2 К. С. Ж масова психология

П си хологи я льщ  гы лы м да сауалнамальщ  адос дейтш де 
ед1с колд  аны л  ады .  М унда сы н алуш ы га б1рцатар сурак- 
тарга жауап жаздьфтады.
П сихологияда езш-ез1 бакы лау eflici де ко лданы лад ы . 
Бунда адам езш-ез1 тэрбиелеуде сапальщ  жаксы касиет- 
T e p iH  
дамытып, к ем п п лж тер ш  ж ойы п оты руы  керек.
П с и х о л о г и я н ы ц  с а л а л а р ы
K a3ipri уакытта психология гы лы м ы  б1рнеше салалар- 
га   б е лш е д ь
А дам н ы ц накты ic -ерекеттерш е суйене отырып, оныц 
психикасы ны ц дамуы н бы л а й  ж ж тей дк
I. Тел1м-тербие (педагогикалы к) п сихологиясы —адам- 
ды окы ту мен тер би елеу iciH fleri п си х ологи я льщ  зацды- 
лы ц тарды   зерттей д ь  О л  ок уш ы лар д ы ц   ацы л-ой ы   мен 
ой лау ж уйесш , дагдыларын калыптасты рудыц, олардыц 
TnicTi оцу материалдарын мецгеру1 мен устаз-ш эю рт ара­
сындагы  езара царым-катынастарды реттеудщ  м еселе- 
лер ш  карастырады. Окуш ы лар уж ымы ндагы  езара цаты- 
настар мен олардыц п си хологи я лы ц  даральщ  ерекш елж - 
TepiH, санасын айы рудыц м ум ю н д ж те р ш  1здест1редь
Тел1м-тэрбие психологиясы ны ц мынадай тармацтары 
бар:
а) 
Оцы ту п си хологи ясы  -  дидактиканы ц психология- 
л ы к  н ей зд ерш , окы ту мен бипм берудщ  ж ек елеген эд1с- 
теме масел ел epiH, багдарлап оцыту мен балалардыц ацыл- 
ойын калы птасты ру меселелер1мен ш угы лданады .
е )  тербие  п си х ологи я сы   —  гу м а н и стж   ж ен е  ел е у - 
метт1к  терби е  м е с е л е л е р ш щ   п си х ологи я сы н   зерттеп, 
оцуш ы лар уж ы м ы ны ц, ецбекпен ту зету   пси хологи я сы ­
ны ц н ей зд ерш е  каты сты  меселелерд11здест1редь
I I . Ж ас кезецдерш щ  психологиясы  -  ерцилы   психика­
л ы к  процестердщ табиги Heriei мен унем1 дамып отыра- 
тын азаматтыц  цасиеттерш,  п си хологи ялы к саналарын 
зерттейтш б у л  сала мынадай тармацтардан турады: бала-
18

лар психологиясы , жеткш ш ектер психологиясы , жастар 
психологиясы , ересектер психологиясы  мен керш ш  пси­
хологиясы  (геронтология). Б у л  сала оды ту мен акыл-ой - 
дьщ  дамуын зерттейдь
I I I .  А р н а у л ы  психология. Б у л адам дамуынын, 6ipiлы пты  даму ж олы нан ауы тдуы н, ми ауруына ушыраган- 
дардыц  психикалы к куйзел1стер! мен  осы  саладагы  ер 
ки лы  ауруларды ц себептерщ  карастырады.
А р н а у л ы  психологияны ц тармактары: олигофреноп- 
сихология - м и  закымы ауруымен туган адам психология- 
сыньщ  дамуын, сурдопсихология — сацырау не керец бо­
лы п  туган балалар психологиясы н, тиф лоп сихология -  
нашар керетш дер мен загиптардыц п си хологи я лы к  да­
муы н зерттейдь
IV .  Енбек психологиясы   -  адамныц ic -ерекет турле- 
р ш щ  психологиясы н, ерекш елш терш ,  ен,бект1 гы лы м и  
уйы мдасты руды ц  пси хологи я лы к талаптарын  зерттеу- 
мен 6ipre психология гы лы м ы ны ц дербес салалары на ай- 
налган  бипм дерге ж ш т ел ед !.  О ларды ц 
iiniHfle: 
инж е- 
нерлш  психология, авиациялы к психология, гарыш тык 
психология, т.б. бар.
V . М едициналык психология -  дердтерлердщ кызмет1 
мен ауруларды ц м ш ез-кулкы н зерттейдь
V I. Оскери психология — азаматты ел-ж урты  мен Ота- 
нын коргайтын п си хологи ялы к тургыдан даярлау.
V II. Э леум еттш  психология — адам мен котам арасын­
дагы катынас меселелерш , адамдардыц ер турл1 уйымдас- 
кан  ресми  немесе  уйы м дасп аган ,  бейресм и  топтарда 
KepiHic 
беретш  психикалы к болм ы сы н  зерттеумен  шу- 
гылданады.
V I I I. Спорт психологиясы  -  спортшылардыц ic -ереке- 
т ш д е й   п с и х о ло ги я лы к   е р е к ш е л ш т е р т   карастырады. 
Спорт ж етекпилер! мен багы нуш ы ларды ц езара карым- 
катынасын, оларды даярлаудыц, жатдайын аньщтайды.
IX . Сауда психологиясы  -  ap6ip елдоц саяси-экономи- 
кальщ  ж ене медени-материалдык к а ж егп лш тер ш  етеу 
максаттарына карай дамыту ш аралары б е лй л е н е д ь
19

X . Г ы л ы м и  -  ш ы га р м а ш ы л ы к  п с и х о л о ги я с ы -ш ы га р - 
м а ш ы л ы к  а д а м н ы ц  ж а са м п а зд ы к  кы змета, езш д о к  ер ек ­
ш е л  
iKTepi, 
б е л с е н д 1 л т   а й д ы н  
Kepimn, 
г ы л ы м и   ж ац а- 
л ь щ т а р д ы   а ш у д а гы   и н т у и ц и я с ы   сез1мдш   рол1,  т .б .  си- 
п а т т а р ы   зер тт елед 1 .  О сы   б а г ы т т а г ы   е р е к ш е   м а ц ы з д ы  
з а ц д ы л ь щ  -  эв р и сти к а  т э с Ь п .
X I .  С а л ы с т ы р м а л ы п с и х о л о г и я -п с и х и к а н ы ц ф и з о г е - 
н е т и к а л ы ц   т у р л е р ш   ц а р а с т ы р а д ы .  М у н д а   а д а м   м е н  
х а й у а н а т т а р  п с и х и к а с ы н  с а л ы с т ы р а  о ты р ы п  з е р т т е й д ь  
О л а р д ы ц   п с и х и к а с ы н д а г ы   а й ы р м а ш ы л ы ц т а р ы   м е н  
е р е к ш е л ш т е р ш   аж ы р ата д ы .
X I I .  Зац п с и х о л о ги я с ы  -  к у к ы к к а  к а ты сты  м есе ле л ер - 
д1  з е р т т е у   ж е н е   о л а р д ы   теж 1рибе  ж у з ш д е   к о л д а н у д ы ц  
п с и х о л о г и я л ы к  м е с е л е л е р ш  зе р т т е й д ь  Б у л  с а л а  сот п с и ­
х о л о г и я с ы , к ы л м ы с  п с и х о л о г и я с ы , ец б ек п ен  т у з е у  п с и ­
х о л о г и я с ы  деп а т а л а т ы н  тар м ак тар д а н  тур а д ы .
Сурактар  мен тапсырмалар:
1.  Психология гылымы дегешм1з не?
2. Психикалык К¥былыстарра не жатады?
3.  Психология гылымы  кай  йлден  аударганда  "жан  туралы 
йам”  деген угымды  б1лд1ред1?
4. Психологиялыд кубылыстардыц жштелу1  деп н е т  айтамыз 
жене оныц турлер1?
5. Сана деп нещ айтамыз?
6.  Психикалык кубылыстардыц жштелушщ турлерше аныц- 
тама  бер1щз.
7. Диалектикальщ материализм тургысынан алганда психика 
дегетм1з  не?
8.  Психологияльщ  эд1стердщ турлерш  атацыз  жене  оларга 
аныцтама бер1щз.
9.  Тэж1рибелш едн: дегетм1з не?
10. Теж1рибелш эд
1
с неше турге белшед1 жене оларды атацыз?
11. Психологияны б!лудщ кандай мацызы бар?
12. Психологияныц кандай салалары бар?
1-тапсырма
Мысалда кандай зерттеу eAici колданы лган?
Баланыц есте сактау кабшетш аньщтау ушш, отан шет тйпндеп 
10  созд!  жаттау  тапсырылды.  Бацылаушы  баланыц ep6ip сезд1
20

есшде сацтау  уш ш   канша  рет  кайталаганын  10  сезге  ж1берген 
уакытын есепке алу.
2-тапсырма
Мысалда  колданылган едас-тэсзлдердо  аныктацыз?
Тэрбиепп  "Цуыршак бш " деген кещлда ойын еп а зш , балалар­
дыц  кимыл-козгалысын,  би  ыргагыныц ерекшелжтерш  зерттеу 
устшде. Оз1рше бар лык бала 6ip цальшты билеп жур. Олар ездерЬ 
не-ездер1 сешмда, шецбер бойымен козгалып, карапайым фигура- 
лы к  кимыл-козгалыстар  жасайды.
Енд
1
  Mine,  тербиепп  Айгер1м мен Салтанаттыц ортага шыгып 
билеуш  сурады. Ойгерщ б1рден билеуден бас тартты. А л  Салтанат 
ортага  шыгып,  жан-жагына карап  уялы п,  жасканшактап,  б1раз 
турып  калды да,  тек тербиеппнщ кемепмен билей бастады.  Осы 
топтыц imiHAeri  танымды  да  батыл  кыз  Жадыра  б1рден  билеп 
кетт1.  BipaK оныц да ез кимыл-козгалысына сешмйздеу е к е н д т  
сезыедь
3-тапсырма
Цай едас диалектикалык-материалистж зерттеу талабына сай 
екенш  аньщтацыз.
а) 
Окушы арнаулы кабинетте отыр. Аспаптар оныц тыныс алу 
e3repiciH,  тамырыныц  согуын,  егу  жумысы  кезш деп  т т р к е н -  
д1р11штерд1 байкап, жазып жатыр. Теж1рибе корытындысы оныц 
бурыннан  белгип  жагдайларымен  салыстырылып  карастырыла- 
ды.
е) Окушыныц жазу улгнп оныц жеке басыныц ерекшелштерш 
жене ш нез-кулык сипаттарын аньщтап б!луге болатынын  керсе- 
теда.
4-тапсырма
Мысалда кандай зерттеу едал колданган?
Зерттеуппшц сезш ш  аныктау максатымен оган коркынышты 
суреттер керсетшеда де, сол кезде терш щ астында болып жаткан 
езгер1стер электр тогы аркылы жазылып алынады.
5-тапсырма
Келт1ршген  мыс ал дар да кандай зерттеу едас1  колданылган?
21

Р/с
Зерттеушшщ сурагы
1
Бейтаныс адамды жактырмай, тез тш табыса аласыз ба, 
элде уялшактык Kepceiin, тартыншактык байкатасыз 
ба?
Тез тш 
табысамын
2
Эзпйзш бейтаныс ортада калай ce3iHeci3? Элде болмаса 
6ipey амалсыз куштеп тургандай ce3iHeci3 бе?
Ерюн
сезшемш.
3
Достарьщыз кеп пе, элде аз ба?
Кеп.
4
Бейтаныс адамдар алдында емш-ерин сейлей аласыз 
ба, жок па?
Иэ.
6-тапсы рма
Мысалдарда  цандай  едХстер  цолданы лганы н  аньщ тацыз.
а)  Оцуш ы ны ц  зеш н  турац ты лы гы н   аны цтау  мацсатымен,  ол 
математикальщ  есеп шыгарган кезде цы зыцты теледидар хабарын 
цосыи  цойган.
э ) П с и х о ло г маман балаларга тур щ  суреттер керсетш ,  оларды 
цалай цабылдап, нендей цорытынды жасай алаты ны н (ж ек е ерек- 
щ елщ терх жайында тшст1 цоры тындылар ж асалган) аньщтаган.
б) Ж азба жумыстарын талдау арцылы (буры нгы  жазба ж умыс - 
тарын  салысты ра  оты ры п)  ж огары   сынып  оцуш ы лары ны ц  ж еке 
ерекшел1кт-ер1 жайында тшст1 цоры тындылар ж асалган.
Тест
1.  П си хо ло ги я  п е т  н е т  зерттейд1?
A . Сыртцы дуние заттары мен цубы лы стары н ми да бейнелейд1.
B.  П с и х о ло ги я лы к   цубы лы старды ц  пайда  болуы ,  даму  ж ене 
цалы птасу зацды льщ тары н  зерттейдь
C. Ж а н  туралы  k iM .
2.  П си хи к а лы ц   процестер д е г е т м !з   не?
A .  Т у й сш ,  цабы лдау,  ес,  ц и я л мен ойлау.
B.  К е щ л-к у й ,  аффектер.
C.  0p6ip адамныц ж еке басына тен п си хологи я лы ц  езгеш елш - 
тер,  темперамент,  мш ез,  цаб1лет.
2 2

3.  Психология гылымы неше салага белшедо?
A .  14.
B.  13.
C.  15.
4.  Балалар,  жетшншектер,  жастар,  ересектер,  карт  адамдар 
психологиясы болып белш етш  психологияныц саласы?
A . Арнаулы  психология.
B.  Медицинальщ  психология.
C.  Жас ерекшелш психология.
5. Адам мен котам арасындагы катынаспен айналысатын пси* 
хологиянын саласы.
A .  Оскери  психология.
B.  Элеуметтш психология.
C.  Салыстырмалы  психология.
6.  "Жан мецп елмейде" деген кезкарас гылымда калай аталады?
A .  Материалистш.
B. Tepic кезкарас.
C.  Анимистж.
7.  "Ж ан  теннен  бурын  eMip  сурмейдо,  6ip денеден  екшпн  6ip 
денеге  барып  орналаса да алмайды ",-  деп  материалистж  тургы- 
дан тусшдорген KiM?
A .  Аристотель.
B. Демокрит.
C.  Эл-Фараби.
8.  Алгаш  психологиялык  зертхананы  к1м ашты?
A .  1879 ж. HeMic галымы В .Вундт.
B.  1890 ж.  В.Фрейд.
C.  1910 ж.  А.В.Лазурский.
9.  Психология кай гылым саласынан белш ш  шыккан?
A .  Педагогика.
B.  Психология.
C.  Философия.
10.  К&закстандагы алгаш  "Психология"  ецбегшщ авторы?
A . М. Жумабаев.
B. Ж.Аймауытов.
C. М.Дулатов.
11. Психологияныц зерттеу едштершщ косымша тобына нелер 
жатады?
A .  Психотренинг,  психотерапия,  психоанализ.
B.  Аутотренинг,  коррекция,  психопрофилактика.
23

С.  Интервью,  социометрия,  сауалнама,  тест,  ецпмелесу.
12. Топтагы "Лидер” , "Оцшауланган" адамдарды микротоптар- 
ды аныцтайтын зерттеу едай.
A . Тест.
B.  Социометрия.
C.  Интервью.
13. Бацылау едасшщ артьщшылыгы?
A.  Табигилыгы.
B. Уацытпен байланыстылыгы.
C. Практикалыц жумыстары.
14. Сауалнама едасшщ артыцшылыгы.
A. Ашьщ турде ж уретш дт.
B. Жабыц турде ж уретш дт.
C. Аз уацыт пшнде кеп материал алу.
ддебиеттер:
1. д. Алдамцратов. Жалпы психология. — Алматы: БШм, 1996.
2.  д. Алдамцратов. К,ызыцты  психология. -  Алматы: Щазан; 
ynueepcumemi,  1991.
3. К,. Жарыцбаев. Психология. — Алматы: EijiiM,  1993.
4.  М.К. Бапаева,  К Л . Ныгметова,  К.Т. Шериязданова. Бала­
лар  психологиясынан  танымдьщ  жаттыгулар мен  тапсырма- 
лар. -  Алматы: Рауан,  1994. 
ч

жүктеу 7,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: