30
қатысуға мүмкіндік бергенде ғана, олар
ӛздерінің мүмкіндігін зерделеп, ӛзін-ӛзі
реттеулеріне жол ашылады. Нәтижеге
жету үшін, бірлескен оқу үдерісін
ұйымдастыру қажет. Ал, оны жүзеге
асыратын тәсіл топтық оқытуды қолдан-
ған дұрыс деп бағамдап, зерттеу бары-
сында жинақтаған ақпараттарымды
ескере отырып, педагогикалық іс-әре-
кеттегі зерттеу «Тарих сабағында
оқушыларды диалогке белсенді қатыс-
тыру үшін топтық жұмысты ұйымдас-
тыру» тақырыбын таңдауыма түрткі
болды.
Тарих пәні дегеніміз – бұл ӛткен
дәуірлер жайлы білімдер жинағы ғана
емес, сонымен қатар қазіргі әлемде ӛз
жағдайын айқын ұғынуға, ӛзінің азамат-
тық ұстанымын дұрыс анықтауға, орын
алған құбылыстар мен оқиғаларға ӛз
кӛзқарасын білдіруге және олардың
маңызы мен бағытын терең ашуға
мүмкіндік беретін тарихи ойлау болып
табылады. Ең бастысы пәннің ерекшелі-
гін ескеру керек еді. Бұл пән талдау мен
зерттеу әдістерін кӛбірек қажет етеді.
Сондықтан да, Оқыту мен оқудағы жаңа
тәсілдер модулінің – Диалог арқылы
оқытуды
таңдадым.
Оқушыларды
диалогке белсенді қатыстыруда топтық
жұмысты ұйымдастыру кӛп кӛмек етеді.
Сонымен диалогтік оқыту деген не?
Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақ-
та диалогтың маңызды рӛл атқаратынын
кӛрсетті. Мерсер мен Литлтон (2007) ӛз
еңбектерінде диалог сабақта оқушылар-
дың қызығушылығын арттырумен қатар
олардың білім деңгейінің ӛсуіне үлес
қосатындығын атап кӛрсетеді (МАН,
39б.). Диалог арқылы оқыту – оқушылар
арасында қарым-қатынастың, іс-әрекет-
тің және ойлау қабілеттерінің дамуына
ықпал жасайды. Сонымен қатар, ынты-
мақтастық қарым-қатынасты қалыптас-
тыра отырып, білімді бірлесіп құру,
талқылау, түсінік пен дағдыны қалып-
тастыруға ықпал жасайды.
Л.Выготскийдің оқыту моделі
оқушы диалог құру нәтижесінде білім
алады деп жорамалдайды (МАН, 39б.).
Оқушылардың диалог құру барысында
сыныптастарымен
бірлесе
жұмыс
жүргізуі, бірлескен сұхбаты үлкен пайда
келтіреді. Ол үшін топтық жұмысты
қолдану нәтижеге жетуге кӛмек береді.
Топтық жұмыс ынтымақтаса оқуды
жүзеге асырады. Топ түрлі тәсілмен
құрылуы және топтық бӛлу жиі ауыс-
тырылуы мүмкін, мәселе онда емес.
Мәселе, оқушылардың кез-келген орта-
да тіл табысып, бірлесе жұмыс жасауға
ынталылығы мен қатысу белсенділігін-
де. Жақсы ұйымдастырылған топтық
жұмыста әлеуметтік ӛзара қарым-
қатынас қалыптасып, проблеманы шешу
дағдысын дамытуға жағдай туындайды.
Топтық
жұмыс-оқытудың
ықпалды
тәсілдерінің бірі екені даусыз. Топтық
жұмыста оқушылар ӛздіктерінен тап-
сырмаларды талдап, қорытынды жасай
алуға қалыптасады.
Ең бастысы, оқушы-
лар бір-бірімен ақпарат алмасады, бір-
бірінің кӛзқарас, пікірлерін тыңдауға
және теріске шығаруға үйренеді. Осы-
ның қорытындысында бірсарынды үде-
ріс емес, Джин Раддок айтқандай «Оқу-
шы үні» басымдық алады. Ал, бұл ӛз
кезегінде диалогтың оқытудың орнауы-
на жол ашады. Тарих пәні үшін диалог-
тық оқыту маңызды. Себебі, зерттеу
арқылы жүзеге асырылатын оқытуда
оқушылардың сабаққа қатысу белсен-
ділігі артып, бірлесе талдау арқылы
жұмыс жүргізіледі. Диалогтық оқытуда
пікір алмасу маңызды болып табылады.
Мерсердің зерттеуіне сәйкес, әңгімелесу
табысты оқуды тиімді жүзеге асырады.
Және оның үш түрі бар. Қолданылатын
әңгімелесу түрлері:
1. Әңгіме-дебат;
2. Топтық әңгіме;
3. Зерттеушілік әңгіме.
Әңгімелесудің үш түріде тарих
пәні үшін қажетті тәсілдер болып табы-
лады. Себебі, топтық жұмыста үшеуін
де қолдану табысты талқылауға жол
ашады. Диалогтық оқытуды жүзеге асы-
руда, сұрақ қою маңызды дағды болып
табылады. «Бастама-жауап-кейінгі әре-
кет» нысаны оқушылардың білім алуы-
4 (42) 2014
Мҧғалім іс-тәжірибесінен
65
31
на ықпал жасайтын диалогтық сұхбат
құруға мүмкіндік бермейтіні анық
кӛрінеді. Сұрақ дұрыс қойылған жағ-
дайда ғана сабақ берудің тиімді құралы-
на айналады және де оқушылардың
оқуына қолдау кӛрсетіп, оны жақсарта
және кеңейте алады (МАН, 41б.). Педа-
гогика аясында сұрақ қоюдың түрлері
бар, деседе, тақырыпты түсінуге жол
ашатын сұрақтың екі түріне салыстыр-
малы қарау маңызды. «Тӛмен дәрежелі»
сұрақтарды «Жабық сұрақтар» және
«Жоғары дәрежелі» сұрақтарды «Ашық
сұрақтар» деп те атайды. Тӛменгі
дәрежелі сұрақтар «Бастама-жауап-
кейінгі әрекет» нысанына жатады да,
нәтижелілік
аясы
кемшін
болып
табылады. Жоғары дәрежелі сұрақтар
қойылғанда оқушының білім алуын
кеңейтуге мүмкіндік туады. Ашық
сұрақтар оқушылардың сыни ойлауын
дамытуға кӛмек жасайды. Сұрақтар
жалпы мақсатына қарай ӛзгеріп отыра-
ды. Сұрақтардың түрлерін қолданарда
оқушылардың білім алу қабілеті мен
мүмкіндігін ескерген дұрыс. Дұрыс
қойыла білген жағдайда ғана, кӛзделген
нәтижеге жетуге мүмкіндік береді.
Оқушының білім алуын қолдау үшін
қолданылатын сұрақ техникалары бар.
Олар: түрткі болу, сынақтан ӛткізу және
қайта бағыттау. Сабақ барысында сұрақ
қоюды оқушының жауабына сәйкес
ұйымдастыру, пікір алмасудың алаңын
ұйымдастыруға кӛп кӛмек жасайды.
Оқытуды диалогтік тәсілмен да-
мытудағы сұрақтардың маңызын қарас-
тыратын болсақ, сұрақ қою арқылы
мұғалім:
- оқушыларды тақырып бойынша
және сындарлы сӛйлеуге ынталандыра-
ды;
- оқушылардың шынайы қызығу-
шылығы
мен сезімдерін анықтайды;
- білімге құштарлықты дамытады
және зерттеуге ынталандырады;
- оқушыларға білімін қалыптас-
тыруға және вербаландыруға кӛмекте-
седі;
- оқушылардың сыни тұрғыдан
ойлануына ықпал етеді;
- оқушыларға
сыни тұрғыдан
ойлауға кӛмектеседі;
- оқушылардың бір-бірінен үйре-
нуіне, басқа оқушылардың идеяларын
құрметтеуіне және бағалауына ықпал
етеді;
- әңгімелесу және ой елегінен
ӛткізу кӛмегімен ойын жинақтауға
кӛмек береді, іс-әрекеттерін тереңдетеді
және шоғырландырады;
- оқытудағы
қиындықтар мен
түсінбестіктерді анықтайды.
Қорыта
айтқанда,
диалогтық
сұхбаттасу оқушылардың білім алуына
үлкен кӛмек жасайды. Оны топтық
түрде ұйымдастыру нәтижеге қол
жеткізуге ықпал етеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Мұғалімге арналған нұсқаулық, Үшінші (негізгі) деңгей: Үшінші басылым,
2012 ж. www.cpm.kz.
2. Тренерге арналған нұсқаулық, Үшінші (негізгі) деңгей: Үшінші басылым,
2012 ж. www.cpm.kz.
3. С.Мирсеитова. «Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде». 2011 ж.
Мҧғалім іс-тәжірибесінен
4 (42) 2014
66
