81
соғыстан кейінгі кезеңде‚ қазіргі ірі ауқымды ӛндірісті дамыту жағдайында қалыптасты. Бұл
механизмді ұдайы жетілдіру үстінде.
Қазіргі кезде менеджерлер мәртебесі ерекше артты‚ менеджерлердің жеке басындағы
жетістіктеріне‚ олардың белсенділігіне‚ батылдығына‚ күнделікті істегі шығармашылық
қабілетіне‚ қырығылығына‚ алдағыны ойлай білетіндігіне және тағы басқаларына жоғары
талап қоя бастады.
Жапония ӛзэкономикасын басқарудың бірегей жүйесі арқасында дамытты. Басқарудың
табанды принциптері нәтижесінде кӛздеген мақсатына жетіп отырды. Жапон қоғамын
футурологтар қоғамы деп атайды‚ демек топтағы адамдар қанағаттанғанда‚ жеке адамдар да
ӛзін қанағаттандым деп есептейді.
Тұтастай алғанда экономикалық стратегия тӛрт негізге сүйенеді;
- экономикалық ресурстардыжинау және консервілеу;
- елдің бәсекелесу қабілеттілігін жоғары
деңгейде ұстау;
- адамдарды ғылыми прогрестің талаптарына
бейімделетіндей етіп баулу;
- ғылыми зерттеулер мен ізденістерді интенсивтендіру.
Жапондық менеджмент ерекшеліктрі. қызметшілерді басқару.
Жапонияда сол жапондықтардың ӛздері айтпақшы‚ бірақ байлық бар -ол адамдар. Тек
соларға ғана сүйеніп‚ елдің билеуші топтары ‖кедергілер жарысында‖ жеңіске жете алады.
Басқарудың жапондық стильі -бірегей. Жапондық стильге тән нәрсе -басқарудың Коноске
Мацусити принципі. Оның ең бастысы қызметшілерді басқара білу принципі.
Жапонияда тек Мацусити ғана экономикалық механизмнің түйінді элементі ретінде
адамдар мен қарым-қатынас жасаудың барлық нәзік жақтарын терең‚ жан-жақты зерттеу
қажеттігін мойындады. Бірақ мұнда басқаруды бақылаудың сенімді‚ жолға қойылған жүйесі
қалыптасқан.
Мацусити идеясы бойынша жапондық басқару жүйесінің үш түрі қалыптасқан; адам -
қаржы -технология. Технология тәуелділік жағдайда‚ ал бірінші орында -қызметшілер.
‖Мацусити дэнки‖ компаниясында жұмыскерді даярлау жүйесі‚ біріншіден‚ кәсіптік
білімді оқытудан‚ екіншіден‚ фирмалық мінез-құлық кодексін игеруден тұрады. Фирмалық
мінез-құлық кодексін меңгергеннен кейін‚ жаңадан қабылданған жұмыскерлер арнайы сабаққа
қатысып‚ онда оларға былайша сендіреді; ‖егер сен кездейсоқ қателік жіберсең‚ фирма сені
кешіреді‚ егер сен фирманың моральдық кодексінен тайсаң ‚ саған кешірім жоқ‖.
Жапонияда қызметшілерді басқау нақтылы‚ кӛбінесе дәстүрлі тәсілдермен жүзеге
асырылады. Оның ең бастылары; жұмыскерлерді ұзақ мерзімге‚ ӛмір бойы жалдау‚ жасына
қарай еңбек ақы тӛлеу және қызметін жоғарылату болып саналады. Осының арқасында
жапондықтар ұзақ уақыт бойы жұмыссыздықты барынша азайтып отыр.
Жапондық корпорацияларға тән нәрсе -топтық жауапкершілік механизмін және
басқалардың мақсатты тәсілдерінің бағдарламаларын белсенді пайдалану‚ ғылыми-зерттеу
және жобалық іздестіру‚ инвестициялық құрылыс жобалары секілді міндеттерді шешу.
Басқарудың барлық құрылымында топ маңызды ұйымдық элемент болып саналады.
Жапондық басқару жүйесінде топтық ынталандыру және топтық жауапкершілік айқын сипат
алады. Мұндай топтар ресми бӛлімше‚ яғни ұйымның штаттық құрылымдық компоненттері
ретінде ғана емес‚ ресми емес‚ уақытша бӛлімше‚ мәселен спаны бақылайтын топ ретінде
құрылуы мүмкін.
Ақаусыз ӛндіріс.
82
Жапонияда сапаны басқару фирмадағы барлық жұмыскерлер мен бӛлімше
қызметкерлерінің міндеті -ӛнім сапасын жан-жақты басқарудың түп негізі осында. Жапондық
тәсілде сапаны басқаруға жаппай қатысу кӛзделген.
Ӛнім сапасын жақсарту жӛніндегі жұмыстарды ұйымдастыруда жапондық тәжірибенің ең
басты
белгілері;
1. Осы сала бойынша теорияда жинақталған және практикада жүзеге асырылған озат
тәжірибе негізінде сапа проблемасын кӛп жылдар бойы жүйелі түрде‚ мақсатқа сай
шешу;
2. Тұтынушылардың сұранысын үнемі зерттеу‚ тұтынушыларға құрмет кӛрсету‚
талабын орындау;
3. Барлығына;ұлттық заң шығарушылардан бастап‚ ӛнімді әзірлеушілер жіберген
қателіктерді бағалауға дейінгі
мәселелерге қатысуға тырысу;
4. Тіптен мүлтіксіз жұмыс істейтін сапаны басқару жӛніндегі жүйенің ӛзі уақыт ӛте келе
ӛзінің тиімділігін жоғалтуы мүмкін екендігін есте ұстау;
5. Тікелей мастерлер мен бригадирлер арқылы жоғары сапаны қамтамасыз ету жӛніндегі
жұмысты
ұйымдастыру;
6. Жұмысшылардың дене және ақыл-ой мүмкіндіктерін жұмылдыруға айрықша кӛңіл
бӛлінеді. Жапонияда кең етек алған форманың бірі -сапа үйірмесі деп аталады.
Олардың жұмысының мақсаты мен мазмұны -ӛндірістегі нақты бӛлімшенің
жағдайына топтық талдау жасау‚ әрі сапаны жақсарту мен еңбек ӛнімділігін арттыру
жӛнінде ұсыныстар енгізу;
7. Экономикалық ӛсудің біркелкі қарқынын қамтамасыз ету үшін жоғары сапаның мәнін
насихаттайтын жан-жақты дамытылған және тұрақты жұмыс істейтін жүйе;
8. Сыртқы
нарыққа сатуға арналған ӛнімдерді міндетті түрде мемлекеттік
сертификациялау.
Шешім әзірлеу және қабылдау.
Қазіргі жапонияда шешім әзірлеу мен қабылдау менеджменттің маңызды саласы болып
саналады. Шешім қабылдаудың жапондық жүйесі ұлттық дәстүрлерге жапондықтардың
этнопсихологиялық ерекшеліктеріне олардың әлеуметтік құндылығына негізделген.
Жапонияда шешім қабылдаудың елеулі ерекшелігі -келісу принципі. Европалықтардың
шешім қабылдау тәсілінен айырмашылығы -жапондықтар әуелі мәжілістер мен ресми емес
келіссӛздерде түйінді мәселелерді кӛпшілік дауыспе шешіп алады. Олардың пікірінше‚
мұндай процедура бірауыздылыққа‚ келісіп әрекет жасауға ықпал етеді.
Мүдделі адамдардың кӛптеген жиналыстары және солармен жан-жақты келісуі
нәтижесінде шешім қабылдау топтардан басталады жәнеде жауапкершілік жеке адамға емес‚
тұтастай бір топқа жүктеледі. Топтық принцип дегеніміз де міне осы.
Ӛз-ӛзін бақылау сҧрақтары:
1. Басқару мектептерінің қанша түрі бар?
2. Мектептердің бір-бірінен қандай ерекшеліктері бар?
3.Жапондық менеджменттегі басты мақсат не болып табылады?
4.Американдық менеджментің негізгі қағидасы?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник.- 3-е изд. – М.: Экономист, 2004. –
528 с.
2 Герчикова И.Н. Менеджмент. – М.: Банки-Биржи, 1999.
3 Бердалиев К.Б. Менеджмент. Курс лекций. - Алматы: Экономика, 2005
4 Бердалиев К.Б. Основы управления экономикой Казахстана. – Алматы: КазГАУ, 1998.
