1 Семестрлік жұмыс. Философиялық көзқарас дамуындағы тәжірибе және ғылымның рөлі

Семестрлік жұмыс. Философиялық көзқарас дамуындағы тәжірибе және ғылымның рөлі

жүктеу 27,42 Kb.

бет	2/2
Дата	11.04.2022
өлшемі	27,42 Kb.
	#38083

1 2

№2 семестрлік жұмыс амангельдинова Динара СИБк 20-7 Философия

1 Семестрлік жұмыс. Философиялық көзқарас дамуындағы тәжірибе және ғылымның рөлі.
Жоспар

Кіріспе: Философия ғылымның қайнар көзі.

Негізгі бөлім:

Ғылым философиясы

Ғылымдардың топқа жіктелу

Ғылыми таным өзгешелегі

Қортынды: Ғылыми таным логикасы

Кіріспе
Ғылым да сарқырап ағып жатқан өзен тәрізді, өзен өз сағасын кеңіне жайып, күш жинаған кезінде жақсы көрінеді, бірақ оған бірнеше кіші өзен салалары келіп құяды және ең басты саласын бірден ажырату мүмкін емес. Біреулер ғылымның дамуын ата-бабамыздың тұрмыс-тіршілігін дамуынан пайда болды десе, келесілері сонау тас дәуіріндегі адам әлем туралы білімін жинап, таратуынан дейді. Енді біреулер бірінші орынға ежелгі Грециядағы біздің дәуірімізге дейінгі ғасырдың бірінші жартысында философиядағы дәлелденген білімнің пайда болуымен ұштастырады.

Ғылым сағасының көзге көрінер анық кезін ХІХ—ХХІ ғасырда десек, алғашқы өзекшелерін бастауын Ежелгі Грекциядан ақ көреміз: Платонның сезімге тәуелсіз тәжірбиелік білім эпистемасы, Аристотельдің танымдық және логикалық теориясы және т.т. жатқызамыз. Одан әрі дамыған философиядан онтология және гнесиология ретінде қарастырылып, метофизика саласын бөліп шығарды. Метафизиканы Аристотель ең бағалы ғылым ретінде және адам жетістігінің мақсаты деп көрсетеді. Даму барысында ғылымдар әр түрлі салалаға бөлініп кетті. Біздің заманымыздағы ғылымның әр түрлі салары өз бетінше дамығанымен олар бір бірінсіз маңызы жоқ және ажырамас заңдылықтармен байланысқан. Бұл салалардың барлығы көзге көрінбегенмен олар ажырамаған, олардың барлығының мақсат мүдделері бір заман ағымында, бір ізденіс бағытында даму үстінде. Ғылымдардың барлығы философиялық көзқарастың, ізденістің жемісі оның салдары. Біз оларды ажыратып қарастырсақ та оның маңыздылығы тұтастығында, яғни ғылымдар философиядан бастау алады және оны дамытады.
Негізгі бөлім
Философия біздің өмірлік тәжірибеміздің бір бөлігі болып табылады. Біз мұны мойындасақ та, теріске шығарсақ та философиялық ой-толғаулар біздің күнделікті өмірімізді толықтырып, адамзат дамуының бүкіл ұзақ жолы ілесіп келеді. Философия б.з.д. VІ-V ғасырларда қалыптасты, осы кезден бастап адамзат әлемі туралы, ондағы өзнің орны мен тағдыры туралы рационалды көзқарас қалыптастыра бастады. Философиялық рефлексияның пайда болуы күрделі үдеріс болып табылды. Адамзат ойының дамуы архайкалық, фантастикалық, илюзиялық көзқарас қалыптастан оның рационалдық-танымдық формаларына дейін ұзақ жолдан өтті. Әлемнің рационалды түсіндірулеріне ең алғаш қадам жасағандар дүние құрылымы туралы ерекше ілімдерді тудырған мысырлық, вавилондық, үнді және қытай ойшылдары болды. Мысалы, ертедегі вавилондық матеметиктер мен астрономдар әлемнің глеоцентристік картинасын қалыптастырып, алгебра, геометрияның негізін қалады, квадраттық және кубтық түбірден шығару тәсілдерін меңгерді.
Жердің шар тәрізді екендігін, оның өз өсінен айналу туралы ойларын айтты, математиктері он мәнді жүйесін, цифрларды белгілеуді ойлап тауып, тригонометрия негіздерін қалыптастырды.
Ғылым философиясы — ғылымды адам іс-әрекетінің ерекше аясы және ұдайы дамудағы білімнің жүйесі деп қарайтын философияның тарауы. Ғылымда білімді философияның гносеологиялық және методологиялық тұрғыдан зертеудің аздаған тарихы болғанымен, Ғылым философиясы –соңғы кезде 20 ғасыр кеңінен тарай бастады. Ең алғашқы бұл термин логикалық позитивтер деп аталатын философтардың еңбектерінде қолданылып, ғылым тілін философиялық тұрғыдан зерттеулер тек ғана формальдық (математикалық) логика шеңберінде болуы керек. Ал ғылыми ғымдарды эмпирикалық, тәжірибе, байқау арқылы түсіндіруге болады деп түсіндірілді. Ғылым, бұл концепция бойынша — адамның ең жоғарғы ісі, ал ғылым философияның бір ғана функциясы осы жеке ғылымдарда, логикалық, методологиялық тұрғыдан қамтамасыз етілуі. Бері келе ғылым философиясы біржақты екендігі байқалғаннан кейін оның проблематикасына өзгерістер енгізілді. Қазіргі кезде ғылым философиясы ғылымның құрылымы мен қатар, оның тарихын зерттеуге бет бұрып отыр.
Ғылымдардың топқа жіктелуі — ғылымдардың өзара байланысы, олардың ғылыми білімдер жүйесіндегі, ең алдымен, әртүрлі ғылымдардың зертелеттін белгілі бір принциптерге байланысты туындайтын өзара орналасу тәртібі, сондай-ақ олардың зерттеу әдісі. Ғылымдардың топқа жіктелуі формальды (үйлестіру принципіне негізделген) немесе диалектикалық мазмұны (субординация принципіне негізделген) болады. Энгельс «Табиғат диалектикасында» бұрынғы топқа жіктеудің (Сен-Симонның, Канттың және Гегельдің) бір жақтылығынан арылған ғылымдардың топқа жіктелуін жасады. Энгельс ғылымдардың топқа жіктелуін жекеленген ғылымдар зерттейтін материя қозғалысының формаларының өзінің және олардың материалдық негіздернің (материалды дискретті түрлерінің) байланысы мен алмасуының бейнесі деп түсінеді. Ол бірқатар ғылымдарды механиканы, физиканы, химияны биологияны анықтады. Кейінен (биологиядан) Энгельс жасаған антропогенездің еңбек теориясы арқылы табиғаттан адамға тарихқа, жаратылыстанудан қоғамдық ғылымдарға және ойлау туралы ғылымдарға ойысы ашылды. Механикадан математикаға көшу жүзеге асырылды. Энгельс жекелеген ғылымдардың арасындағы (қозғалыс формалары арасындағы (қозғалыс формалары арасындағы) ойысуға баса назар назар аударды, бұл орайда қозғалыстың неғұрлым жоғары формасының мәні бұл формалардан оның төменгі формаларымен байланысын тану тану арқылы ашылатыны басшылықа алынды, ол генетика жағынан туындайды және олар бағынышты формалар ретінде көрінеді. Ғылымдарда бұдан былай саралау олардың барған сайын күшейе түскен интеграциялануын, бұрынғы бытырынқы ғылымдар мен қалған арқау болып тартылып жатқан неғұрлым жалпы сипаттағы ғылымдардың арасындағы өтпелі (аралық) ғылымдардың туу жолымен біртұтас болып бірігуіне жағдай жасады. Жаратылыстану мен әлеуметтік ғылымдардың арасында техникалық ғылымдардың арасында техникалық ғылымдар, ал жаратылыстану мен тұр. Психологияның негізгі салалары: зоопсихология мен жоғары нерв қызмет туралы ілім арқылы жаратылыстанумен, тіл білімі, педагогика, әлеуметтік психология т.т. арқылы қоғамдық ғылымдармен тығыз байланысты. Басқа ғылымдарға терең тамыр тартып жатқан және математикалық бөлімнің өкілі болып табылатын кибернетиканың алатын орны ерекше. Жүйелі талдау моделдеу және басқалар сияқты ғылыми әдістер онымен өзара байланысты. Ғылымның қазіргі дамуы Энгельстің ғылымдардың топқа жіктелуінің алғашқы схемасына түбегейлі өзгерістер енгізді: Микродүние туралы жаңа ғылым (ядролық—субатомдық физика, кванттық механика,) аралық ғылымдар пайда болды (биохимия, биофизика, геохимия) барлық жерде ғылымдардың өзінің ерекше материалдық қолданушысы бар неғұрлым ортақ абстрактілі және нақты ғылымдарға бөліне отырып, күрделі тарамдану іске асады. Барлық жеке ғылымдар жалпы ғылым ретінде диалектикалық- материалистік философияда қамтылды.
Философия – ғылым әлде өнер ме? Жоғарыда атап өткеніміздей, Дүниеге деген діни көзқарасқа қанағаттанбаушылық сонау көне заманның өзінде ақ пайда болып, аса ұлы тұлғалардың дүние мен адам қарым-қатынасы жөніндегі ақыл-ойға негізделген сұрақтар мен жауаптарының дүниеге келуіне себеп болды. Осы тұрғыдан алғанда, «Философия—ақыл –оймен қаланған тарихи дәуір» деген Гегельдің берген анықтамасында терең сыр жатса керек.
Әрине, дін де философия сияқты сияқты шынайы ең биік рухани құндылықтардың, адамның өмір жолының адалдығын уағыздайды, бірақ олардың қайнар көзін «о Дүниеден» табады. Философияны алсақ, көне Грециядағы алғашқы пайда болған «Милет мектебі» өкілдерінің қойған: «Дүниенің негізі не жатыр?» — деген сұрағынан бастап, осы күнгі ойшылдардың: «Адамзаттың болашағы барма, ия болмаса ол өз-өзін экологиялық апатқа, дүниежүзілік ядролық соғысға әкеліп өлтіреді ме?» —деген сұрағына дейін, бұлардың бәрі де ақыл – ой таразысына салынып, парсат шеңберінде талданады.
Ғылыми таным өзгешелегі кейде ғылыми білім өзге біліми салаларымен салыстырғанда өзінің жоғарғы дәлдігімен ерекшелеледі деп айтылады. Бұл рас болғанымен шешуші рөл атқармайды. Бүгінгі күні техникада ғана емес, қоғамдық басқар жүйесінде де математикалық есептеулер, статистикалық мәліметтер, бүге-шүгесіне дейін дәл есептелген оспарлар мен бағдарламалар қолданылады. Дәлділік нақтылыққа қатынастың белгілі бір тәсілі ретінде күделікті өмірге де енді: темір жол және авиация кестелері дәл болып табылады, ол мемлекет қызметкерлеріне де, станоктағы жұмысшыға да, бухгалтер мен дәрігерге де қажет. Ғылыми таным абстрактылы ұғымдармен жұмыс жасаса, көркемдік таным нақтылы тірі адамды бейнелі, көрнекілік тұрғыдан қарастырады деген пікір қалыптасқан. Бұл тұжырым белгілі мөлшерде әділ болғаныменен, ол да ғылыми танным ерекшелігін көрсете алмайды. Бір жағынан, күрделі ғылыми абстракциялар құрастыру мен айналысатын ғылымға көрнекі бейнелерге, аналогия мен метафораларға жиі жүгінуге тура келсе, екінші жағынан, суретшілер (сұңғатшылар, мүсіншілер, жазушылар, сазгерлер және т.б.) өз шығармашылықтарында дәл, логикаық, кіршіксіз ұғымдарға, пікірлермен әдістерге сүйеніп отырады. Мұны, мысалы, Шостаковичтің бірқатар симвониялары бағдарламаларын музыклық мәтінмен салыстырғанда айқын аңғаруға болады. Дәл, ұғымдарға бейнеленген білімдер көптеген ірі жазушылардың шығармашылығының негізін құрайды (Пушкин, Толстой, Чехов). Бұл ұғымдық және бейнелік танымдар бірін-бірі теріске шығармайтындығын көрсетеді. Олар әр түрлі «дозаларда» ғыыми шығармашылықта да, көркемдік шығармашылықта да кездеседі. Бұл тұрғыда философ-неопозитивистердің ғылыми білім ерекшелігін эмперикалығы, яғни білімнің бүкіл мазмұны бақылаулура мен эксперименттерді сипаттау арқылы ғана анықтайтын пікірмен келісуге болмайды. Білім формасы түріндегі және және оның өзге формалардан артықшылығы, ғылымның теориялық білімдер жүйесі түрінде өмір сүруінде. Ғылыми білімнің ең жетілге формасы теория болып табылады.
Теория – бұл тәжірибенің, практиканың немесе бақылаудың қортындылануы деп жиі айтылады. Кез–келген қортынды жекелеген заттармен, жағдайлармен және үдерістермен бірқатар бақылаулар, эксперименттер мазмұнын құрайтын ортақ жалпылықты ерекшелеп бекітеді.
Бірақ барлық қортынды ғылыми ғылыми теория қалыптастыратындай теориялық бола алмайды. Біз обьективті әлем заңдары мен ғылым заңдары арсындаы маңызды айырмашылық пен тәуелділікті анықтай аламыз.
Бастапқы көптеген заңдар ғылым заңдары гипотеза (гекше hipothesis—негіз, жорамал) формасында көрінеді. Гипотезалар—бұл толығыменен бекітілмеген, дәлелденбеген, белгілі мөлшерде ғана негізделген болжамдар, жорамалдар. Екі топқа бөлінеді: айғақты және теориялық гипотезалар. Алғашқысы жекеленген заттар, жағдайлар мен үдерістер туралы болжамдар мен жорамалдар. Мысалы, оған Ай беткейінің құрлысын зерттегендегі болжамдарды тексеріп, нақтылы тәжірибелік зерттеуден алынып, теріс тұжырымдар фальсификацияланады. Теориялық гипотезаларға Мендельеевтің химиялық элементтер қасиеттері өзгеріп және мерзімді түрде қйталанып отырады деген бастапқы болжамын жатқызуға болады. Осы жорамал негізінде жаңа химиялық элементтер мен олардың қаситттері боланды. Бұл болжамдар дәлелденгеннен кейін гипотезаны ұсыныс ретінде емес, берік, ғылыми дәлелденген заң ретінде қарастыра бастады. Теориялық гипотезалар бастапқыда қызық әрі фантастикалық болып көрінуі мүмкін. Ф.Энгельс гипотезаны «жратылыстаным дамуының формасы» деп атайды.
Ғылыми танымның артықшылығы адамның кезкелген әрекеті қандай да міндеттерді және мәселелерді шешуді білдірді.
Оның бірі – өндірістік міндеттер — материалдық игіліктерді игеруге бағытталған. Келесілері — саяси міндеттер — саяси мақсаттарға жетуге бағытталған.Қазіргі ғылым қалыптасқанға дейін танымдық міндеттер өте жай және ұзақ уақытта шешілетін еді. Ал бүгінгі күнгі техникалық дамудың өте жедел қарқыны күннен-күнге ашылп жатқан ғылыми жаңалықтардың үдемелі жылдамдықпен өндіріске еніп жатумен де сипатталады.
Танымның жалпы ғылыми әдістері
Жюль Верннің атақты «Капитан Гранттың балалары» романы кейіпкерінің бірі геоеграф Жак Паганель бірде өзінің серіктестеріне құс жұмыртқасын дайындауың жүзге жақын тәсіл болатынын айтқан еді. Әрине, бір ғана нәтижеге бірнеше, тіпті жүздеген тәсілдермен жетуге болады. Күнделікті өмірде болсын, өнеркәсіп өндірісінде немесе ғылыми эксперимнтте, бір ғана міндетті әр түрлі жолмен, әрекетермен, операциялармен, рәсімдермен, шешетн жағдайлар жиі ұшырасады. Оның ішінде жақсы таңдау кейде экономикалық тиімділігімен, ейде техникалық мүмкіндігімен, ал кейде мәндетті түрде аз уқытта шешу қажеттіліктерімен байланысты болды. Бұл жағдайлардың барлығында мамандар не дайын, жинақталған тәжірибеге сүйенеді, не болмаса берілген міндет пен оның шешілу шартына неғұрлым сәикес әрекет тәсілін ойлап табады. Бұл шешімнің барысында, мысалы, берілген бөлшекті үлгіге салу әдісі немесе металды кесу тәсілі арқылы даярлау, руда өндіріуді ашық немесе жабық тәсілмен жүргізу және т.б. жағдайларда мамандарға терең философиялық танымға, методология мен гнесологияға жүгінудің қажеті шамалы. Бұл мақсат үшін нақтылы техникалық білім, тәжірибе жеткілікті. Алайда, өзінің табиғаты жағынан әмбебап әдістерді қажет ететін және жалпы танымның терең негіздерімен, көбіне ғылыми таныммен байланысты міндеттерде кездеседі. Мұндай жағдайда сәйкес міндеттерге философиялық және гнесеологиялық талдау жасамауға болмайды, өйткені таңдалған әдістің танымдық міндеттерді шешуге жарамдылығы алынған білімнің шынайылығына, жалп ғылыми талаптарға сәйкестігімен тікелей сипатталады.
Әр түрлі ғылымдар өздерінің арнайы міндеттерін шешу үшін қолданылатын сан-алуан тәсілдермен өзге ғылыми білімнің өзін даярлайтын және құрылымын реттейтін барлық ғылымдарға ортақ кейбір ішіндегі ең маңыздыларын қарастырайық.
Абстракциялықтан нақтылыққа көшу әдісі. Әрбір теорияның негігі тұжырымдары, яғни оның пастулуаттары, принциптері мен аксиомалары осылардан туындайтын бүкіл білімнің іргетасын құрайды. Сондықтан да бұл тұжырымдарға енген абстракциаларды фундаментальды (іргелі) деп атайды. Әрбір ғылыми теорияның абыройы түпкі фундаментальдық абстрциялар қаншалықты дұрыс қалыптасқанына, олардың зерттелетін обьектілір арасындағы терең ішкі байланыстарын қаншалықты дұрыс бейнелейтініне байланысты. «Абстрактылы» және «нақтылы» деген қарама-қарсы категориалардың терең диалектикалық бірлігін анықтай отырып, К. Маркс былай деп жазады: «Нақтылық – көптеген анықтамалардың синтезі болғандықтан, «алуантүрлілік тұтастығының» жалғасы болғандықтан ғана нақтылық».

Зертеудің тарихы және логикалық әдістері неокантшыл философтар Риктер мен Виндельбанд және сыншыл роционализм көсемі Поппер айтқандай бірін-бірі теріске шығармайды, керіснеше, бірін-бірі толықтырады. Осылайша дамушы және қызмет етуші жүйелердіі зертеудегі ұтастықты бекіту үшін және жүйелерді функционалдық, тарихи-генетиалық көзқарас тұрғысынан сипаттайтын теорияларды келісімге келтіру үшін негіз қалптасады.

Үлгіліеу әдісі және жүйелік прнципі. Қандай да бір себептер мен тікелей зертеуге көнбейтін әйтеуір бір обьекті зерттеу қажет деп алайық, сонда үлгілеу үдерісі қолданылады. Мұндай үлгілер көбіне математикалық үлгі болып табылады және өзіне арнайы бағдарламалар мен қазіргі кезде тез қимылдайтын ЭЕМ –ын қолдануды қажет етеді. Жүйелілік басқарудың басты міндеті күрделі прототипті дұрыс қарапайымдандыру мен зерттеуге оңай үлгінің қарапайым түрін құрастыру екендігін көрсетеді. Ол зерттеу барысында ешқандай ақпарат жоғалтпайтындай, оның күрделі жүйелік прототипке қайта өту мүмкіндігінің міндетті түрде сақталу шартын қанағаттандыруы тиіс. Үлгілеу әдістері үлгі типтері сияқты қазіргі ғылымда өте алуан түрлі. Мұнда жалпы философиялық және методологиялық мәселе әр түрлі материалдық, белгілік жүйелердің өзара байланысын терең түсінуге жетуде.Бұл түсініктің негізі қарама қайшылықтың өзара байланысы мен тұтастығы алуан түрліліктің бірлігі философиялық принциптері болып табылатыны анық.

Қорытынды

Философия пәні, оның мақсаты — қазіргі логиканың идеяларын, әдістері мен апаратарын ғылыми тануға қолдану. Ғылыми таным логикасы — ғылыми теориалардың олардың компонентерін: анықтамалардың, топтастырулардың, ұғымдардың, заңдардың логикалық құрлымын зерттейді, осы компоненттер арасындағы логикалық байланытарды анықтайды, теориалардың қайшылықсыздығы мен толықтығы туралы ғылыми болжамдардың қалыптасуы, оларды тексерудің әдістері туралы мәселені қарастырады. Ғылым танымның қорыту, түсіндіру, абстракция, идеалдандыру сияқты әдістерінің логикалық аспектілеріне талдау жасайды.
Бұрыннан белгілі проблемаларда басқа жаңадан пайда болған ғылыми білімдерге көңіл бөледі, оның қалыптасу процестерңн қарастырады. Ғылымның теориялық сатысының белгілі мөлшерде тәжірибеден тәуеліз, жеке, дербес екендігін мойындап, жаңа ғылыми білім алуда, тәжірибе арқылы дәлелдеуге мүмкіндігі болмайтын дүниеге көзқарастың, методологиялық принциптердің бар екендігін мойындайды. Бірақ ғылымның даму заңдылығын оның функцияларын дұрыс түсіндіре білетін тек қана диалектикалық көзқарас.
Қазіргі кезеңде ғылыми техникалық революцияның дамуы, ғылымның элементтік функциясының кеңеюі, ғылымдағы терең, түпкілікті өзгерістер және олардың адамның, қоғамның, басқа істермен, мәдениеттің әртүрлі формалырымен байланысы ғылым философиясы алдына көптеген мәселеерді қойып отыр. Сондықтан да ғылым философиясы логикалық –гнесиологиялық мәселелерді зерттеумен қатар, ғылымның әлеуметтік философиялық және этикалық мәселелеріне қарауы қажет. Сонымен қатар ғылым туралы ғылым, ғылымның социологиясы, ғылым психологиясы, ғылым логикасы, жартылай мотодология сияқты білім туралы философияның шеңберінен шығып, өздеріне тән әдістер арқылы зерттелді. Бірақ бұл білім тарауларының философиямен байланысы үзілмейді, қайта тереңдей түсті.
Әдебиеттер тізімі:

Қ.Ш. Мұхамеджан. Философия. Семинар сабақтарға және өзіндік жұмысқа әдістемелік нұсқау. Алматы АЭЖБИ 2007
Философия науки: учебное пособие А.И Липкна — Москва: Эксмо 2007—608c
Философия: Жоғарғы оқу орынарындары студенттеріне арналған оқулық// құрастырған Т. Ғабитов аударған Б. Сатершинов –Алматы: Қаржы-Қаражат, 20002—352 бет.
Философиялық сөздік. —/ Редокл:Р.Н.Нұрғалиев, Ғ.Ғ. Ақмамбетов ж.б. –Алматы, 1996-480б.
Поппер К. Логика и рост научного знания. Москва—1981—468стр
Байсенов Қ.Ш. Философия тарихы: Оқулық. -Шымкент, 2005—452б.

жүктеу 27,42 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2