13 ресми (Соңы 14-бетте) Қазақстан республикасы

11 ЖЕЛТОҚСАН 2017 ЖЫЛ

21

РЕСМИ

түрлері.  Пачини  денешігі  мысалында  рецепторлардың  тітіркендіргіштің  өзгерісіне 

жауап беру реакциясы. 

8) «Жасушалық  цикл»  Өсімдіктер  мен  жануарлардағы  гаметогенез.  Гаметалар. 

Гаметогенез кезеңдері. Өсімдіктердегі спорогенез жəне гаметогенез. Ісіктің пайда бо-

луы. Обыр алды жағдайлардың туындауына əсер етуші факторлар. Қартаю. Қартаю 

үрдісі туралы теориялар.

9) «Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары». Модификациялық өзгер-

гіштік. Белгілердің өзгеруіндегі вариациялық қатарлар.

Зертханалық жұмыс «Вариациялық қатар мен қисыққа құрылған модификациялық 

өзгергіштікті зерттеу». 

10) Белгілердің тұқым қуалауындағы цитологиялық негіздер. Дигибридті буданда-

стыру кезіндегі хромосомалардың тəуелсіз ажырауы. Жынысқа тіркес тқұым қуалау. 

Есептер шығару. 

11) Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы. Кроссинговер нəтижесінде 

белгілердің тұқымқуалау заңдылықтарының бұзылуы. Аллельді жəне аллельді емес 

гендердің  өзара  əрекеттесуі.  Көптік  аллельділік.  Комплиментарлық.  Полимерия. 

Кенеттен  жəне  индуцияланған  мутация.  Гендік,  хромосомалық,  геномдық  мутаци-

ялар.  Модельдеу  «Адам  кариограммасын  құру.  Геномдық  мутацияны  оқып  білу». 

Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық аурулары. 

12) «Селекция негіздері». Селекция əдістері арқылы ауыл шаруашылық өсімдіктері 

мен жануарлардың қолтұқымдарын жақсарту тəсілдері. Гибридизация (будандастыру). 

Полиплоидия. Жасанды мутагенез.

13) «Эволюциялық даму». Тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы 

өзара  байланыс.  Тұқымқуалайтын  өзгергіштік – эволюция  негізі.  Комбинативтік 

өзгергіштік,  мутациялар.  Табиғи  сұрыпталу.  Тіршілік  үшін  күрес.  Гендер  дрейфі. 

Популяциялық толқындар. Эволюцияның дəлелдемелері: молекулалық-генетикалық, 

салыстырмалы-анатомиялық, эмбриологиялық, палеонтологиялық, биогеографиялық, 

биохимиялық  дəлеледемелер.  Түр  түзілудің  механизмі.  Түр  түзілудің  оқшаулаушы 

механизмі.  Түртүзілудегі  репродуктивті  оқшаулану.  Антропогенез  кезеңдері. 

Проантроптар. Архантроптар. Палеоантроптар. Неоантроптар.

14) «Молекулалық  биология  жəне  биохимия».  Жердегі  тіршілік  үшін  судың 

маңызы.  Көмірсуларды  жіктеу:  моносахаридтер,  дисахаридтер,  полисахаридтер. 

Химиялық құрылымы. Көмірсулардың қасиеті жəне қызметтері. Зертханалық жұмыс 

«Редуцирленетін  жəне  редуцирленбейтін  қанттардың  тотықсыздандыруы  зерт-

теу».  Липидтердің  құрылымдық  компоненттері.  Майлардың  химиялық  құрылысы 

мен қызметтері. Нəруыздарды құрамы (жай, күрделі) жəне қызметі бойынша жіктеу. 

Нəруыздардың құрылымдық деңгейлері мен құрылысы. Нəруыз денатурациясы мен 

ренатурациясы. 

Зертханалық  жұмыс  «Нəруыздардың  құрылымына  əртүрлі  жағдайлардың  əсері 

(температура, pH)». 

15) Биологиялық нысандарда нəруыздың болуы. 

Зертханалық жұмыс «биологиялық нысандарда нəруыздың болуын анықтау».

16) Дезоксирибонуклеин қышқылы молекуласының қызметі. Репликация механизмі. 

Дезоксирибонуклеин қышқылы. Мезелсон мен Сталь тəжірибесі. Чаргафф ережесі. 

Рибонуклеин қышқылы (РНҚ) молекуласының құрылысы мен қызметтері. Матрицалық 

рибонуклеин қышқылы. Рибосомалық рибонуклеин қышқылы. Транспорттық рибону-

клеин қышқылы. Рибонуклеин қышқылы жəне дезоксирибонуклеин қышқылы молеку-

лалары құрылысының ұқсастықтары мен айырмашылықтары.

17) «Жасушалық биология». Жасуша органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің 

ерекшеліктері. Жасушаның негізгі компоненттері: жасуша қабырғасы, плазмалық мем-

брана,  цитоплазма  жəне  оның  органоидтары  (мембранасыз,  бірмембраналы  жəне 

қосмембраналы).  Ядро.  Жасушаның  негізгі  компоненттерінің  қызметтері.  Жасуша 

мембранасының  құрылымы,  қасиеттері  жəне  қызметтері  арасындағы  байланыс. 

Жасуша  мембранасының  сұйық-мозаикалық  моделі.  Мембраналық  нəруыздардың, 

фосфолипидтердің, гликопротеиндердің, гликолипидтердің, холестеролдың қызметі. 

Зертханалық жұмыс «Жасуша мембранасына əртүрлі жағдайлардың əсері».

18) «Биотехнология» Микроағзаларды өндірісте, ауыл шаруашылығында, меди-

цинада,  тұрмыста  қолданудың  артықшылықтары  мен  кемшіліктері.  Полимеразды 

тізбекті реакцияны (ПТР) қолдану. Медициналық диагностикалауда, əкелікті негіздеуде, 

тұлғаларды дербестендіру медицинасында, гендерді клондауда, дезоксирибонукле-

ин қышқылы секвенирлеуде мутагенезде полимеразды тізбекті реакцияның маңызы. 

Гендік -инженериялық манипуляциялаудың кезеңдері. Гендік инженерияның маңызы. 

Гендік  модификацияланған  ағзаларды  қолданудың  оң  жəне  теріс  тұстары.  Гендік 

модификацияланған ағзаларды қолданудың этикалық сұрақтары.

19) «Биомедицина и биоинформатика». Биомеханиканы робототехникада қолдану. 

Инженерлік биомеханика (экзоқаңқа, робототехника т.б.). Медициналық биомеханика 

(протездеу т.б. Эргометриялық биомеханика (оптимизация т.б.) Жүрек автоматиясының 

механизмі.  Жүрек  бұлшықеттерінің  жиырылғыштығы.  Электрокардиография,  оның 

диагностикалық маңызы. 

11. Биология пəнінің 11-сыныпқа арналған базалық білім мазмұны келесі тарау-

лардан тұрады:

1) «Қоректену». Хлоропластың құрылымдық компоненттері жəне олардың қызмет-

тері. Фотосинтездің пигменттері. 

Зертханалық жұмыс «Əртүрлі өсімдік жасушаларында фотосинтездеуші пигмент-

тердің болуын зерттеу».

2) Фотосинтездің жарық кезеңі. Фотофосфорлану. Фотосинтездің қараңғы кезеңі. 

Кальвин циклі. Фотосинтездің жылдамдығына əсер ететін факторлар. Фотосинтездің 

шектеуші  факторлары:  жарық  толқынының  ұзындығы  немесе  жарық  интенсивтілігі, 

көмірқышқыл газының концентрациясы, температура.

Зертханалық  жұмыс  «Шектеуші  факторлардың  фотосинтездің  интенсивтілігіне 

əсерін зерттеу». 

3) Хемосинтез. Фотосинтез бен хемосинтез үдерістерін салыстыру. 

4) «Заттардың тасымалдануы». Заттар тасымалдануының симпласттық, апопласт-

тық, вакуолярлық жолдары жəне олардың маңызы. Жасуша мембранасы арқылы зат-

тар тасымалдануының типтері. Натрий-калий сорғысы белсенді тасымал механизмінің 

мысалы ретінде. Мембраналық потенциалды сақтаудағы белсенді тасымалдың ролі. 

Су потенциалы. 

Зертханалық жұмыс «Түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жасушалардың 

су потенциалын анықтау». 

5) «Координация жəне реттеу». Биологиядағы басқару жүйесі. «Басқару жүйесі» 

ұғымы. Температураның/көмірқышқыл газының/оттегі газының деңгейлерінің реттелуі 

мысалында кері байланыс принципі. Гормондардың əсер ету механизмі. Инсулин мен 

эстроген  мысалдарында  гормондардың  нысана-жасушаларға  əсер  ету  механизмі. 

Өсіргіш заттар. Өсіргіш заттардың өсімдіктерге əсер ету механизмі. Ауксин əсері.

Зертханалық жұмыс «Ауксиннің тамырдың өсуіне ықпал етуі».

6) «Көбею».  Гаметогенез.  Адам  гаметогенезінің  сатылары.  Сперматогенез  бен 

оогенезді салыстыру. 

7) «Өсу жəне даму». Бағаналы жасушалар ұғымы жəне олардың қасиеттері (қайта 

жаңаруы, жіктелуі). Бағаналы жасушалардың түрлері: эмбрионалды жəне соматикалық. 

Практикада қолданылуы. Этикалық аспектісі.

8) «Тұқым  қуалаушылық  пен  өзгергіштік  заңдылықтары».  Дезоксирибонуклеин 

қышқылының кездейсоқ мутациясы. генетикалық үдеріс қателері: репликация жəне 

рекомбинауия. Халықаралық «Адам геномы» жобасы. Адамның геномдық езоксирибо-

нуклеин қышқылынын секвенирлеу. Жоба аясында жүргізілген зерттеулердің маңызы. 

9) «Биосфера, экожүйе, популяция». Түрлердің биоалуантүрлілігі мен экожүйенің 

тұрақтылығынң  арасындағы  бпйланыс.  Түрлердің  биоалуантүрлілігі.  Харди - 

Вайнбергтің генетикалық тепе-теңдік заңы. Сирек кездесетін жəне жойылып бара жатқан 

өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін қорғау. Жергілікті экожүйедегі ағзалардың саны 

мен таралуын анықтауда түрлі статистикалық əдістерді қолдану. Жергілікті экожүйенің 

биоалуантүрлілігін анықтауда кездейсоқ іріктеу əдісінің маңызы. 

Зертханалық  жұмыс  «Талдаудың  статистикалық  əдістерін  қолдану  арқылы  өз 

аймағының экожүйесінің жағдайын анықтау».

10) «Экология жəне адам іс-əрекетінің қоршаған ортаға əсері». Ғаламдық жылы-

ну: себептері, салдарлары жəне шешу жолдары. Модельдеу «климаттың ғаламдық 

жылынуының компьютерлік моделі». Қазақстанның экологиялық проблемалары жəне 

оларды шешу жолдары. 

11) «Молекулалық  биология  жəне  биохимия».  Антиденелердің  құрылысы  мен 

құрылымы. Антиген мен антидененің əрекеттесу механизмі. Фермент пен субстраттың 

өзара əрекеттесуі. Ферментативті катализде белсенді орталықтың рөлі. Ферменттердің 

иммобилизациясы;

Зертханалық  жұмыс  «Иммобилизациялаудың  ферменттердің  белсенділігіне 

əсерін зерттеу». 

12)  Транскрипция.  Трансляцияның  кезеңдері.  Генетикалық  кодтың  қасиеттері: 

үшөрімділігі, көптігі, əмбебаптығы, бірін-бірі жаппайтындығы. 

13) «Жасушалық биология». Жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау. 

Зертханалық жұмыс «Жасушалардың негізгі компоненттерін микрофотографиялар 

қолданып сипаттау». 

14)  Органелдердің  сызықтық  ұлғаюын  есептеу.  Оптикалық  жəне  электронды 

микроскоптардың үлкейту жəне айқындау мүмкіндіктері арасындағы айырмашылықтар.

15) «Биотехнология».  Грамм  оң  жəне  грамм  теріс  бактериялар  жəне  олардың 

құрылыс  ерекшеліктері. «Рекомбинантты  дезоксирибонуклеин  қышқылы»  ұғымы. 

Рекомбинантты  дезоксирибонуклеин  қышқылын  алу  тəсілдері.  Рекомбинантты  де-

зоксирибонуклеин қышқылының қолданылуы. «Клондау» ұғымы. Ағзаларды клондау 

тəсілдері. «Микроклондау арқылы көбейту» ұғымы. Микроклондау арқылы көбейтудің 

кезеңдері мен əдістері. Маңызы. Ферменттердің медицинада, химияда жəне өнеркəсіпте 

қолданылуы. 

16) «Биомедицина  жəне  биоинформатика».  Электромагниттік  жəне  дыбыс 

толқындарының адам ағзасына əсер ету ерекшеліктері. «Биоинформатика» ұғымы. 

Биоинформатиканың  құралдарын  зерттеулерге  қолдану.  Экстрокорпоральды 

ұрықтандыру  (ЭКҰ)  əдісі  жəне  оның  маңызы.  Экстрокорпоральды  ұрықтандырудың 

этикалық  аспектілері.  Моноклоналды  антиденелердің  маңызы.  Моноклоналды 

антиденелердің өндірісі. Моноклоналды антиденелер көмегімен ауруларды диагно-

стикалау жəне емдеу.

3-тарау. Оқыту мақсаттарының жүйесі 

12. Бағдарламада оқыту мақсаттарын пайдалану ыңғайлылығы үшін кодтау енгізілді. 

Кодта бірінші сан сыныпты, екінші жəне үшінші сандар – бөлім мен бөлімшенің, төртінші 

сан – оқыту мақсатының реттік санын білдіреді. Мысалы, 10.1.1.1. кодында «10» - сы-

нып, «1.1» - бірінші бөлімнің бірінші бөлімшесі, «1» - оқыту мақсатының реттік саны. 

13. Оқыту мақсаттарының жүйесі бөлім бойынша əр сыныпқа берілген. 

Бөлім Бөлімше Оқыту мақсаттары

1. 

Тірі

 ағзалардың

 көптүрлілігі

, құрылымы

 мен

 қызметтері

 

1.1 

Тірі

 

организмдердің

 

əртүрлілігі

10-сынып

11-сынып

10.1.1.1 - жер бетінде тіршіліктің 

қалыптасу кезеңдерін жəне сыз-

баларын сипаттау

10.1.1.2 - кладограммалар мен 

филогенетикалық ағаштарды 

түсіндіріп беру

1.2 

Қоректену

 

11.1.2.1. - хлоропласттың құры-

лымы мен қызметі арасындағы 

өзара байланысты орнату;

11.1.2.2 - фотосинтездің жарық 

кезеңінде өтетін үдерістерді 

түсіндіру;

11.1.2.3 - фотосинтездің 

қараңғы кезеңінде өтетін 

үдерістерді түсіндіру;

11.1.2.4 - фотосинтездің 

шектеуші факторларын зерттеу 

жəне түсіндіру;

11.1.2.5 - фотосинтез жəне 

хемосинтез процестерінің 

ерекшеліктерін салыстыру

1.3 

Заттардың

 тасымал

-

дануы

10.1.3.1.- беттік ау-

дан мөлшерінің көлемге 

қатынасының мəнін есеп-

теу жəне олардың заттар-

ды тасымалдауға қатысты 

маңызын түсіндіру;

10.1.3.2 - пассивті жəне активті 

тасымалдау механизмдерін 

салыстыру

11.1.3.1 - заттар тасымал-

данудың симпласттық, 

апопласттық, вакуолярлық 

жолдарының мəнін түсіндіру;

11.1.3.2 - натрий-калий сорғысы 

мысалында белсенді тасымал-

ды түсіндіру;

11.1.3.3 - түрлі концентра-

циялы тұз ерітінділеріндегі 

жасуша-лардың су потенциа-

лын зерттеу

1.4  

Тыныс

 алу

10.1.4.1 - аденозинүшфос-

фаттың (АТФ) құрылысы мен 

қызметтерін сипаттау;

10.1.4.2 - анаэробты жəне аэ-

робты тыныс алу барысындағы 

аденозинүшфосфаттың синтезін 

салыстыру;

10.1.4.3 - метоболизмнің 

түрлерін сипаттау;

10.1.4.4 - энергетикалық алмасу 

кезеңдерін сипаттау

10.1.4.5 - митохондрия 

құрылымдары мен жасушалық 

тынысалу үдерістерінің өзара 

байланысты орнату

1.5 

Бөліп

 шығару

10.1.5.1 - су мөлшерін реттеу-

дегі антидиурети-калық гормон-

ның (АДГ) рөлін түсіндіру;

10.1.5.2 - диализ механизмін 

түсіндіру; 10.1.5.3 - бүйрек 

трансплантациясы мен 

диализдің артықшылықтары мен 

кемшіліктерін талқылау

1.6 

Қозғалыс

10.1.6.1 - көлденең жолақты 

бұлшықеттердің құрылымы 

мен бұлшықеттің жиырылу 

механизмін арасындағы бай-

ланысты түсіндіру; 10.1.6.2 

- жылдам жəне баяу жиырыла-

тын бұлшықет талшықтарының 

ортақ қасиеттерін, орналасуы 

мен құрылысының байланысын 

орналастыру

1.7 

Координация

 жəне

 

реттеу

10.1.7.1 - жұлын мен мидың 

құрылысы мен қызметтерін 

оқып білу;

10.1.7.2 - механорецептор-

лардың тітіркендіргіштің 

өзгерісіне жауап беруін (Пачини 

денешігі) сипаттау;

10.1.7.3 - синапстың құры-лысы 

мен қызметі арасындағы байла-

нысты орнату

11.1.7.1 - биологиядағы басқару 

жүйесін сипаттау;

11.1.7.2 - гормондардың əрекет 

ету механизмін түсіндіру;

11.1.7.3 - өсімдіктердің өсуіне 

стимуляторлардың (өсуді 

тездететін) əсер етуін зерттеу 

(Жалғасы. Басы 20-бетте) 

2 

Көбею

, тұқым

 қуалаушылық

, өзгергіштік

, эволюциялық

 даму

2.1 

Көбею

11.2.1.1. - адам гаметогенезін 

түсіндіру; 11.2.1.2 - спер-

матогенез бен оогенездің 

айырмашылығын түсіндіру 

2.2 

Жасушалық

 

цикл

10.2.2.1 - өсімдіктер мен 

жануарлардағы гаметалардың 

қалыптасу ерекшелігін түсіндіру;

10.2.2.2 - жасушалардың 

бақылауға бағынбайтын бөлінуі 

нəтижесінде обырдың түзілуін 

түсіндіру; 10.2.2.3 - қартаю 

үдерісін түсіндіру

2.3  Өсу

 

жəне

 

даму

11.2.3.1 - бағаналы жасуша-

лардың мамандану үдерісін 

жəне олардың практикалық 

қолданылуын түсіндіру

2.4 

Тұқым

 қуалаушылық

 пен

 өзгергіштік

 

заңдылықтары

10.2.4.1 - модификациялық 

өзгергіштіктің заңдылықтарын 

зерттеу;

10.2.4.2 - дигибридті будан-

дастыру, жыныспен тіркескен 

тұқым қуалаудың цитологиялық 

негіздерін есептер шығаруда 

қолдану;

10.2.4.3 - аллельді жəне 

аллельді емес гендердің өзара 

əрекеттесуін салыстыру;

10.2.4.4 - мутация типтері мен 

мутагенез себептерін зерттеу;

10.2.4.5 - хромосомалар 

санының ауытқуымен байла-

нысты адамның хромосомдық 

ауруларын (аутосомдық жəне 

жыныстық) сипаттау

11.2.4.1 - мутациялардың ДНҚ 

репликациясы арасындағы бай-

ланысын табу

11.2.4.2 - Халықаралық «Адам 

геномы» жобасының маңызын 

талқылау

2.5 

Селекция

 

негіздері

10.2.5.1 - селекция əдістері 

арқылы ауыл шаруашылық 

өсімдіктері мен жануарлардың 

қолтұқымдарын жақсарту 

тəсілдердің зерттеу

2.6 

Эволюциялық

 даму

10.2.6.1 - тұқымқуалайтын 

өзгергіштік пен эволюция 

арасындағы өзара байланысты 

түсіндіру;

10.2.6.2 - эволюцияның 

дəлелдемелерін талдау;

10.2.6.3 - эволюцияның 

дəлелдемелерін оқып-білу;

10.2.6.4 - антропогенездің 

кезеңдерін атау

3. 

Ағза

 мен

 қоршаған

 орта

3.1 

Биосфера

, 

экожүйе

, попу

-

ляция

11.3.1.1 - экожүйенің алуан 

түрлілігі мен тұрақтылығы 

арасындағы өзара байланысын 

орнату;

11.3.1.2 - өз аймағының 

экожүйесін статистикалық тал-

дау əдістерін қолданып зерттеу

3.2  

Адам

 

іс−əрекетінің

 

қоршаған

 

ортаға

 əсері

11.3.2.1 - мүмкін болатын 

климаттың жаһандық жылыну 

салдарыа болжау;

11.3.2.2 Қазақстанның 

экологиялық проблемала-

рының шешу жолдарын ұсыну

4. 

Қолданбалы

 кіріктірілген

 ғылымдар

4.1 

Молекулалық

 биология

 жəне

 биохимия

10.4.1.1 - Жердегі тіршілік үшін 

судың іргелі маңызын түсіндіру;

10.4.1.2 - көмірсуларды 

құрылымы, құрамы жəне 

қызметтері бойынша жіктеу;

10.4.1.3 - майлардың химиялық 

құрылысы мен қызметтерін 

сипаттау;

10.4.1.4 - нəруыздарды олардың 

құрылымы, құрамы, атқаратын 

қызметтері бойынша жіктеу,

10.4.1.5 - түрлі жағдай-лардың 

нəруыздар құрылы-мына əсерін 

зерттеу;

10.4.1.6 - биологиялық ны-

сандарда нəруыздың болуын 

анықтау;

10.4.1.7 - Чаргафф ережелері 

негізінде дезоксирибо-нукле-

ин қышқылы репликациясы 

үдерісін сипаттау;

10.4.1.8 - рибонуклеин қышқылы 

типтерінің құрылысы мен 

қызметтерін ажырату;

10.4.1.9 – рибонуклеин қыш-

қылы жəне дезоксири-бонукле-

ин қышқылы молекулаларының 

құрылысын салыстыру

11.4.1.1 - антиген мен 

антидененің əрекеттесуін 

түсіндіру;

11.4.1.2 - фермент-субстрат 

комплексінің түзілу механизмін 

түсіндіру;

11.4.1.3 - нəруыз биосинтезі 

үдерісінің кезеңдерін сипаттау;

11.4.1.4 - генетикалық кодтың 

қасиеттерін түсіндіру

4.2 

Жасушалық

 биология

10.4.2.1 - электронды микро-

скоп арқылы көрінетін жасуша 

органоидтерінің құрылысы мен 

қызметтерінің ерекшеліктерін 

түсіндіру;

10.4.2.2 - жасуша 

мембранасының сұйық кристал-

ды моделін пайдаланып, жасу-

ша мембранасының құрылымы, 

қасиеттері жəне қызметтері 

арасындағы байланысты орнату

11.4.2.1 - микрофотография 

қолданып жасушалардың негізгі 

компоненттерін анықтау жəне 

сипаттау

11.4.2.2 - жасушалардың 

компоненттерінің нақты 

мөлшерін анықтау

4.3 

Биотехнология

10.4.3.1 - биотехнологияда 

қолданылатын тірі ағзалардың 

артықшылықтары мен 

кемшіліктерін талқылау;

10.4.3.2 - полимеразды 

тізбекті реакцияның так-

сономияда, медицина мен 

криминалистикадағы маңызын 

сипаттау;

10.4.3.3 - рекомбинантты дезок-

сирибонуклеин қышқылын алу 

тəсілдерін түсіндіру;

10.4.3.4 - Гендік модифика-

цияланған ағзаларды 

қолданудың этикалық тұрғыдан 

талқылау

11.4.3.1 - грамм «оң» жəне 

грамм «теріс» бактерияларды 

зерттеу;

11.4.3.2 - рекомбинантты дезок-

сирибонуклеин қышқылын алу 

тəсілдерін түсіндіру;

11.4.3.3 - ағзаларды клондау 

тəсілдерін түсіндіру;

11.4.3.4 - ферменттерді меди-

цинада, өнеркəсіпте қолдану 

мүмкіндігін талқылау;

4.4 

Биомедици

на

 жəне

 биоинформатика

 

10.4.4.1- биомеханиканы ро-

бототехникада қолдалынуын 

зерттеу; 

10.4.4.2 -электрокардиограмма-

ны қолдана отырып жүрек авто-

матиясы механизмін түсіндіру 

11.4.4.1 - электромагниттік жəне 

дыбыс толқындарының адам 

ағзасына əсерін түсіндіру;

11.4.4.2 - биоинформатиканың 

рөлін сипаттау;

11.4.4.3 – экстракорпораль-

ды ұрықтандыру (ЭКҰ) əдісінің 

маңызын түсіндіру;

11.4.4.4 - ауруларды диагно-

стикалау жəне емдеуде моно-

клональды антиденелерді 

қолдануды түсіндіру

14. Осы оқу бағдарламасы жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық 

бағыттағы 10-11-сыныптарға  арналған  «Биология»  оқу  пəнінен  жаңартылған 

мазмұндағы  үлгілік  оқу  бағдарламасының  Ұзақ  мерзімді  жоспарына  сəйкес  жүзеге 

асырылады.

15. Тоқсандағы бөлімдер жəне бөлімдер ішіндегі тақырыптар бойынша сағат сан-

дарын бөлу мұғалімнің еркіне қалдырылады.

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық 10-11-сыныптарға 

арналған «Биология» оқу пəнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу 

бағдарламасына қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 

10-11-сыныптарға арналған «Биология» пəнінен жаңартылған мазмұндағы 

үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар 

1) 10-сынып 

Бөлім

Тақырып

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

Моле-

кулалық 

биология 

жəне био-

химия

Жердегі тіршілік үшін судың маңызы. 10.4.1.1 

- 

Жердегі тіршілік 

үшін судың іргелі маңызын 

түсіндіру

Көмірсуларды жіктеу: моносахарид-

тер, дисахаридтер, полисахаридтер. 

Химиялық құрылымы. Көмірсулардың 

қасиеті жəне қызметтері.

10.4.1.2 - көмірсуларды 

құрылымы, құрамы жəне 

қызметтері бойынша жіктеу

Липидтердің құрылымдық 

компоненттері. Майлардың химиялық 

құрылысы мен қызметтері.

10.4.1.3 - майлардың 

химиялық құрылысы мен 

қызметтерін сипаттау

Нəруыздарды құрамы (жай, күрделі) 

жəне қызметі бойынша жіктеу. 

Нəруыздардың құрылымдық деңгейлері 

мен құрылысы. Нəруыз денатурация-

сы мен ренатурациясы. Зертханалық 

жұмыс «Нəруыздардың құрылымына 

əртүрлі жағдайлардың əсері (темпера-

тура, pH)».

10.4.1.4 - нəруыздарды 

олардың құрылымы, құрамы, 

атқаратын қызметтері бой-

ынша жіктеу

10.4.1.5 - түрлі жағдай-

лардың нəруыздар 

құрылымына əсерін зерттеу

Биологиялық нысандарда нəруыздың 

болуы. Зертханалық жұмыс 

«Биологиялық нысандарда нəруыздың 

болуын анықтау».

10.4.1.6 - биологиялық ны-

сандарда нəруыздың болу-

ын анықтау

Репликация механизмі. ДНҚ. Мезелсон 

мен Сталь тəжірибесі. Чаргафф 

ережесі.

10.4.1.7 – дезоксирибонукле-

ин қышқылы репликациясы 

үдерісін сипаттау

РНҚ молекуласының құрылысы мен 

қызметтері. Матрицалық (ақпараттық) 

рибонуклеин қышқылы. Рибосомалық 

рибонуклеин қышқылы. Транспорттық 

рибонуклеин қышқылы.

10.4.1.8 - рибонукле-

ин қышқылы типтерінің 

құрылысы мен қызметтерін 

ажырату

рибонуклеин қышқылы жəне дезокси-

рибонуклеин қышқылы молекулала-

ры құрылысынның ұқсастықтары мен 

айырмашылықтары. 

10.4.1.9 - рибонуклеин 

қышқылы жəне дезокси-

рибонуклеин қышқылы 

молекулаларының 

құрылысын салыстыру

Жасушалық 

биология

Жасуша органоидтерінің құрылысы 

мен қызметтерінің ерекшеліктері. 

Жасушаның негізгі компоненттері: жа-

суша қабырғасы, плазмалық мембрана, 

цитоплазма жəне оның органоидтары 

(мембранасыз, бірмембраналы жəне 

қосмем-браналы). Ядро. Жасуша-ның 

негізгі компоненттерінің қызметтері. 

10.4.2.1 - электронды ми-

кроскоп арқылы көрінетін 

жасуша органоидтерінің 

құрылысы мен қызметтерінің 

ерекшеліктерін түсіндіру

Жасуша мембранасының 

құрылымы, қасиеттері жəне 

қызметтері арасындағы байланыс. 

Жасуша мембранасының сұйық 

-мозаикалық моделі. Мембраналық 

нəруыздардың, фосфолипид-тердің, 

гликопротеиндердің, гликолипидтердің, 

холестеролдың қызметі. Зертханалық 

жұмыс «Жасуша мембранасы-

на əртүрлі жағдайлардың əсері». 

Бактерия, саңырауқұлақ., өсімдік жəне 

жануар жасушаларының құрылым 

ерекшеліктері мен қызметтері. 

10.4.2.2 - жасуша мембрана-

сының сұйық кристалды 

моделін пайдаланып, жа-

суша мембранасының 

құрылымы, қасиеттері жəне 

қызметтері арасындағы бай-

ланысты орнату

2-тоқсан

Заттардың 

тасымалда-

нуы

Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасы-

ның диффузия жылдамдығына əсері. 

Эритроцит жасушасы беттік аудан 

мөлшерінің, көлемге қатынасының маңызы. 

Зертханалық жұмыс «Жасуша ның беттік 

аудан мөлшерінің көлемге қатынасын 

анықтау». 

10.1.3.1 - беттік аудан 

мөлшерінің көлемге 

қатынасының мəнін 

есептеу 

Пассивті тасымалдау механизмі:қарапайым 

тасымал, мембраналық каналдар арқылы 

диффузия, жеңілдетілген диффузия 

Белсенді тасымалдау механизмі

10.1.3.2 - пассивті жəне 

активті тасымалдау 

механизмдерін салы-

стыру

Тыныс алу Аденозинүшфосфор қышқылының 

құрылысы мен қызметі

10.1.4.1 - аденозинүш-

фосфор қышқылының 

құрылысы мен 

қызметтерін сипаттау 

Аденозинүшфосфор қышқылының синтезі: 

глюкозаның анаэробты жəне аэробты ыды-

рау кезеңдері. 

10.1.4.2 - анаэроб-

ты жəне аэробты ты-

ныс алу барысындағы 

аденозинүш-фосфор 

қышқылы синтезін са-

лыстыру

Метаболизм түрлері. Энергетикалық алма-

су кезеңдері. 

10.1.4.3 - метоболизмнің 

түрлерін атау

10.1.4.4 - энергетикалық 

алмасу кезеңдерін си-

паттау

Митохондрияның құрылымы мен 

қызметтері. Митохондрия құрылымдары 

мен жасушалық тынысалу үдерістерінің 

өзара байланысы.

10.1.4.5 - митохондрия 

құрылымдары мен 

жасушалық тынысалу 

үдерістерінің өзара бай-

ланысты орнату

Бөліп 

шығару

 Су мөлшерін реттеу. Нысана мүшелер. 

əсер ету эффектсі. Гипофункция. 

Гиперфункция.

10.1.5.1 - су мөлшерін 

бақылаудағы антидиу-

ре тикалық гормонның 

(АДГ) ролін түсіндіру

Адам денесіндегі қан мен басқа 

сұйықтықтарды жасанды тазарту. Диализ 

əсерінің себептері,. Диализ əдістері: пери-

тонеальды, гемодиализ.

10.1.5.2 - диализ 

механизмін түсіндіру

Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі. Диализ 

жəне бүйрек трансплантациясы. Артықшы-

лықтары мен кемшіліктері.

10.1.5.3 - бүйрек 

трансплан-тация-

сы мен диализдің 

артықшылықтары мен 

кемшіліктерін талқылау

3 тоқсан

Жасушалық 

цикл

Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметоге-

нез. Гаметалар. Гаметогенез кезеңдері. 

Өсімдіктердегі спорогенез жəне гамето-

генез.

10.2.2.1 - өсімдіктер 

мен жануарлардағы 

гаметалардың 

қалыптасу ерекшелігін 

түсіндіру

Онкологиялық жаңа түзілулердің пайда бо-

луы. Обыралды жағдайлардың туындауына 

əсер етуші факторлар

10.2.2.2 - жасушалар-

дың бақылауға 

бағынбайтын бөлінуі 

нəтижесінде обырдың 

түзілуін түсіндіру

Қартаю. Қартаю үрдісі туралы теориялар

10.2.2.3 - қартаю 

үдерісін түсіндіру

Тұқым қуа-

лаушылық 

пен 

өзгергіштік 

заң-

дылықтары 

Модификациялық өзгергіштік. Белгілердің 

өзгеруіндегі вариациялық қатарлар. 

Зертханалық жұмыс «Вариациялық қатар 

мен қисыққа құрылған модификациялық 

өзгергіштікті зерттеу».

10.2.4.1 - модифика-

циялық өзгергіштіктің 

заңдылықтарын зерттеу

Белгілердің тұқымқуалауындағы 

цитологиялық негіздер. Дигибридті бу-

дандастыру кезіндегі хромосомалардың 

тəуелсіз ажырауы Жыныспен тіркесіп тұқым 

қуалау. Есептер шығару. 

10.2.4.2 - дигибридті 

будандастыру; жы-

ныспен тіркескен 

тұқым қуалаудың 

цитологиялық негіздерін 

есептер шығаруда 

қолдану

10.2.4.3 - жыныспен 

тіркескен тұқым қуа-

лауға есептер шығару

Аллельді жəне аллельді емес гендердің 

өзара əрекеттесуі. Комплиментарлық. 

Полимерия, көп аллелділік. 

Кодоминанттылық. Көп аллельділік.

10.2.4.4 - аллельді 

жəне аллельді емес 

гендердің өзара 

əрекеттесуін салыстыру

Кенеттен жəне индуцияланған мутация. 

Гендік, хромосомалық, геномдық мутаци-

ялар. Модельдеу «Адам кариограммасын 

құру. Геномдық мутацияны оқып білу».

10.2.4.5 - мутагенез 

себептерін жəне мута-

ция түрлерін зерттеу

Хромосомалар санының ауытқуына байла-

нысты адамның хромосомалық аурулары

10.2.4.6 - хромосомалар 

санының ауытқуымен 

байланысты адамның 

хромосомдық аурула-

рын (аутосомдық жəне 

жыныстық) сипаттау

Эволюция-

лық даму 

Селекция 

негіздері. 

Тірі 

ағзалардың 

алуан-

түрлілігі

Кладограммалар. Түсінік «Соңғы əмбебап 

жалпы ата тек». Кладограммалар 

мен филогенетикалық ағаштардың 

айырмашылығы. Кладограммалар 

мен филогенетикалық ағаштардың 

эволюциялық маңызы.

10.1.1.1 - Жер бетінде 

тіршіліктің қалыптасу 

кезеңдерін жəне сызба-

ларын сипаттау

10.1.1.2 кладограмма-

лар мен филогенетика-

лық ағаштарды 

түсіндіріп беру

Селекция əдістері арқылы ауыл 

шаруашылық өсімдіктері мен 

жануарлардың қолтұқымдарын жақсарту 

тəсілдері. Гибридизация (будандастыру). 

Полиплоидия. Жасанды мутагенез.

10.2.5.1 - селекция 

əдістері арқылы ауыл 

шаруашылық өсімдіктері 

мен жануарлардың 

қолтұқымдарын жақ-

сарту тəсілдердің 

зерттеу

Тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эво-

люция арасындағы өзара байланыс. 

Тұқымқуалайтын өзгергіштік – эволюция 

негізі. Комбинативтік өзгергіштік, мутация-

лар. Табиғи сұрыпталу. Тіршілік үшін күрес. 

Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар. 

10.2.6.1 - 

тұқымқуалайтын 

өзгергіштік пен эволю-

ция арасындағы өзара 

байланысты түсіндіру

Эволюцияның дəлелдемелері. 

Салыстырмалы-анатомиялық, молекулалық 

– генетикалық эмбриологиялық, 

палеонтоло-гиялық, биогеографиялық, 

биохимиялық, дəлелдемелер.

10.2.6.2 - эволюцияның 

дəлелдемелерін талдау

Түр түзілудің механизмі. Түр түзілудің 

оқшаулаушы механизмі. Түртүзілудегі 

репродуктивті оқшаулану. Полиплоидия 

жəне гибридизация.

10.2.6.3 - түр түзілудің 

негізгі механизмдерін 

жіктеу

Антропогенез кезеңдері. Проантроптар. 

Архантроптар. Палеоантроптар. 

Неоантроптар

10.2.6.4 - 

антропогенездің 

кезеңдерін атау

4 -тоқсан

Координация 

жəне реттеу 

Орталық жүйке жүйесінің құрылысы. Мидың 

құрылысы мен қызметтері. Жұлынның 

құрылысы мен қызметтері. 

10.1.7.3 - жұлын мен 

мидың құрылысы мен 

қызметтерін оқып білу

Холинергиялық синапстың құрылысы 

мен қызметі арасындағы байланыс. 

Холинергиялық синапстың мысалында 

синапстық берілудің механизмі

10.1.7.4 - синапстың 

құрылысы мен қызметі 

арасындағы байланы-

сты орнату

Механорецепторлардың түрлері. Пачини 

денешігі мысалында рецепторлардың 

тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беру ре-

акциясы. 

10.1.7.5 – механоре-

цепторлардың 

тітіркендіргіштің 

өзгерісіне жауап беруін 

сипаттау 

Қозғалыс

Көлденең жолақты бұлшықет ұлпаларының 

құрылысы. Миофибрилла құрылысы (сар-

комерлер, актин, миозин т.б.). Бұлшықет 

талшықтарының жиырылу механизмі.

10.1.6.1 - көлденең 

жолақты бұлшықет-

тердің құрылымы мен 

бұлшықеттің жиырылу 

механизмінің өзара бай-

ланысын түсіндіру

Жылдам жəне баяу жиырылатын бұлшықет 

талшықтарының ортақ қасиеттерін, орнала-

суы мен құрылысы. 

10.1.6.2 - жылдам 

жəне баяу жиыры-

латын бұлшықет 

талшықтарының ортақ 

қасиеттерін, орналасуы 

мен құрылысының бай-

ланысын орналастыру

Биофизика Биомеханиканы робототехникада қолдану. 

Инженерлік биомеханика (экзоқаңқа, робо-

тотехника т.б.). Медициналық биомеханика 

(протездеу т.б. Эргометриялық биомеха-

ника (оптимизация т.б.) 

10.4.4.1 - биомехани-

каны робототехникада 

қолдалынуын зерттеу

 Жүрек автоматиясының механизмі. 

Жүректегі қозудың өту жылдамдығы. 

Жүрек бұлшықеттерінің жиырылғыштығы. 

Электрокардиография, оның 

диагностикалық маңызы.

10.4.4.2 - электрокар-

дио-грамманы қолдана 

отырып жүрек авто-

матиясы механизмін 

түсіндіру

Биотехнология

Микроағзаларды өндірісте, ауыл 

шаруашылығында, медицинада, тұрмыста 

қолданудың артықшылықтары мен 

кемшіліктері. Гендік инженерияның маңызы.

10.4.3.1 - биотехноло-

гияда қолданылатын 

тірі ағзалардың 

артықшылықтары мен 

кемшіліктерін талқылау

Полимеразды тізбекті реакцияны қолдану. 

Медициналық диагностикалауда, əкелікті 

негіздеуде, тұлғаларды дербестендіру 

медицинасында, гендерді клондауда, 

Дезоксирибонуклеин қышқылын секвенир-

леуде мутагенезде полимеразды тізбекті 

реакцияның маңызы.

10.4.3.2 - полимеразды 

тізбекті реакцияның так-

сономияда, медицинада 

мен криминалистикада 

жəне маңызын сипаттау

Гендік модификацияланған ағзаларды 

қолданудың оң жəне теріс тұстары. Гендік 

модификацияланған ағзаларды қолданудың 

этикалық сұрақтары.

10.4.3.3 - гендік 

модификация-ланған 

ағзаларды қолданудың 

этикалық сұрақтарын 

талқылау

2) 11- сынып 

Тарау

Тақырыптар

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

Молекулярлық 

биология жəне 

биохимия

Антиген мен антидененің əрекеттесу 

механизмі

11.4.1.1 - антиген мен 

антидененің əрекеттесуін 

түсіндіру 

Фермент пен субстраттың өзара 

əрекеттесуі. Ферментативті ка-

тализде белсенді орталықтың 

рөлі. Зертханалық жұмыс 

«Иммобилизациялаудың 

ферменттердің белсенділігіне əсерін 

зерттеу». 

11.4.1.2 - фермент-суб-

страт комплексінің түзілу 

механизмін түсіндіру

Транскрипция. Трансляцияның 

кезеңдері. 

11.4.1.3 - нəруыз 

биосинтезі үдерісі 

кезеңдерін сипаттау

Генетикалық кодтың қасиеттері: 

үшөрімділігі, көптігі, əмбебаптығы, 

бірін-бірі жаппайтындығы. 

11.4.1.4 - генетикалық 

кодтың қасиеттерін 

түсіндіру

Қоректену 

Хлоропластың құрылымдық 

компонент тері жəне олардың қызмет-

тері. Фотосинтездің пигменттері. 

Зертханалық жұмыс «Əртүрлі өсімдік 

жасушаларында фотосинтездеуші 

пигменттердің болуын зерттеу».

11.1.2.1. - хлоропласттың 

құрылымы мен қызметі 

арасындағы өзара байла-

нысты орнату

Фотосинтездің жарық кезеңі. 

Фотофосфорлану. 

11.1.2.2 - фотосинтездің 

жарық кезеңінде өтетін 

үдерістерді түсіндіру

Фотосинтездің қараңғы кезеңі. 

Кальвин циклі. 

11.1.2.3 - фотосинтездің 

қараңғы кезеңінде өтетін 

үдерістерді түсіндіру

Фотосинтездің жылдамдығына əсер 

ететін факторлар. Фотосинтездің 

шектеуші факторлары: жарық 

толқынының ұзындығы немесе 

жарық интенсивтілігі, көмірқышқыл 

газының концентрациясы, темпера-

тура. Зертханалық жұмыс «Шектеуші 

факторлардың фотосинтездің 

интенсивтілігіне əсерін зерттеу». 

11.1.2.4 - фотосинтездің 

шектеуші факторларын 

зерттеу жəне түсіндіру

Хемосинтез. Фотосинтез бен хемосин-

тез үдерістерін салыстыру. 

11.1.2.5 - фотосин-

тез жəне хемосин-

тез үдерістерінің 

ерекшеліктерін салыстыру

2- тоқсан

Заттар тасы-

малы

натрий-калий сорғысы мысалында 

белсенді тасымалдың механизмі

11.1.3.1 - натрий-калий 

сорғысы мысалында 

белсенді тасымалды 

түсіндіру 

Заттар тасымалдануының 

симпласттық, апопласттық, 

вакуолярлық жолдары жəне олардың 

маңызы. 

11.1.3.2 - заттар тасымал-

данудың симпласттық, 

апопласттық, вакуоляр-

лық жолдарының мəнін 

түсіндіру 

Су потенциалы. Зертханалық 

жұмыс «Түрлі концентрациялы тұз 

ерітінділеріндегі жасушалардың су по-

тенциалын анықтау» 

11.1.3.3 - түрлі концен-

трациялы тұз ерітінді-

леріндегі жасушалардың 

су потенциалын зерттеу 

Координация 

жəне реттелу

Биологиядағы басқару жүйесі. 

«Басқару жүйесі» ұғымы.Температура-

ның/көмірқышқыл газының/оттегі 

газының деңгейлерінің реттелуі мыса-

лында кері байланыс принципі. 

11.1.7.1 - биологиядағы 

басқару жүйесін сипаттау

Гормондардың əсер ету механизмі. 

Инсулин мен эстроген мысалдарында 

гормондардың нысана - жасушаларға 

əсер ету механизмі.

11.1.7.2 - гормондардың 

əсер ету механизмін 

түсіндіру

Өсіргіш заттар. Өсіргіш заттардың 

өсімдіктерге əсер ету механизмі. Ауксин 

əсері. Зертханалық жұмыс «Ауксиннің 

тамырдың өсуіне ықпал етуі». 

11.1.7.3 - өсімдіктердің 

өсуіне стимуляторлардың 

(өсіргіш заттар) əсер етуін 

зерттеу 

Көбею

Гаметогенез. Адам гаметогенезінің 

сатылары. 

11.2.1.1. - адам 

гаметогенезін түсіндіру

Сперматогенез бен оогенезді са-

лыстыру.

11.2.1.2 - сперматогенез 

бен оогенездің айырма-

шылығын түсіндіру

3-тоқсан

Өсу жəне даму  Бағаналы жасушалар ұғымы 

жəне олардың қасиеттері (қайта 

жаңаруы, жіктелуі). Бағаналы 

жасушалардың түрлері: эмбрионал-

ды жəне соматикалық. Практикада 

қолданылуы. Этикалық аспектісі. 

11.2.3.1 - бағаналы 

жасушалардың ма-

мандану үдерісін жəне 

олардың практикалық 

қолданылуын түсіндіру

Тұқым қуалау-

шылық пен 

өзгергіштік 

заңдылықтары 

Дезоксирибонуклеин қышқылының 

кездейсоқ мутациясы. генетикалық 

үдеріс қателері: репликация. 

11.2.4.1 - дезоксири-

бонуклеин қышқылы 

реком бинациясы мен 

мутациялардың арасын-

дағы байланысын табу 

Халықаралық «Адам геномы» жо-

басы. Адамның геномдық Дезокси-

рибонуклеин қышқылын секве-

нирлеу. Жоба аясында жүргізілген 

зерттеулердің маңызы. 

11.2.4.2 - Халықаралық 

«Адам геномы» 

жобасының маңызын 

талқылау 

Жасушалық 

биология

Жасушалардың негізгі компоненттерін 

анықтау. Зертханалық жұмыс 

«Жасушалардың негізгі 

компоненттерін микрофотографиялар 

қолданып сипаттау». 

11.4.2.1 - микрофото-

графия қолданып 

жасушалардың негізгі 

компоненттерін анықтау 

жəне сипаттау

Органелдердің сызықтық ұлғаюын 

есептеу. Оптикалық жəне электрон-

ды микроскоптардың үлкейту жəне 

айқындау мүмкіндіктері арасындағы 

айырмашылықтар. 

11.4.2.2 - жасушалардың 

компоненттерінің нақты 

мөлшерін анықтау 

Биотехнология Грамм оң жəне грамм теріс бак-

териялар жəне олардың құрылыс 

ерекшеліктері. 

11.4.3.1 - грамм оң жəне 

грамм теріс бактериялар-

ды салыстыру

«Рекомбинантты дезоксирибонуклеин 

қышқылы» ұғымы. Рекомбинантты де-

зоксирибонуклеин қышқылының алу 

тəсілдері. Рекомбинантты дезоксири-

бонуклеин қышқылының қолданылуы. 

«Клондау» ұғымы. 

11.4.3.2 - рекомбинант-

ты Дезоксирибонуклеин 

қышқылын алу тəсілдерін 

түсіндіру

Ағзаларды клондау тəсілдері.

11.4.3.3 - ағзаларды клон-

дау тəсілдерін түсіндіру 

Ферменттердің медицинада, химияда 

жəне өнеркəсіпте қолданылуы.

11.4.3.4 - ферменттерді 

медицинада, өнеркəсіпте 

қолдану мүмкіндігін 

талқылау

4-тоқсан

Биомедицина 

жəне биоин-

форматика 

Электромагниттік жəне дыбыс 

толқындарының адам ағзасына əсер 

ету ерекшеліктері.

11.4.4.1 - электромаг-

ниттік жəне дыбыс 

толқындарының адам 

ағзасына əсерін түсіндіру 

«Биоинформатика» ұғымы. 

Биоинформатиканың құралдарын 

зерттеулерге қолдану. 

11.4.4.2 - 

биоинформатиканың 

рөлін сипаттау

экстракорпоральды ұрықтандыру 

(ЭКҰ) əдісі жəне оның маңызы. экс-

тракорпоральды ұрықтандырудың 

этикалық аспектілері.

11.4.4.3 - экстракорпо-

ральды ұрықтандыру 

(ЭКҰ) əдісінің маңызын 

түсіндіру

Моноклоналды антиденелердің 

маңызы. Моноклоналды антидене-

лердің өндірісі. Моноклоналды анти-

денелер көмегімен ауруларды диа-

гностикалау жəне емдеу. 

11.4.4.4 - ауруларды 

диагностикалау жəне 

емдеуде моноклоналды 

антиденелерді қолдануды 

түсіндіру

Биосфера, 

экожүйе, попу-

ляция 

Түрлердің биоалуантүрлілігі. Харди - 

Вайнбергтің генетикалық тепе-теңдік 

заңы. Сирек кездесетін жəне жой-

ылып бара жатқан өсімдіктер мен 

жануарлардың түрлерін қорғау. 

11.3.1.1 - экожүйенің 

биоалуан түрлілігі мен 

тұрақтылығы арасындағы 

өзара байланысты орнату

Жергілікті экожүйедегі ағзалардың 

саны мен таралуын анықтауда 

түрлі статистикалық əдістерді 

қолдану. Жергілікті экожүйенің 

биоалуантүрлілігін анықтауда 

кездейсоқ іріктеу əдісінің маңызы. 

Зертханалық жұмыс «Талдаудың 

статистикалық əдістерін қолдану 

арқылы өз аймағының экожүйесінің 

жағдайын анықтау». 

11.3.1.2 - өз аймағының 

экожүйесін статистикалық 

талдау əдістерін пайда-

ланып зерттеу

Адам іс-

əрекетінің 

қоршаған 

ортаға əсері 

Ғаламдық жылыну: себептері, сал-

дарлары жəне шешу жолдары. 

Модельдеу «климаттың ғаламдық 

жылынуының компьютерлік моделі» 

11.3.2.1 - мүмкін болатын 

климаттың жаһандық жы-

лыну салдарын болжау

Қазақстанның экологиялық проблема-

лары жəне оларды шешу жолдары. 

11.3.2.2 - Қазақстанның 

экологиялық 

проблемаларының шешу 

жолдарын ұсыну

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 

2017 жылғы 27 шілдедегі №352 бұйрығына 199-қосымша

 

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сəуірдегі 

№115 бұйрығына 417-қосымша 

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 

10-11-сыныптарына арналған «География» оқу пəнінен жаңартылған 

мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

1-тарау. Жалпы ережелер

Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы 

№1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 

білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сəйкес əзірленген.

2.  Жоғары  мектептегі  «География»  пəнінің  мақсаты – оқушылардың  қоғам  мен 

географиялық  кеңістіктің  барлық  деңгейлерінде  туындаған  геоэкологиялық,  геоэко-

номикалық, əлеуметтік, геосаяси жəне ғаламдық проблемаларды шешуге бағытталған 

географиялық білімдерін, біліктері мен дағдыларын қолдану үшін жағдай жасау.

3. Пəннің міндеттері:

1)  оқушылардың  бойында  географиялық  кеңістіктік  ойлауды,  географиялық 

мəдениет пен тілді дамыту;

2)  геоэкологиялық,  геосаяси,  геоэкономикалық,  əлеуметтік  үдерістер  мен  құбы-

лыстарды зерттеу үшін ғаламдық, аймақтық жəне жергілікті ұстанымдардың түсінуін 

дамыту;

3)  оқушыларға  картографияны,  геоэкологияны,  геоэкономиканы,  геосаясатты, 

елтану мен адамзаттың ғаламдық проблемаларын зерттеу барысында геокеңістіктік 

деректерді өңдеудің заманауи əдістерін қолдану үшін жағдай жасау;

4) оқушының бойында қазіргі дүниенің географиялық көрінісін іс-əрекеттер арқылы 

зерттеп-тану барысында құндылықтар жүйесін қалыптастыру;

5) геокеңістіктік əдістер жəне деректермен жұмыс істейтін мамандық пен кəсіп иелері 

атқаратын əрекеттерді орындату арқылы оқушыларға кəсіби бағдар беру.

2-тарау. «География» оқу пəнінің мазмұнын ұйымдастыру 

4. «География» оқу пəні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1) 10-сыныпта – аптасына 4 сағатты, оқу жылында 136 сағатты; 

2) 11-сыныпта – аптасына 4сағатты, оқу жылында 136 сағатты құрайды. 

5. Оқу пəнінің мазмұны 7 бөлімді қамтиды:

1) географиялық зерттеу əдістері;

2) картография жəне геоинформатика;

3) табиғатты пайдалану жəне геоэкология;

4) геоэкономика;

5) геосаясат;

6) елтану;

7) адамзаттың ғаламдық проблемалары.

6. Оқу пəнінің мазмұны оқытудың бөлімдері арқылы ұйымдастырылған. Бөлімдер 

білім,  білік,  түсінік  жəне  дағдыларды  қамтитын  күтілетін  нəтижелер  түріндегі  оқу 

мақсаттарынан тұратын бөлімшелерге бөлінген.

7. «Географиялық  зерттеу  əдістері»  бөлімі  «Жалпы  географиялық  əдістер» 

бөлімшесінен тұрады 

8. «Картография жəне геоинформатика» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:

1) картография;

2) геоинформатика негіздері.

9. «Табиғатты пайдалану жəне геоэкология» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:

1) табиғатты пайдалану; 

2) геоэкологиялық зерттеу негіздері. 

10. «Геоэкономика» бөлімі «Геоэкономика негіздері» бөлімшесінен тұрады.

11. «Геосаясат» бөлімі «Геосаясат негіздері» бөлімшесінен тұрады.

12. «Елтану» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:

1) дүниежүзі аймақтары;

2) елдерді салыстыру əдістемесі.

13. «Адамзаттың  ғаламдық  проблемалары»  бөлімі  «Ғаламдық  проблемаларды 

шешу» бөлімшесінен тұрады.

14. Оқу пəнінің 10-сыныпқа арналған базалық білім мазмұны:

1) «Географиялық  зерттеу  əдістері».  Жалпы  географиялық  əдістер;  зерттеу 

əдістерінің түрлері;

2) «Картография жəне геоинформатика». Картография; заманауи картографиялық 

əдістер;  геоинформатика  негіздері;  географиялық  деректер  базасы;  географиялық 

деректерді визуализациялау;

3) «Табиғатты  пайдалану  жəне  геоэкология».  Табиғатты  пайдалану;  табиғатты 

пайдалану түрлері. табиғатты пайдалану түрлерінің қоршаған ортаға əсерін бағалау; 

табиғатты  тиімді  пайдаланудың  қағидаттары,  экологиялық  таза  өндірістерді  жо-

балау;  геоэкологиялық  зерттеулер  негіздері;  геоэкологияның  зерттеу  пəні  мен 

өзектілігі, геосфералардың ластануы, геоэкологиялық аудандастыру; гоэкологиядағы 

антропогендік  факторлар;  ғаламдық  экологиялық  проблемалар,  экологиядағы 

инновациялық технологиялар; Қазақстанның экологиялық проблемалары,

4) «Геоэкономика».  Геоэкономика  негіздері;  геоэкономиканың  зерттеу  пəні  мен 

өзектілігі;  шаруашылықты  ұйымдастырудың  аумақтық  факторлары;  дүниежүзілік 

шаруашылықтың  құрылымы;  дүниежүзілік  шаруашылықтың  аумақтық  модельдері; 

дүниежүзі елдерінің экономикалық даму көрсеткіштері; экономикалық дамудағы əлемдік 

тəжірибе; Қазақстан Республикасы экономикалық дамуындағы мақсатты көрсеткіштер;

5) «Геосаясат». Геосаясат негіздері; геосаясаттың өзектілігі; дүниежүзінің геосаяси 

кеңістігі; геосаясат жəне географиялық факторлар; мемлекеттік аумақтың морфоло-

гиясы; мемлекеттік шекара;

6) «Елтану». Дүниежүзі аймақтары; кешенді географиялық аудандастыру; дүниежүзі 

елдерін салыстыру əдістері; салыстырмалы елтану;

7) «Адамзаттың  ғаламдық  проблемалары».  Ғаламдық  проблемаларды  шешу; 

ғаламдық проблемалардың географиялық аспектілері.

15. Оқу пəнінің 11-сыныпқа арналған базалық білім мазмұны:

1) «Географиялық зерттеу əдістері». Жалпыгеографиялық əдістер; географиялық 

зерттеулердің өзекті əдістері;

2) «Картография жəне геоинформатика». Картография; заманауи картографиялық 

əдістер; геоинформатика негіздері; геоақпараттық жүйелер; географиялық деректер 

базасы; географиялық деректерді визуализациялау;

3) «Табиғатты  пайдалану  жəне  геоэкология».  Табиғатты  пайдалану;  табиғатты 

пайдалануды реттеу, табиғатты қорғау шаралары; табиғатты қорғауда жеке тұлғаның 

рөлі; геоэкологиялық зерттеулер негіздері; қоршаған ортаның антропогендік өзгеруі; 

қоршаған ортаның сапасы; геоэкологиялық жобалау;

4) «Геоэкономика». Геоэкономика негіздері; Қазақстан Республикасы аймақтарының 

геоэкономикалық жағдайы мен əлеуеті; геоэкономикалық даму стратегиялары;

5) «Геосаясат». Геосаясат негіздері; заманауи геосаяси процестер; Қазақстанның 

геосаяси жағдайы; Қазақстанның геосаяси қауіпсіздігі; Қазақстанның геосаяси инте-

грациясы;

6) «Елтану».  Дүниежүзі  аймақтары;  дүниежүзін  аймақтарға  аудандастырудың 

қолданбалы  аспектілері;  дүниежүзі  аймақтары  картасындағы  Қазақстанның  орны; 

елдері салыстыру əдістері; дүниежүзі елдерінің салыстырмалы көрсеткіштері; дүниежүзі 

елдерін  халықаралық  салыстырулардағы  Қазақстанның  орны;  өмір  сүру  деңгейін 

жоғарлатудағы азаматтың рөлі; қолданбалы елтану; 

7) «Адамзаттың  ғаламдық  проблемалары».  Ғаламдық  проблемаларды  шешу; 

ғаламдық проблемаларды шешу жолдары.

3-тарау. Оқу мақсаттарының жүйесі 

16.  Бағдарламада  оқу  мақсаттары  қолдануға  ыңғайлы  болу  үшін  төрт  саннан 

тұратын кодтық белгімен белгіленді. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші жəне 

үшінші сан бөлімшені, төртінші сан оқу мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 

10.2.1.1 кодында: «10» – сынып, «2.1.» - бөлімше; «1» - оқу мақсатының реттік нөмірі.

Бө-

лім

Бөлім-

ше

Оқу мақсаттары

10-сынып

11-сынып

1. 

Географиялық

 зерттеу

 əдістері

1.1 

Жалпы

 географиялық

 əдістер

10.1.1.1 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес географиялық мониторинг 

əдістерін қолдану;

10.1.1.2 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес салыстыру əдістерін 

қолдану;

10.1.1.3 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес сандық əдістерді қолдану;

10.1.1.4 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес географиялық сараптама 

əдістерін қолдану;

10.1.1.5 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес аудандастыру əдістерін 

қолданады

11.1.1.1 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес географиялық сарапта-

ма əдістерін қолдану;

11.1.1.2 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес эксперттік бағалау 

əдістерін қолдану;

11.1.1.3 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес модельдеу əдістерін 

қолдану;

11.1.1.4 - зерттеу тақырыбына 

сəйкес аудандастыру 

əдістерін қолдану

(Жалғасы 22-бетте)