарға жатады

c)Капсидi бар

d)Адамдарда патологиялық процесс қоздыруға қатыспайды

e)Қозғалуға қабiлеттiлiгi болмайды

2.Бактериялардың капсуласы:

+a)Фагоциттерден, бактериофагтардан қорғайды

b)Липидтерден тұрады

c)Қышқылға төзiмдiлiк қасиетi бар

d)Цитоплазманың белоктық қабаты

e)Құрғатуға төзiмдiлiгi жоқ​

3.Нуклеоид:

+a)ДНҚ молекуласының ұзын тiзбекшесiнiң  шоғырлануы

b)Жуан белоктық қабатпен қоршалған ДНҚ

c)Бiр тiзбекшелi ДНҚ

d)РНҚ-ның фрагментi

e)ДНҚ-ның  фрагментi

4.Бактерияладың клеткалық қабаты:

+a)Берiк, нәзiк құрылым

b)Кiлегейлi құрылым

c)Қорғайды

d)Тек қана белоктан тұрады

e)Ақпарат сақтаушы құрылым

5.Бактериялардың талшықтары:

a)Полисахаридтердан тұрады

+b)Олардың қозғалысын камтамасыз етедi

c)Бактерияларға белгiлi бiр пiшiн бередi

d)Спора түзуге қатысады

e)Капсула түзуге қатысады

6.Саңырауқұлақтардың морфологиясына тән қасиеттердi атаңыз

a)Клетка қабаты жоқ

+b)Мицелий түзедi

c)Капсула түзедi

d)Диффуздық орналасқан ядролық дистанция

e)Майлы балауызды заттардың болуы

7.Микрококктардың жағындыда орналасуы:

+a)Дараланып орналасуы

b)Екi екеуден жұптасып

c)Пакет түзiп орналасуы

d)Тiзбектелiп

e)Жүзiм шоғыры тәрiздi

8.Диплококктардың жағындыда орналасуы:

a)Дараланып

+b)Екi екеуден жұптасып

c)Пакет түзiп орналасуы

d)Тiзбектелiп

e)Жүзiм шоғыры тәрiздi

9.Спирохетаның пiшiнi:

a)Шар тәрiздi

b)Жiпше тәрiздi

c)Таяқша тәрiздi

d)Конус тәрiздi

+e)Ирекше

10.Жүзiм шоғыры тәрiздi орналасқан коктар:

a)Стрептококктар

+b)Стафилококктар

c)Сарциналар

d)Бациллалар

e)Микрококктар

11.Тiзбектелiп орналасатын кокктар:

a)Сарциналар

b)Микрококктар

+c)Стрептококктар

d)Стафилококктар

e)Бациллалар

12.Сарциналардың жағындыда орналасуы:

a)Дараланып

b)Жұптасып

+c)Пакет тәрiздi

d)Тiзбектелiп

e)Жүзiм шоғыры тәрiздi

13.Бактерияның негiзгi пiшiндерiне жатады:

+a)Шар, таяқша, ирекше

b)Шар, конус, ирекше

c)Оқ тәрiздi, жiпшелi, кубты

d)Таяқша, ирекше, кубты

e)Таяқша, оқ тәрiздi, конус

14.Бактериялардың мөлшерiн өлшейдi:

a)нанометрмен

+b)микрометрмен

c)миллиметрмен

d)ангстреммен

e)сантиметрмен

15.Бактерияның фагоцитозға қарсы тұрушы құрылым элементi:

+a)Капсула

b)Спора

d)Талшықтар

e)Цитоплазма

16.Медициналық микробиологияның мiндетi:

+a)Патогендi және шартты патогендi микроорганизмдердi зерттеу

b)Фитопатогендi микроорганизмдердi зерттеу

c)Фотобактерияларды зерттеу

d)Өсiмдiктердi зерттеу

e)Гельминттердi зерттеу

17.Грам терiс бактериялар қандай түске боялады:

a)Жасыл

b)Қоңыр

d)Көк

18.Патогендi микрорганизмдердi өсiрудiң оптимальды температурасы:

+a)37^°С

b)20^°С

d)0^°С

19.Микроорганизмдердiң ең негiзгi таксономиялық бiрлiгi:

+a)Түр

b)Тұқымдастық

d)Қатар

20.Бактериялардың қышқылға төзiмдiлiгi неге байланысты:

a)Нуклеин қышқылдарына

+b)Май-балауыз заттарына

c)Капсуласына

d)Ақуыздарына

e)Көмiрсуларына

21.Бактерия жасушасының құрылымдық компоненттерi:

a)Дифференцияланған ядро

+b)Диффузды орналасқан  ядролық субстанция

c)Тiкенектi өсiндi

d)Капсид

22.Грам оң бактериялар қандай түске боялады:

a)Жасыл

b)Қоңыр

+d)Күлгiн көк

e)Қызыл

23.Жасуша қабырғасы жоқ бактериялар, бiрақ та цитоплазмалық мембранамен

қоршалған микроорганизм:

a)хламидиялар

+b)микоплазмалар

c)рикетсиялар

d)спирохеталар

e)актиномицеттер

24.Грам әдiсiмен бояғанда қолданылады:

+a)Генцианвиолет

b)Метилен көгi

c)Везувин

d)Азур-эозин

e)Күкiрт қышқылы

25.Вирион мөлшерi өлшенедi:

+a)Нанометрмен

b)Миллиметрмен

c)Сантиметрмен

d)Ангстреммен

e)Микрометрмен

26.Вирустарға тән:

+a)Жасуша iшiлiк паразиттер

b)Бөлiну арқылы көбейедi

c)Жасуша құрылымы бар

d)Аэробты жағдайда ғана өседi

e)Спора түзедi

27.Вирустарды дақылдандырады:

a)ЕПА

c)ЕПС

e)Қанды агарда

28.Бактериофагтар паразиттейдi:

a)Вирустарда

+b)Бактерияларда

c)Адам жасушаларында

d)Өсiмдiк жасушаларында

e)Жануарлар жасушаларында

29.Қанды агарды дайындайды:

a)Қан сарысуынан

+b)Дефибринирленген қаннан

c)Гемолизденген қаннан

d)Эритроцитарлы массадан

e)Қан плазмасынан

30.Бактериялардың тыныс алу типтерi:

+a)Аэробты және анаэробты

b)Химиялық және физикалық

c)Химиялық және биологиялық

d)Тотығу және тотықсыздану

e)Физикалық және биологиялық

31.Вирустардың құрылымын зерттейдi:

a)Қағаздағы электрофорезбен

+b)Электронды микроскоппен

c)Ультракүлгiн микроскоппен

d)Түнек айдынды микроскоппен

e)Люминесценттi микроскоппен

32.Вирустардың ферменттерi:

a)Альдолаза

b)Плазмокоагулаза

c)Гиалуронидаза

+d)ДНҚ-тәуелдi ДНҚ-полимераза

e)Липаза

a)Бруцеллалар

b)Коринебактериялар

+c)Лактобактериялар

d)Сальмонеллалар

e)Шигеллалар

34.Анаэробтар:

a)Өсуiне оттегi керек бактериялар

b)Қарапайым қоректiк орталарда өседi

c)Грам терiс

d)Бос оттегiнiң жойылуын талап етедi

e)Өсуiне СО`2 қажет етедi

35.Судың санитарлық көрсеткiш микроорганизмдерiне жатады:

+a)iшек таяқшасы

b)спора түзетiн бактериялар

c)тырысқақ вибрионы

d)қарапайымдылар

e)саңырауқұлақтар

36.Қызметi клетка iшiнде өтетiн ферменттер:

+a)эндоферменттер

b)экзоферменттер

c)изоферменттер

d)оксиредуктаза

e)миаза

a)Д'Эрел бойынша

b)Кох бойынша

c)Дригальский бойынша

+ d)Цейсслер бойынша

e)Фортнернер бойынша

38.Бөлшектiк стерилизация түрлерi:

a)автоклавтау

b)пастеризация

c)қайнату

+d)тинсдализация

e)фильтрлеу

39.Топырақ арқылы берiлетiн ауруды атаңыз:

a)грипп

c)гонорея

d)герпестiк инфекция

+e)сiреспе

40.Облигатты анаэробтардың сипаттамасы:

+a)оттегi бар жерде жойылады

b)Құрамында цитохромы бар

c)Оттегiмен әрекеттескенде жасушаны жоятын су түзедi

d)Өсуi үшiн күн сәулесiн қажет етедi

e)Глюкозаны қышқыл мен газға дейін ыдыратады

41.Облигатты аэробтар:

a)Оттегi жоқ жерде өседi

+b)Оттегi бар жерде ғана өсе алады

c)Оларға анаэробты нитратты тыныс алу типi тән

d)Энергияны ашу арқылы алады

e)Оттегi оларға у болып табылады

42.Вирустардың көбеюi:

a)Бинарлы бөлiну

b)Сегменттелу

+c)Дисъюнктивтi әдiспен

d)Бүршiктену

e)Жынысты жолмен

43.Сыртқы ортада микроорганизмдердiң негiзгi резервуары болып табылады:

a)Адам денесi

b)Су

+c)Топырақ

e)Жылықанды жануарлар

44.Ауаның санитарлық көрсеткiш микроорганизмдерi:

a)Протей

c)Ішек таяқшасы

d)Энтерококк

+e)Алтын стафилококк

45.Дезинфекция түрлерi:

a)Химиялық

b)Физикалық

c)Микробиологиялық

+d)Ошақтық

e)Бактерицидтiк

46.Бактерияның метаболизм процесi тұрады:

a)Энергетикалық және транскрипция

b)Конструктивтi және трансляция

+c)Энергетикалық және конструктивтi

d)Транскрипция және трансляция

e)Репликация және трансдукция

47.Бактерияның қоректену типiн таңдаңыз:

a)Пиноцитоз

b)Фагоцитоз

+c)Жеңiлдетiлген диффузия

d)Пойкилоцитоз

e)Фагосоманың түзiлуi

48.Күйдiргiнi жұқтыру қаупi жоғары:

+a)Ет және ет өнiмдерiнен

b)Судан

c)Жемiс жидектен

d)Балық өнiмдерiнен

e)Тауықтан

49.Вирион сипатталады:

+a)Нуклеокапсидтiң болуымен

b)Хроматиндiк  субстанцияның болуымен

c)Митохондрий болуымен

d)Клетка iшiлiк қосындыларының болуымен

e)Гликоген және крахмалдың гранулаларының болуымен

50.Микроб жасушасының нуклеоидында орналасады:

a)Бабеш- Негри денешiктерi

+b)ДНҚ

c)Мезосомалар

e)Волютин дәндерi

51.Термостат қандай мақсатта қолданылады:

+a)Микроорганизмдердi өсiру үшiн

b)Зертхана ыдыстарын стерилизациялау үшiн

c)Хирургиялық инструменттердi стерилизациялау үшiн

d)Қоректiк орталарды стерилизациялау үшiн

e)Бактериялардың спора түзiлуiн жеделдету үшiн

52.Бациллалардың спорасы жойылады:

a)Бактериофаг әсерiнен

b)Ұзақ уақыт кептiргеннен

+c)Автоклавтау кезiнде

d)Лиофилизациядан

e)Пастеризациядан

53.Дезинфекциялаушы ерiтiндiлерге жатады:

+a)Хлорамин

b)Күкiрт ышылы

c)Вакциналар

d)Экзотоксиндер

e)Иммуннды сарысулар

54.Иммерсиялық микроскопияның ережесi:

+e)Иммерсиялық май қолдану

55.Бактерияның қосымша құрылымдық компоненттері:

a)Цитоплазма

b)Нуклеоид

+c)Капсула

d)Цитоплазматикалық мембрана

e)Жасуша қабырғасы

56.Бактерия жасушасының негізгi құрылымы:

a)Дифференцирленген ядро

+b)Нуклеоид

c)Талшықтар

d)Кiрпiкшелер

e)Клеткаiшiлiк қосындылар

57.Бактерия капсуласы:

+a)Фагоцитоздан қорғайды

b)Липидтерден тұрады

c)Қышылға төзiмдiлiгiмен сипатталады

d)Цитоплазманың ақуызды сыртқы қабаты

e)Сыртқы ортаның қолайсыз әсерiнен сақтайды

58.Грам оң бактериялардың жасуша қабырғасының негiзгi массасын құрайды:

+a)Пептидогликан

b)Көмiрсулар

c)Липидтер

d)Полисахаридтер

e)Ақуыздар

59.Бактерия рибосомасының қызметi:

a)Қоректiк заттардың қоры

+b)Белок синтезi

c)Плазматикалық мембрананың туындысы

d)Түр сақталуын қамтамасыз етедi

e)Жасушаны қолайсыз әсерлерден сақтайды

60.Протопласт:

+a)Жасуша қабырғасы толық жойылған бактериялар

b)Жасуша қабырғасының кейбiр бөлшектерi жойылған бактериялар

c)Цитостатиктермен емдегенде пайда болады

d)Ригидтi жасуша қабырғасы бар бактериялар

e)Жасуша қабырғасы жоқ, бiрақ үш қабатты цитоплазматикалық мембранамен қоршалған

61.L-пiшiндi бактериялар:

+a)Жасуша қабырғасы жойылған, бiрақ көбею қабiлетi сақталған бактериялар

b)Адамға патогендi емес

c)Пептидогликанмен қоршалған

d)Сыртқы мембранасы бар

e)Түрдiң сақталуына арналған

62.Бацилладағы спораның қызметi:

a)Көбею

c)Қосымша қоректiк заттардың жиналуы

d)Жасуша дегенерациясының көрiнiстерi

e)Макроорганизмнiң иммундық жүйесiнен қорғайды

63.Бактериялардың өлшем бiрлiгi:

a)Нанометр

+b)Микрометр

c)Миллиметр

d)Ангстрем

e)Сантиметр

64.Саңырауқұлақтардың морфологиясына және құрылымына тән:

a)Жасуша қабырғасы болмайды

+b)Мицелий түзедi

c)Капсула түзедi

d)Диффузды орналасқан ядролы субстанция

e)Майлы балауызды заттардың болуы

65.Микробиологиядағы Пастердiң еңбегi

a)Вирустарды ашты

+b)Пастеризацияны енгiздi

c)Туберкулез қоздырышын ашты

d)Экспериментальды мерездi өсiрдi

e)Тырысқақ қоздырғышын ашты

66.Спирохеталардың  морфологиясы:

a)Шар тәрiздi

b)Жiп тәрiздi

c)Таяқша тәрiздi

d)Конус тәрiздi

+e)Ирекше

67.Бактерияларды бояудың негiзгi таксономиялық әдiсi:

a)Нейссер бойынша

+b)Грам бойынша

c)Морозов бойынша

d)Леффлер бойынша

e)Бурри-Гинс бойынша

68.Медициналық микробиология ненi зерттейдi:

+a)Патогендi және шартты патогендi микроорганизмдердi

b)Жәндiктердi

c)Жануарларды

d)Өсiмдiктердi

e)Балықтарды

69.Сұйық қоректiк орталарға жатады:

a)ЕПА

c)Қанды агар

+d)ЕПС

e)Сарыуызды тұзды агар

a)Қоректiк заттарды сақтаудың негiзгi орталығы

b)Цитоплазматикалық мембрананың туындылары

+c)Ақуыз синтезiнiң орталығы болып табылады

d)Түр сақтап қалу үшiн қажет

e)Жасушаны қолайсыз әсерлерден сақтап калады

71.Облигатты анаэробтар деп мынандай микроорганизмдердi атаймыз:

+a)Оттегi бар жерде тiршiлiгiн жоятын

b)Құрамында цитохромдары бар

c)Оттегiмен әрекеттескенде жасушаның тiршiлiгiн жоятын су түзедi

d)Өсуiне күннiң көзiн қажет етедi

e)Глюкозаны күкiртқышқылды газға және суға дейiн ыдыратады

72.Бактериялардың экзоферменттерi:

+a)Сыртқы ортаға бөлiнедi

b)Жасуша цитоплазмасында орналасады

c)Периплазматикалық аумақта орналасады

d)Цитоплазматикалық мембранада орналасады

e) Ішкi ортада ассимиляцияланады

73.Бактерия эндоферменттерi:

a)Сыртқы ортаға бөлiнедi

b)Бактерия спораларында орналасады

c)Бактерия капсуласында орналасады

+d)Цитоплазматикалық мембранада орналасады

e)Сырты ортада ассимиляцияланады

74.Аэробтардың таза дақылын бөлiп алу әдiстерi

a)Виньяль-Вейон әдiсi

b)Агарлы құйма әдiсi

+c)Дригальский әдiсi

d)Грациа әдiсi

e)Аппельман әдiсi

75.Нуклеоид ол:

+a)Бактерияның ядролық эквивалентi

b)Ақуыз синтезiнiң орны

c)Шырышты түзiлiс

d)Мукоидты экзополисахаридтер

e)Бактерия спорасы

76.Микроорганизмдердiң пигменттерi

a)Энергия алуға қатысады

b)Биологиялық тотығуға қатысады

+c)Ультракүлгiн сәулелерiнiң әсерiнен сақтайды

d)Көмiртегiнiң көзi болып табылады

e)Азоттың қайнар көзi

77.Бактериофагтар сипатталады:

+b)Облигатты жасушаiшiлiк паразиттiлiгiмен

c)Жасушалық құрылымымен

d)Қарапайым оректiк ортада дақылдануымен

e)Жасушаiшiлiк қосындылардың болуымен

78.Фагтар бөлiнедi:

a)Анаэробтар

+b)Вируленттi және әлсiз

c)Микроаэрофилдер

d)Аэробтар

e)Факультативтi

79.Вируленттi фаг пен бактериальды жасуша әрекетiнiң нәтижесi:

a)Хемотаксис

b)Хромасомадағы интеграциясы

c)Жасушаiшiлiк қорытылуы

+d)Жасуша лизисi

e)Цитоплазматикалық көпiр арқылы ДНҚның өткiзiлуi

80.Бактериялды жасушада фагтың адсорбциясы ненiң көмегiмен жүредi:

+a)Рецепторлардың

b)Ақуыздың

c)Нуклеин қышқылдарының

d)Полисахаридтердiң

e)Цитолапзматикалық мембрананың

81.Фагтардың қасиеттерi:

a)Спецификалығының жоқтығы

+b)Литикалық немесе лизогендiк белсендiлiгi

c)Табиғаты бактериальды

d)Құрылымы жасушалы

e)Бөлiнуге қабiлеттi

82.Дифференциальды-диагностикалық қоректiк орта:

a)Еттi-пептонды агар

b)Қанды агар

c)Сарыуызды тұзды агар

+d)Эндо

83.Фильтрлеу:

+a)Микрорганизмдердi механикалық ұстап қалу

b)Бөлшектенген стерилизация

c)Витаминдердi және қан сарысуын стерилизациялау

d)Бактериостатикалық әсер көрсетедi

e)Вирустанған материалдарды стерильдейдi

84.Пастеризация:

a)Қайнату

+b)15 минут бойы материалды 70С-қа дейiн қыздыру және оны тез арада суыту

c)Тиндализация

d)80С температурада ұзақ уақыт жылыту

e)Ағымдаы бумен өңдеу

85.Антирабикалық вакцинаны алғаш рет ойлап тапқан ғалым:

a)Кох

+b)Пастер

d)Дженнер

e)Смородинцев

86.Энергияны күн көзiнен алатын микроорганизмдердi атайды:

a)Гетеротрофтар

b)Автотрофтар

+c)Фототрофтар

d)Хемотрофтар

e)Метатрофтар

87.Топыратың санитарлық-көрсеткiш микроорганизмдерi:

a)V. сholerae

b)M. leprae

+c)Cl. Рerfringens

d)Str. pyogenes

e)Corynebacterium

88.Топырақтаұзақуақытсақталатынпатогендi микроорганизмдер:

a)Менингококктар

+b)Клостридиялар

c)Шигеллалар

d)iшек таяқшасы

e)Стрептококктар

89.Судың коли-индексi:

a)IТТБ анықталатын судың ең мөлшерi

b)1мл судағы патогендi микроорганизмдердiң  саны

c)1мл IТТБ саны

+d)1литр судағы IТТБ саны

e)1мл мезофильдi бактериялардың саны

90.Судың санитарлық-көрсеткiш микробтары:

a)Перфрингенс

b)Тырысқақ вибрионы

c)Энтерококктар

+d)Ішек таяқшасы

e)Стрептококктар

91.Ауаның санитарлық-көрсеткiш  микробтары:

a)Протей

b)Менингококк

c)iшек таяқшасы

+d)Гемолитикалық стрептококк, алтын стафилококк

e)Туберкулез таяқшасы

92.Қынаптың спецификалық микрофлорасы:

+a)Лактобактериялар /Додерлейн таяқшалары/

b)Стафилококктар

c)Гонококктар

d)iшек таяқшасы

e)Клостридиялар

93.Түрдiң басқа өкiлдерiнен ажыратылатын, бiр жерден алынған,

микробтардың таза дақылы:

a)клон

c)түрасты

d)колония

e)вариант

94.Вируленттi фагтың колониясы:

a)Ортасы күңгiрт шеттерi ашық таңдатар

+b)Мөлдiр таңдақтар

c)Шығыңқы, пигменттелген, айнала шетi тегiс

d)Айнала шетi кедiр бұдыр R-формалы

e)S-формалы, ақ

95.Микроорганизмдердiң сыртқы ортадағы негiзгi резервуары:

a)Адам денесi

b)Су

+c)Топырақ

e)Жылықанды жануарлар

96.Сыртқы орта факторларына қарсы тұратын бактерия құрылымы:

+a)спора

c)жасуша  қабырғасы

d)талшықтар

e)цитоплазма

97.Вирустардың сипаттамасына жатады:

a)Бiр жасушалы микроорганизм

b)"Инфекциялық" ақуыз бөлшектерi

c)Генетикалық ақпараты жойылан

d)Жасушадан тыс көбейедi

+e)Тiрi жасушадан тыс көбейе алмайды

98.Қалыпты жадайда адам ағзасында стерильдi болып табылады:

a)Көз коньюктивасы

b)Қынап

c)Асқазан

d)Соқыр iшек

+e)Өкпе

микроорганизмдерi:

a)Биосфера

b)Экожүйе

+c)Микробиоценоз

d)Атмосфера

e)Антагонизм

100.Облигатты анаэробтар:

+a)Оттегi бар ортада вегетативтi формалары тiршiлiгiн жояды

b)Құрамында цитохромы бар

c)Оттегiнiң әсерiнен жасушаны жоятын су түзiледi

d)Өсуiне күннiң көзiн қажет етедi

e)Глюкозаны газ және суға дейiн ыдыратады

101.Экзоферменттер:

+a)Сыртқы ортаға бөлiнедi

b)Жасуша цитоплазмасында орналасады

c)Периплазматикалық аймақта орналасады

d)Цитоплазматикалық мембранада орналасады

e)Сыртқы ортада ассимиляцияланады

102.Симбиоз дегенiмiз:

+a)Өзара тиiмдi тiршiлiк ету

b)Бiр бiрiне әсер етпейтiн популяциялар

c)Патогендi микроорганизмдердiң бiрге тұруы

d)Бiр популяция екiншiсiнiң тiршiлiгiн  басуы

e)Бiр популяция екiншiсiнiң тiршiлiгiн  үдетуi

103.Эндоферменттер:

a)Сыртқы ортаға бөлiнедi

+b)жасуша цитоплазмасында  орналасады

+c)Периплазматикалық аймақта орналасады

+d)Цитоплазматикалық мембранада орналасады

e)Сыртқы ортада ассимиляцияланады

104.Тоқ iшектегi микроорганизмнiңµ негiзгi үлесi(95-99%):

a)iшек таяшасына және басқа энтеробактеряларға

+b)Бифидумбактериялар және бактероидтар

c)Стафилококктар және стрептококктар

d)Клостридиялар

e)Candida туыстастыының саңырауқұлақтары

105.Айқын iшек дисбактериозы болуы мүмкiн:

a)Бифидумбактерия санының жоғарылауымен

b)Қалдық микрофлораның төмендеуiмен

c)Candida тұқымдастығының ашытқы тәрiздi саңырауқұлатарының жойылуымен

+d)Стафилококк мөлшерiнiң көбеюiмен

e)Лактобактериялардың пайда болуымен

106.Кандида саңырауқұлақтары жатады:

a)Дейтеромицеттерге

b)Базидиомицеттерге

c)Аскомицеттерге

d)Фикомицеттерге

+e)Ашытқы тәрiздiлерге

107.Кокктардың орналасуы байланысты болады:

a)Кокктардың өлшемiне

b)Талшықтардың санына және орналасуына

+c)Әртүрлi жазықтықта бөлiнуiне

d)Капсула түзуiндегi айырмашылы

e)Споралардың болуы