1 Жаза тайынду институтының қалыптасуы мен дамуының тарихи кезеңдері

195 
үшін де негіз болса, сот тек олардың бірін ғана қолдана
 
алады (ҚК 57
-6. 2-6.). 
«
Жазаны  төтенше  жеңілдетуді
» 
қолдану  мүмкіндігі  мынадай 
жағдайларда көзделген:
 
- 
егер  айыпты  адам  қылмыстың  ізін  кесуші  органдарға
 
қылмыстық 
құқық  бұзушылыққа
 
қатысушылар  туралы,  қылмыстың  маңызды  мән
-
жайлары  туралы  хабарласа,  қылмыстың  ізін  кесуші  органдарға  бұрыннан 
мәлім емес маңызды дерек
-
дәйектер
 
берсе және оны жасағаны үшін бес жыл 
бас  бостандығынан  айырудан  жоғары  жаза  көзделген  қылмыстық  құқық 
бұзушылық
 
туралы
 
хабарласа;
 
-
 
жас шамасы жастық жылдарына келетін адамға
  
қатысты;
 
-
 
егер  ауырлығы  онша  емес  қылмыстың  қоғамдық  зияны  соншалықты 
маңызды болмаса;
 
-
 
көмектесушіге қатысты;
 
-
 
залалсыз қорқыту кезінде;
 
-
 
қажетті қорғану, аса қажеттілік шегінен шыққан кезде. 
 
Заң
 
сондай
-
ақ  қылмыс  үшін  көзделген  ең  төменгі  жазаның  өзі  қатаң 
болатын  жағдайларда  жазаны  төтенше  жеңілдетуді  қолдануды  "ерекше 
негізделген" деп атайды, ондай жағдайларға мыналар жатады:
 
-
 
егер жәбірленуші айыпкермен татуласса, залалдың орны толтырылған не 
жәбірленуші  мен  айыпкер  залалдың  орнын  толтыру  туралы  келіскен 
болса;
 
-
 
айыпкердің  мінез
-
қылығын  ескере  отырып,  ол  залалдың  орнын 
толтыруда немесе оның алдын алуда белсенділік көрсеткен жағдайда;
 
-
 
егер  айыпкер  немесе  оның  ең  жақын  адамы  абайсызда  жасалған 
қылмыстың салдарынан едәуір зардап шексе.
 
Жазаны төтенше жеңілдетудің маңызы санкцияда белгіленген ең төменгі 
шектен  төмен  жаза  тағайындаумен,  не  өзінің  сипаты  бойынша  барынша 
жеңіл  жаза  тағайындаумен  түсіндіріледі.  Бұл
 
ретте  тиісті  ережелер 
қолданылады (ҚК
-
тің
 60-6): 
1.
 
егер  жасалған  іс
-
әрекет  ауыр  қылмыстық  құқық  бұзушылық
 
болып 
табылса, сот санкцияда белгіленген ең төменгі шектің кемінде үштен бір 
бөлігіне бас бостандығынан айыру жазасын тағайындайды;
 
2.
 
егер  жасалған  іс
-
әрекет  ауырлығы  онша  емес  қылмыстық  құқық 
бұзушылық
 
болып табылса және оған қатысты санкцияда белгіленген ең 
төменгі шекті жаза кемінде бір жылға бас бостандығынан айыру болса, 
сот  айыппұл
 
тағайындайды,  бас  бостандығын  шектеу  не  бас 
бостандығынан айыру түрінде жаза тағайындауы да мүмкін;
 
3.
 
егер  жасалған  іс
-
әрекет  ауырлығы  онша  емес  қылмыстық  құқық 
бұзушылық
 
болып табылса және оған қатысты санкцияда белгіленген ең 
төменгі шекті жаза кемінде бір жылға бас бостандығынан айыру болса, 
сот айыппұл не бас бостандығын шектеу түрінде жаза тағайындайды.
 
Польша
 
қылмыстың  заңында  жаза  шараларын  қолдану  артықшылығы 
белгіленген. Яғни, нақтылы бас бостандығынан айыру тек басқа жаза немесе 
қылмыстық
-
құқықтық шара жазаның мақсаттарына жете алмайтын жағдайда 
ғана тағайындалады (ҚК 58
-6.). 
Қазақстан заңына қарағанда Польша ҚК бойынша қылмысқа дайындалу 
тек  ол  заңмен  белгіленген  жағдайда  ғана  жазаланады  (ҚК  16
-6. 2-6.). 
Дегенмен,  біздегі  сияқты  ол  аяқталған  қылмыстық  құқық  бұзушылыққа 
қарағанда жеңіл дәрежеде жазаланады.
 

196 
Польша ҚК қылмыстардың мақсатты жиынтығын қарастырмайды, оны 
былайша  негіздейді: 
«
бір  іс
-
әрекет  тек  бір  қылмысты  ғана  құрауы  мүмкін. 
Егер іс
-
әрекеттің қылмыстық заңның екі немесе одан да көп нормаларында 
көзделген  белгілері  болса,  сот  бір  қылмыс  үшін,  осы  нормалардың 
барлығының  жиынтығы  негізінде  соттайды
» 
(ҚК  11
-6. 1,2-
66.).  Бұл  ретте 
жаза барынша қатаң жаза көздейтін норманың негізінде тағайындалады, ол өз 
кезегінде  осы  нормалардың  барлығының  жиынтығы  негізінде,  заңда 
көзделген  басқа  шараларды  тағайындауға  кедергі  болмайды.  Бірыңғай 
күрделі қылмыстық құқық бұзушылық
 
туралы (біздің жалғаспалы қылмысқа 
ұқсас)  норма  мейлінше  қызық  түзілген,  оның  негізіне  мынадай  белгілер 
салынған: шамалы уақыт ішінде екі немесе одан да көп іс
-
әрекеттер жасау, 
олардың алдын ала пайда болған ниетке бағытталуы. Жеке бастың игілігіне 
қол  сұғушылық  кезінде  күрделі  бірыңғай  қылмыстың  қосымша  белгілері 
ретінде бірден бір жәбірленушінің болуы қарастырылады (ҚК 12
-6.). 
Кәмелетке толмағандарға қатысты поляк заң шығарушысы халықаралық 
дәстүрлерге сүйене отырып, барынша жалпылама бағыт ұстанады. Мысалы, 
неғұрлым  жоғары  жас  шамасы  белгіленген 
-  15-
тен  17
-
ге  дейін,  жазаны 
төмендету,  жас  шамасын  ескеру.  Сонымен  қатар  оларға  өмір  бойы  бас 
бостандығынан айыру қолданылмайды.
 

жүктеу 1,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: