10 Ұлттық банк хабарлайды, ТҮсініктеме береді, ТҮсіндіреді

29 қыркүйек 2012 жыл

www.egemen.kz

10

ҰЛТТЫҚ БАНК ХАБАРЛАЙДЫ, ТҮСІНІКТЕМЕ БЕРЕДІ, ТҮСІНДІРЕДІ

жүйе сі шеңберінде олардың тəуекелдерін 

басқарады. Бұдан басқа 2009 жылдан ба-

стап  Қор  қатысушы  банктердің  кепілдік 

берілген депозиттер бойынша салымшы-

ларының  тізілімін  толық  беруін  жəне 

оның дұрыс жүргізілуін тексереді. Банк-

тердің  сақтандырылған  салымшылар 

бойынша  деректер  базаларын  дұрыс 

жүргізуі  көбіне  Қордың  салымшыларға 

кепілдікпен  өтеуді  дұрыс  жəне  уақтылы 

төлеуіне  ықпал  етеді.  Соңғы  үш  жылда 

сақтандырылған салымшылар тізілімінің 

дұрыс  жүргізілуі  жүйенің  барлық 

қатысушы банктерінде дерлік тексерілді.

Отандық  ДКЖ  дамытудағы  басым 

бағыттарды айқындау мақсатында Қор өз 

қызметінің  «Депозиттерді  сақтандыру-

дың тиімді жүйелерінің негізін құрайтын 

қағидаттарға» сəйкестігін бағалау жұ мы-

сын  жүргізді.  Бұл  қағидаттарды  Халық-

аралық депозиттерді сақтандыру жүйе ле-

рі  қауымдастығы  Базель  банктік  қада-

ғалау комитетімен бірлесіп əзірлеген бо-

латын.  Мұндай  өзін-өзі  бағалау  ұлттық 

депозиттерге  кепілдік  беру  жүйесі  тиім-

ділігінің деңгейін айқындауға жəне оның 

одан  əрі  даму  бағыттарын  белгілеуге 

мүмкіндік береді. 

–––––––––––

RSS  

ҚДКЖ-нің арнайы резерві 185 

 

миллиард теңгені құрады. 

 

Қазақстанның депозиттерге 

 

кепілдік беру қорының қызметі 

 

туралы оның төрайымы 

 

Бақыт Мəженова əңгімелейді.

TW 

Халықтың депозиттері 

 

міндетті түрде 

 

сақтандырылған.

арнайы  резервте  сақтандыру  жағдайы 

туындағанға  дейін  жинақтайды,  ал  банк 

мəжбүрлеп  таратылған  жағдайда  салым-

шыларға шығындарын өтейді. 2012 жыл-

ғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша Қор-

дың  арнайы  резерві  185  миллиард  тең-

гені құрады. 2008 жылдан бастап ҚДКЖ-

нің жалғыз акционері – ҚР Ұлттық Банкі 

оның  қаржылық  тұрақтылығын  арттыру 

мақсатында  Қордың  жарғылық  капита-

лын жыл сайын ұлғайтып отыр. Арнайы 

резерв  тапшы  болған  жағдайда  Қор 

заңнамаға сəйкес өзінің жарғылық капи-

талының 50%-на дейін пайдалана алады. 

Бұдан  басқа  қажет  болған  жағдайда  ар-

найы  резервтің  жеткіліксіздігін  өтеудің 

басқа да заңнамалық тетіктері бар.

ҚДКЖ-нің  салыстырмалы  түрде  ал-

ғанда  жас  ұйым  ретінде,  мысалы  АҚШ 

Федералдық  депозиттерді  сақтандыру 

корпорациясы сияқты үлкен өкілеттіктері 

жоқ  жəне  банктік  қадағалау,  пробле ма-

лық  банктердің  дəрменсіздігін  реттеу 

сияқты  үдерістерге  қатыспаймыз.  Соған 

қарамастан  өзінің  12  жылғы  қызметінде 

Қор банк мəжбүрлеп таратылған жағ дай-

да  кепілдікпен  өтеуді  төлеуге  арналған 

арнайы  резервте  қаражатты  жинақтай-

тын «жалпы касса жүйесінен» өкілет тік-

тері  бұрынғыдан  да  кеңірек  жүйеге  де-

йінгі даму жолынан өтті. Қазіргі уақытта 

Қор уақытша əкімшіліктің, тарату комис-

сиясының  жəне  мəжбүрлеп  таратылатын 

банк  кредиторлары  комитетінің  құрамы-

на  қатысады.  Қор  сонымен  қатар  ДКЖ 

қатысушы  банктердің  қаржылық  ахуа-

лын  бағалайды  жəне  2007  жылы  енгі-

зілген «БАТА» міндетті күнтізбелік жар-

налардың  жіктелген  мөлшерлемелер 

сəйкес  халықтың  депозиттері  бойынша 

кепілдікпен  өтеудің  ең  жоғары  сомасын 

бір  банк  бойынша  бір  адамға  тұрақты 

негізде  бес  миллион  теңге  мөлшерінде 

сақ тау  көзделді.  Кепілдікпен  өтеудің 

мұн  дай  мөлшерінде  салымшы-жеке 

тұлға лардың  99%-ы  толық  көлемде 

ҚДКҚ-ның  кепілдіктерімен  қорғалған. 

Нəтижесі  –  халықтың  жүйеге  қатысушы 

банктердегі  депозиттерінің  сомасы  2009 

жылғы қаңтардан бастап 2012 жылғы та-

мыз  аралығында  1,5-нан  3,1  триллион 

теңгеге дейін ұлғайып, екі еседен асты. 

Өзінің  жұмыс  істеген  уақыты  ішінде 

Қор  мəжбүрлеп  таратылған  Көмір-банк, 

Наурыз  Банк  Қазақстан  жəне  Валют-

Транзит Банктің салымшыларына жалпы 

сомасы  шамамен  15  миллиард  теңге 

кепілдікпен өтеуді төледі. 

Заңнамаға сəйкес ДКЖ-ға қатысу же-

ке тұлғалардың депозиттерімен банк опе-

рацияларын  жүзеге  асыруға,  халықтың 

банк шоттарын ашуға жəне жүргізуге ли-

цензиясы  бар  барлық  екінші  деңгейдегі 

банктер  (ислам  банктерін  қоспағанда) 

үшін  міндетті  болып  табылады.  Демек, 

мұндай  банктер  автоматты  түрде  жүйе-

нің қатысушысы болады. Қазіргі уақытта 

Қазақстанның  ДКЖ-де  35  қатысушы 

банк  бар.  Осылайша,  жеке  тұлғалардың 

ДКЖ-ға қатысушы банктерде ұлттық не-

месе шетел валютасында орналасты рыл-

ған  барлық  депозиттері  Қордың  кепіл-

діктерімен қорғалған.

ДКЖ  қаржыландыру  негізінен  жи-

нақ тау  түрінде  жүзеге  асырылады:  Қор 

қатысушы  банктердің  жарнасынан,  ин-

вес тициялық  кірістен  жəне  басқа  да 

қаражат  көздерінен  құралған  қаражатты 

қолдау көрсетуге ықпал етпейтін болады. 

Екінші  жағынан,  кепілдікпен  өтеу  сома-

сы мөлшерінің өте көп болуы салымшы-

лар  арасында  моральдық  зиян  тəуеке лі-

нің  ұлғаюына  əкеп  соғып,  олардың  на-

рық тық  тəртіп  тетіктерін  пайдалануына 

кедергі  келтіруі,  сондай-ақ  қатысушы 

банктерді  өз  қызметінде  шамадан  тыс 

тəуекелдерді  қабылдауына  ынталанды-

руы мүмкін. 

Соған  қарамастан,  көптеген  елдердің 

үкіметтері кепілдікпен өтеудің ең жоғары 

мөлшерін  ұлғайту  туралы  немесе  тіпті 

тұрақтылықты  жəне  халықтың  банк  жү-

йесіне  деген  сенімін  ұстап  тұру  мақ са-

тында  жуырдағы  қаржы  дағдарысы  ке-

зінде депозиттер бойынша бланкілік (то-

лық) кепілдікті енгізу туралы шешім қа-

былдады. Бірқатар маңызды макроэко но-

микалық  факторлардың  өзгеруіне  байла-

нысты  Қазақстанда  кепілдікпен  өтеудің 

ең  жоғары  мөлшері  бірнеше  рет  өзгер-

тілді. Соңғы жəне маңызды өзгерту 2008 

жылғы  қазанда  болды  –  өтеудің  шекті 

мөлшері  700  мың  теңгеден  5  миллион 

теңгеге  дейін,  яғни  жеті  еседен  астам 

ұлғайтылды. 

Бастапқыда  бұл  2012  жылғы  1  қаң-

тар ға дейінгі мерзімге дағдарысқа қарсы 

қолданылатын уақытша шаралардың бірі 

болды  жəне  халықтың  банк  салымдары-

нан  ақшаларын жаппай алуына жол бер-

меу  мақсатында  қолданылды.  Кейінірек, 

2011  жылғы  желтоқсанның  соңында  қа-

былданған  «ҚР  кейбір  заңнамалық  акті-

ле ріне банк қызметін жəне қаржы ұйым-

дарын  тəуекелдерді  азайту  тұрғысынан 

реттеу  мəселелері  бойынша  өзгерістер 

мен  толықтырулар  енгізу  туралы»  Заңға 

сомасы  Қор  құрылған  сəттен  бастап  қа-

зіргі  уақыт  аралығында  50  еседен  астам 

өсті.  Бұл  Қазақстан  ДКЖ-нің  өзінің  не-

гізгі  миссиясын  орындаудағы  –  халық-

тың  банк  секторына  деген  сенімін  қол-

даудағы  тиімділігінің  жоғары  екендігін 

білдіреді.           

Кепілдікпен өтеудің ең жоғары сома-

сына келер болсақ, оның мөлшерін бел гі-

леу  салымдарды  сақтандыру  саласын да-

ғы маңызды мəселелердің бірі болып та-

былады.  Бір  жағынан,  кепілдікпен  өтеу 

сомасының  өте  аз  болуы  депозиттерді 

сақ тандыруды  ұйымдастырудың  негізгі 

мақсатына қол жеткізуге – еліміздің қар-

жы  жүйесіне  деген  халықтың  сеніміне 

Бақыт МƏЖЕНОВА,

«Қазақстанның депозиттерге 

кепілдік беру қоры» АҚ төрайымы.  

Қазіргі уақытта депозиттерге кепілдік 

беру  жүйесі  дамыған  қаржылық  инфра-

құ рылымдары  бар  барлық  елдердің  қар-

жы лық  қауіпсіздігі  жүйелерінің  ажыра-

мас  бөлігі  болды.  Ол  банк  секторының 

жəне  тұтастай  алғанда  бүкіл  ұлттық 

қаржы жүйесінің тұрақтылығына қолдау 

көрсетуге арналған. 

1990  жылдардың  соңындағы  жəне 

2000  жылдардың  соңындағы  қаржы  дағ-

да рысы  депозиттерге  кепілдік  беру  жү-

йесінің  (бұдан  əрі  –  ДКЖ)  қаржы  сек-

торының тұрақтылығына қолдау көрсету 

үшін  маңызы  зор  екендігін  көрсетті. 

Мұн дай жүйелері жоқ елдер оларды əзір-

леп,  құра  бастады.  Бүгінгі  күні  жүзден 

аса  мемлекеттің  депозиттерге  кепілдік 

беретін ұлттық жүйесі бар.      

Қазақстанның  банк  секторында  жүр-

гізілген  пəрменді  реформалар  кешені 

оның  1990  жылдардың  соңында  ұлттық 

қаржы  жүйесінің  ең  серпінді  жəне  тұ-

рақты  құрамдас  бөлігі  ретінде  қалып та-

суына ықпал етті. 

1998 жылғы дағдарыстан кейін ДКЖ 

құру  Қазақстан  банк  секторы  дамуының 

басым  бағыттарының  бірі  болды.  1999 

жылғы  қарашада  Қазақстан  банктері  са-

лымшыларының  заңды  мүдделерін  қор-

ғау,  сондай-ақ  ұлттық  қаржы  жүйесінің 

тұрақтылығына  қолдау  көрсету  мақса-

тын да  Қазақстанның  депозиттерге  ке-

пілдік беру қорының негізі қаланды. Же-

ке  тұлғалардың  Қазақстан  банктерінде 

орналастырған  салымдарының  жиынтық 

шім  қабылдауының  нақты  мер зі-

мі, сондай-ақ осы мерзімдерді са-

нау басталған сəт көрсетілуі керек. 

Сондай-ақ,  Азаматтық  кодекс 

сақтанушыны  сақтандыру  шар-

тын жасау кезінде сақтанды ру шы-

ға сақтандыру жағдайының баста-

лу  ықтималдығын  жəне  оның  ба-

сталуынан  (сақтандыру  тəуекелі-

нен)  туындауы  мүмкін  залалдар-

дың  мөлшерiн  айқындау  үшiн 

елеулi  мəнi  бар  сақтанушының 

өзiне  белгiлi  жағдайларды,  егер 

бұл  жағдайлар  сақтандырушыға 

белгiсiз  болса  жəне  белгiсiз  бо-

луға  тиiстi  болса  да  хабарлауға 

мiндеттейтiнін  білген  жөн.  Сақ-

тандырушы  əзірлеген  сақтандыру 

ережелерiнде  немесе  сақтандыру 

шартын  жасау  кезеңiнде  сақта-

нушыға  жiберiлген  сақтандыру-

шының  жазбаша  сауалында  оны-

мен  келісілген  мəн-жайлар  елеулi 

деп  танылады.  Осындай  жағдай-

лар  туралы  сақтандыру  шартын 

жасау  кезінде  хабарлау  қажет 

екен дігін  атап  өтеміз.  Егер  сақ-

тандыру  шарты  қандай  да  бiр 

сұрақтарға  сақтанушының  берген 

жауаптарынсыз  жасалған  болса, 

сақтандырушы  кейiннен  сақтану-

шының тиісті жағдайларды хабар-

ламағандығын  негiзге  ала  оты-

рып, сақтандыру шартының бұзы-

луын  немесе  оны  жарамсыз  деп 

тануды талап ете алмайды.

ҚР  Азаматтық  кодексінде  сақ-

тан дыру  жағдайының  басталу 

ықтималдығын  жəне  оның  баста-

луынан  туындауы  мүмкін  залал-

дардың  мөлшерiн  айқындау  үшiн 

елеулi мəнi бар жағдайлар туралы 

көрiнеу жалған мəлiметтерді  сақ-

та нушының хабарлау салдары ту-

ралы арнайы ереже де қамтылады. 

Егер  бұл  жағдайлар  сақтанды ру-

шыға белгiсiз жəне белгiсiз болуға 

тиiстi болса, сақтандырушы шарт-

ты жарамсыз деп тануды жəне ҚР 

Азаматтық  кодексiнің  844-бабы 

1-тармағының  екiншi  жəне  үшiн-

шi бөлiктерiнде көзделген салдар-

ды  қолдануды  талап  етуге  құ-

қылы.

Сонымен  қоса,  сақтанушы 

сақ тандырушының төлем қабілет-

т ілігін  растау  үшін  сақтандыру 

ұйымынан  бухгалтерлік  балансты 

жəне  қызметінің  кірістері  мен 

шығыстары  туралы  есепті  қамти-

тын  жылдық  қаржылық  есепті-

лігін  жəне  аудиторлық  ұйым  рас-

таған  аудиторлық  есепті,  сондай-

ақ сақтандыру құпиясын, коммер-

циялық  немесе  өзге  де  заңмен 

қорғалатын  құпияға  жатпайтын 

өзге  ақпаратты  сұратуға  құқылы. 

Сақтандырушының 

қаржылық 

ды ру шарты жазбаша нысанда жа-

салады. Сақтандырушы сақтан ды-

ру  ережелерін  ерікті  немесе  мін-

детті  сақтандырудың  əрбір  түрі 

бойынша  əзірлейді.  Сақтандыру 

ережелерінің  мазмұнына  қойы ла-

тын  талаптар  ҚР  Азаматтық  ко-

дексінде  белгіленген.  Сақтанушы 

мен  сақтандырушы  арасындағы 

келiсiм бойынша сақтандыру ере-

желерiнiң  негiзiнде  сақтандыру 

шартын  жасау  кезiнде  анықта ла-

тын қосымша талаптарды көздей-

тiн  сақтандыру  шарттары  жаса-

луы мүмкiн.  

Сақтанушы  сақтандыру  шар-

тын  жасағанға  дейін  немесе  сақ-

тандыру  полисіне  қол  қойғанға 

дейін  оның  сақтандыру  ереже ле-

рінің талаптарына сəйкестігін тек-

серуі  тиіс.  Бұл  ретте,  сақтандыру 

полисінде сақтанушы сақтандыру 

ережелерімен танысты жəне олар-

мен  келіседі  деген  белгі  қойы-

лады.  Алайда,  сақтанушылар  кө-

бі несе  осы  сақтандыру  ережеле-

рін  оқымақ  түгілі,  оларды  ашып 

та қарамайды.  

Сонымен  қоса,  сақтандыру 

шартын жасау кезінде бірінші ке-

зекте  сақтандыру  жағдайы  кезін-

дегі  төлемдердің  талаптарына 

жəне  сақтандыру  жағдайларынан 

туындайтын  ерекше  жағдайлар 

тізбесіне  көңіл  бөлген  жөн.  Сақ-

тандыру ережелерінде де, сақтан-

дыру  шартында  да  сақтандыру 

төлемін  жүзеге  асыруға  қажетті 

құжаттардың толық тізбесі көрсе-

тілуі  тиіс.  Егер  сақтандырушы 

сақ тандыру  шартындағы  қажетті 

құжаттар  тізбесінде  нақты  емес 

«өзге құжаттарды» көздейтін бол-

са,  сақтандыру  шартында  олар-

дың  тізбесін  нақтылауы  қажет. 

Бұл  сақтандырушыға  сақтандыру 

төлемін  негізсіз  төлемеу  мүмкін-

дігін  беруді  болдырмауға  жағдай 

жасайды.    

Сақтанушының,  сақтанды ры-

лушының, пайда алушының жəне 

сақтандырушының 

құқықтары 

мен  міндеттері  сақтандыру  ере-

желеріне сəйкес келуі тиіс. Соны-

мен  қоса,  сақтандыру  шартында 

сақтандырушының 

сақтандыру 

төлемі мен оны төлеу туралы ше-

Бақыт ҚОҒЫЛОВ, 

ҚР ҰБ ҚҚК қаржы 

ұйымдарын қадағалау 

департаменті директорының 

орынбасары.  

Қазақстанда  сақтандырудың 

алуан  түрін  ұсынатын  көптеген 

сақтандыру  ұйымдары  жұмыс 

істейтінін  атап  өтейін.  Клиенттер 

сақтандыру  қызметін  жүзеге  асы-

ру  құқығына  берілетін  уəкілетті 

органның лицензиясы бар кез кел-

ген  сақтандыру  ұйымынан  сақ-

тан дыру  өнімін  сатып  ала  алады. 

Сондай-ақ, сақтандыру өнімін бір 

немесе  бірнеше  сақтандыру  ұй-

ым дарының атынан жəне олардың 

тапсырмасы  бойынша  тапсырма 

шартының  негізінде  сақтандыру 

шарттарын  жасау  бойынша  дел-

далдық қызметті жүзеге асыратын 

сақтандыру агентінен сатып алуға 

да болады. 2012 жылғы 1 қаң тар-

дан  бастап  сақтандыру  агентіне 

сақтандыру  ұйымының  атынан 

жəне  оның  тапсырмасы  бойынша 

сақтандыру  шарттарын  жасау 

кезінде  сақтанушыдан  сақтан ды-

ру сыйлықақысын төлегендегі тө-

лемді  қолма-қол  ақшамен  қабыл-

дауға тыйым салынатынына оқыр-

мандардың  назарын  аударғым 

келеді. 

Сақтандыруға  қатысушылар 

арасындағы өзара қарым-қаты нас-

ты  байланыстыратын  заңдық  ны-

сан  сақтандыру  шарты  болып  та-

былады.  Осы  шарт  бойынша  сақ-

танушы  сақтандыру  сыйлық ақы-

сын  төлеуге,  ал  сақтандырушы 

сақтандыру  жағдайы  басталған 

кезде  оған  немесе  пайдасына 

шарт жасалған өзге адамға (пайда 

алушыға)  шартта  айқындалған 

сақтандыру  сомасының  шегінде 

сақтандыру  төлемін  жүргізуге 

мін  деттенеді. Сақтандыру ұйымы-

ның міндетті сақтандыру шартын 

жасаудан  жалтарғаны  үшін  Əкім-

шілік  құқық  бұзушылық  туралы 

ҚР  Кодексінің  175-бабында  əкім-

шілік жауапкершілік көзделген.  

Сақтандыру  ұйымын  таңдап 

алғаннан кейін сақтанушы шартта 

келісілген сақтандыру талаптары-

мен мұқият танысуы тиіс. Сақ тан-

жағ дайы,  оған  қолданылған  шек-

теулі  ықпал  ету  шаралары  мен 

санкциялар туралы ақпарат қаржы 

нарығын жəне қаржы ұйымдарын 

бақылау  мен  қадағалау  жөніндегі 

уəкілетті  органның:  www.afn.kz 

ресми сайтында орналасқан.   

Егер барлық талаптар сақтану-

шының  талаптарына  жауап  бере-

тін  болса,  онда  шарт  жасалады. 

Егер сақтандыру шартына мəміле 

тараптары  қол  қойса,  онда  ол 

тараптардың  өзара  келісімі  бой-

ынша  жасалған  деп  саналатынын 

ескерген  жөн.  Сақтандыру  шар-

тын жасағаннан кейін онда белгі-

ленген мөлшерде, тəртіппен жəне 

мерзімдерде  сақтандыру  сыйлық-

ақысын  төлеу  керек.  Бұл  ретте, 

сақтанушының  сақтандыру  сый-

лықақысын  төлемеуі  немесе  уақ-

тылы  төлемеуі,  басқа  міндеттерін 

орындамауы  сақтандыру  шартын 

жарамсыз  деп  тануға  алып  келе-

тінін есте ұстаған жөн.  

Сақтандыру  жағдайы  бастал-

ған  кезде  сақтанушы  сақтандыру 

ережелері  мен  шартында  белгі-

лен ген  мерзімдерде  жəне  тəртіп-

пен бұл жөнінде сақтандырушыға 

дер  кезінде  хабарлауы  жəне  сақ-

тандыру  төлемін  алуға  қажетті 

құжаттар  топтамасын  ұсынуы  қа-

жет. Сақтанушы барлық талаптар-

ды  орындаған  жағдайда  сақтан-

ды рушы  сақтандыру  ережелері 

мен  шартында  белгіленген  мер-

зім дерде  сақтандыру  төлемін 

қатаң жүзеге асыруы тиіс. 

Егер  сақтандыру  жағдайының 

басталғаны  туралы  сақтандыру-

шы ның  дер  кезiнде  бiлгендiгi  дə-

лелденбесе  не  бұл  жөнiндегi  мə-

лiметтердiң сақтандырушыда бол-

мауы  оның  сақтандыру  төлемiн 

жүзеге  асыру  мiндеттерiне  ықпал 

етпейтiн  болса,  сақтандыру  жағ-

дайының  басталғандығы  туралы 

сақтандырушыға  хабар  бермеу 

оған  сақтандыру  төлемiн  жүзеге 

асырудан  бас  тарту  құқығын 

бередi. 

Сақтандыру  төлемін  уақтылы 

жүзеге  асырмағаны  үшін  сақтан-

дырушы  сақтандыру  шартында 

жа уапкершіліктің  ең  жоғарғы 

мөл шері 

көзделмеген 

болса, 

«Əкім шілік құқық бұзушылық ту-

ралы  ҚР  Кодексінің  174-бабына 

сəйкес  жауап  береді.  Сақтанушы 

төлем жасаудан негізсіз бас тарту 

алған жағдайда жəне басқа даулы 

мəселелер  бойынша  сақтандыру 

омбудсменіне,  сондай-ақ  ҚР  Ұлт-

тық  Банкінің  Қаржылық  қадаға-

лау  комитетіне  не  сотқа  жүгінуге 

құқылы.  Осылайша,  сақтандыру 

шартын жасау кезінде сақтанушы 

мен сақтандырушы арасында сақ-

тандырудың  барлық  маңызды  та-

лаптары  бойынша  келісімге  қол 

жеткізілуі тиіс. 

–––––––––––

RSS  Сақтандырушыны таңдау-

 

да қандай қателерді 

 

жібермеу керек. Осы 

 

жөнінде ҚР ҰБ ҚҚК 

 

қаржы ұйымдарын 

 

қадағалау департаменті 

 

директорының орынбасары 

 

Бақыт Қоғылов 

 

əңгімелейді. 

TW  Сақтандырушыны таңдау 

 

кезінде нені білген жөн.

2013  жылғы  1  қаңтардан  ба-

стап  қаржы  ұйымдары  клиент те-

рінен салықты жəне бюджетке тө-

ленетін  басқа  да  міндетті  төлем-

дерді,  əлеуметтік  аударымдарды 

төлеуге,  міндетті  зейнетақы  жар-

наларын  аударуға  арналған  төлем 

құжаттарын  қабылдау  кезінде 

көрсетілген  төлем  құжаттарында 

ЖСН/БСН  болуын/ҚР  Қаржымині 

Салық  комитетінің  деректер  база-

сындағы 

деректермен 

сəйкес 

келуін тексеруге міндетті болады.

Қаржы  ұйымдары  осы  рəсімді 

жоғарыда  көрсетілген  төлемдерді 

салық  төлеушілердің  ҚР  Қаржы-

мині  Салық  комитетінің  жүйе сін-

дегі  дербес  шоттарына  жəне  жи-

нақтаушы  зейнетақы  қорларын-

дағы  жеке  зейнетақы  шоттарына 

уақтылы  жəне  дұрыс  есепке  алу 

мақсатында  жүргізеді.  Сонымен 

қатар,  салықты  жəне  бюджетке 

төленетін  басқа  да  міндетті 

төлемдерді  уақтылы  жəне  дұрыс 

есепке  алу  салық  органдарының 

толық  төленбеген  салық  пен 

өсімпұл  есептеуінің,  сондай-ақ 

салық  төлеушілердің  банк  шотта-

ры  бойынша  шығыс  операцияла-

рын тоқтата тұрудың алдын алады.

Жеке  жəне  заңды  тұлғалардың 

өздерінің  ЖСН/БСН  ҚР  Қаржы-

мині Салық комитетінің деректер і-

мен  салыстыруды  жүзеге  асыруы 

үшін  өздерінің  қызмет  көрсететін 

қаржы  ұйымдарына  не  аумақтық 

салық  органдарына  жүгінуіне  бо-

лады.  Сондай-ақ  ЖСН/БСН  болу-

ын/сəйкес  келуін  www.salyk.kz/ru/

Pages/fi ndtaxpayers.aspx  интернет-

ресурсында,  «Салық  төлеушіні 

іздестіру»  терезесінде  тексеруге 

болады. ЖСН/БСН ҚР Қаржымині 

Салық  комитетінің  базасында 

болмаған  немесе  олардың  сəйкес 

келмеуі  анықталған  жағдайда  са-

лыстырып  тексеру  жəне  айырма-

шылықтарды  жою  үшін  тұрған/

тіркелген жері бойынша салық ор-

гандарына жүгінуі қажет.

–––––––––

RSS 

Əркімге – өз ЖСН/БСН. 

 

2013 жылғы 1 қаңтардан 

 

бастап ЖСН/БСН 

 

болмаса – ешқайда бара 

 

алмайсың!

TW 

2013 жылғы 1 қаңтардан 

 

бастап СТН мен 

 

ƏЖК-ны ЖСН мен 

 

БСН ауыстырады.

нет-банкинг»,  «Банк-клиент»,  өзі-

не  қызмет  көрсету  құрылғысы 

жəне  басқасы)  пайдаланатын  бағ-

дар ламалық  құжаттарды  жаңарту 

бойынша  жұмыс,  мемлекеттік  ор-

гандардың  төлем  жүйелерімен 

жəне ақпарат ресурстарымен ақпа-

раттық өзара іс-қимылды тестілеу.

Сəйкестендіру нөмірлерін пай-

далануға көшу бір мезеттік болып 

табылады.  Жəне  2013  жылғы  1 

қаңтардан  бастап  банк  жүйелері, 

оның  ішінде  төлем  карточ ка ла ры-

ның  жұмысы  мен  қашықтықтан 

кіру  жүйелері  (банкоматтар,  «Ин-

тернет-банкинг»  жəне  басқасы) 

ЖСН/БСН  пайдалана  отырып  жа-

ңа  режімде  жұмыс  істейтін  бола-

ды. Қазіргі кезде қаржы ұйымдары 

сəйкестендіру нөмірлерін пайда ла-

нуға көшу үшін автоматтан ды рыл-

ған  ақпарат  жүйелерін  пысықтау 

жөніндегі  ауқымды  іс-шараларды 

жүргізді.  Осыған  байланысты  же-

ке  жəне  заңды  тұлғаларда  ЖСН/

БСН бар тиісті құжаттар не қаржы 

ұйымдарының  жүйелерінде  кли-

енттердің  ЖСН/БСН  туралы  мə-

ліметтер  болмаған  жағдайда  (сəй-

кестендіру  нөмірлерін  пайдала-

нуға  көшкеннен  кейін),  оларға 

банк  қызметін  көрсету  мүмкін 

бол майды.  Банк  қызметін  көрсе-

туден,  оның  ішінде  ақша  төлемі 

мен  аударымын  жүзеге  асырудан 

бас тартуды болдырмау үшін қыз-

мет  көрсететін  қаржы  ұйымына 

алдын  ала  жүгінуді  жəне  ЖСН/

БСН  құжаттың  көшірмесін  беруді 

баса  ұсынамыз.  Сондай-ақ  қаржы 

ұйымдарының  клиенттеріне  ҚР-

дағы  жəне  шетелдегі  іскерлік 

əріптестерін  жəне  басқа  мүдделі 

тұлғаларды  өздерінің  сəйкестен-

діру  нөмірлері  жəне  оларды  пай-

далануға  көшу  мерзімдері  туралы 

уақтылы хабардар етуді ұсынамыз.

Сəйкестендіру нөмірлерін ал ма-

ған  тұлғалар  барынша  қысқа  мер-

зімде  халыққа  қызмет  көрсету  ор-

та лықтарына  (жеке  тұлғалар)  не 

əділет органдарының аумақтық бө-

лімшелеріне (заңды тұлғалар) жүгі-

нуі  қажет.  Ал  елдің  заңна ма сына 

сəйкес  ЖСН/БСН  алуға   мін детті 

Қазақстан  Республикасының  рези-

денті  еместері  ЖСН/БСН  қа лып-

тас тыру  жəне  резидент  еместі  са-

лық төлеуші ретінде тіркеу туралы 

тіркеу куəлігін алу үшін өзі немесе 

сенім  білдірген  тұлғасы  ар қылы 

салық органдарына жүгінуі тиіс.

Шолпан МҰСАҒОЖИНА, 

ҚР ҰБ Төлем жүйелері 

департаменті төлем 

жүйелерінің саясаты 

басқармасының бас 

сарапшысы.

2013  жылғы  1  қаңтардан  ба-

стап Қазақстанда жеке жəне заңды 

тұлғаларды  сəйкестендірудің  бір-

ыңғай жүйесі енгізіледі, бұл жүйе 

азаматтардың  жəне  шаруашылық 

жүргізуші  субъектілердің  мемле-

кет тік  органдармен  өзара  іс-əре-

кетін  жетілдіруге  мүмкіндік  жа-

сайды.  Бұл  күннен  бастап  жеке 

сəй кестендіру  нөмірлері  (ЖСН) 

жəне  бизнес-сəйкестендіру  нөмір-

лері  (БСН)  сияқты  бірыңғай  сəй-

кестендірушілерді 

пайдалануға 

көшу жүргізіледі. 

ЖСН  жеке  тұлғаларға,  БСН 

заңды  тұлғаларға,  филиалдарға, 

өкілдіктерге  жəне  қызметін  бір-

лескен  кəсіпкерлік  түрінде  жүзеге 

асыратын  дара  кəсіпкерлерге  бе-

ріледі  жəне  12  разрядтан  тұрады. 

Жеке  тұлғалардың  ЖСН-ы  жеке 

басын  куəландыратын  құжаттарда 

болады, оның  алғашқы  алты  циф-

ры  жеке  тұлғаның  туған  күні  бо-

лып табылады. 

ЖСН/  БСН  пайдалануға  көш-

кен нен кейін ЖСН/ БСН жоқ жеке 

басын  куəландыратын  құжаттар, 

шетелдіктер  мен  азаматтығы  жоқ 

тұлғаларға арналған тіркеу куəлік-

тері,  заңды  тұлғаларды  мемлекет-

тік  тіркеу  (қайта  тіркеу),  филиал-

ды, өкілдікті есептік тіркеу (қайта 

тіркеу)  туралы  куəліктер,  ҚР 

резиденті емес заңды тұлғаларына 

арналған  тіркеу  куəліктері  жарам-

сыз болады.

Сəйкестендіру  нөмірлері  ƏЖК 

(əлеуметтік  жеке  код)  жəне  СТН 

(салық  төлеушінің  тіркеу  нөмірі) 

сияқты  маңызды  əлеуметтік  де-

ректемелерді ауыстырады. Осыған 

байланысты  оларды  пайдалану  іс 

жүзінде  барлық  банк  операцияла-

рын жүзеге асыру кезінде міндетті 

болады.  Мысалы  мынадай:  ақша 

төлемі мен аударымын жүзеге асы-

ру, банк шоттарын ашу жəне жүр-

гізу,  кредиттер  беру,  депозиттер 

қабылдау, міндетті зейнетақы жар-

наларын жəне əлеуметтік аударым-

дарды  аудару,  салық  міндет теме-

лерін орындау жəне басқалары.

Қазіргі  кезде  барлық  банктер 

жəне  банк  операцияларының  же-

келеген түрлерін жүзеге асыратын 

ұйымдар  (бұдан  əрі  –  қаржы 

ұйымдары)  клиенттер  арасында 

2013  жылғы  1  қаңтардан  бастап 

сəйкестендіру  нөмірлерін  пайда-

лануға  көшу  туралы  тиісті  түсін-

дірме  жұмысын  жүргізуде.  Сон-

дай-ақ  уəкілетті  мемлекеттік  ор-

гандардың  бірлескен  жоспарында 

көзделген  дайындық  іс-шаралары 

жүргізілуде. Атап айтқанда, қаржы 

ұйымдарының  клиенттері  қашық-

тықтан  кіру  режімінде  («Интер-

Ќор кепілдігініѕ ќорєауында 

Жеке тўлєалардыѕ ќазаќстандыќ банктерде орналастырылєан салымдарыныѕ сомасы халыќтыѕ 

салымдарына кепілдік беру жїйесі іске ќосылєан сəттен бастап 50 еседен аса ґсті

Шарт жасау кезінде 

нені білген жґн 

Саќтандырушы саќтандыру тґлемін уаќтылы 

тґлемегені їшін «Əкімшілік ќўќыќ бўзушылыќ туралы» 

ЌР Кодексініѕ 174-бабына сəйкес жауап береді

ҚР Азаматтық кодексіне сəйкес ерікті сақтандыру – 

тараптардың еркiн бiлдiруiне орай жүзеге асырылатын 

сақтандыру, ал міндетті сақтандыру – егер заңнамада 

өзгеше белгіленбесе, талаптары тараптардың 

келісімімен айқындалатын, заңнамалық актілердің 

талаптарына орай жүзеге асырылатын сақтандыру. ҚР 

Азаматтық кодексіне сəйкес сақтанушы 

сақтандырудың ерiктi де, мiндеттi де нысандары 

бойынша сақтандырушыны таңдап алуға ерiктi. 

ЖАЛПЫЄА ОРТАЌ СƏЙКЕСТЕНДІРУ: 

2013 ЖЫЛДАН БАСТАП 

ЖСН-єа жəне БСН-єа КҐШЕМІЗ

АҢДАТПА

Келесі  «Ұлттық  Банк  хабарлайды,  түсініктеме  береді, 

түсіндіреді» арнайы бетінде оқитындарыңыз:

•    «Кеден  одағына  қатысушы  мемлекеттердегі  инфляциялық 

үдерістердің  салыстырмалы  талдауы».  Спикер  –  ҚР  ҰБ  Зерттеу 

жəне  статистика  департаментінің  директоры  Гүлфайрус 

Шайқақова.

•  «Ұлттық  Банктің  жəне  Дүниежүзілік  Банктің  Қазақ стан да 

электрондық төлемдерді дамыту жөніндегі бірлескен бастамасы». 

Авторы − ҚР ҰБ Төлем жүйелері департаменті төлем жүйелерінің 

саясаты басқармасының сарапшысы Алина Иманғазина.