1 Жауапты хатшы

         
31           
арқылы  жасаған  нәтижелі  жұмысы 
ӛзгелердің тәжірибесін толық кӛшірмей, 
жаңа  ортаға  икемдеп,  ӛзіндік  іс-әрекет 
жиынтығы  арқылы  айтарлықтай  нәти-
жеге  қол  жеткізу  керек.  Жинақтай 
айтсақ, ол – оқыту методикасына әдісіне 
жаңа 
элементтер 
ендіру, 
оның 
нәтижелігі  арқасында  уақытты  тиімді 
пайдаланып,  сапалық  биікке  кӛтеру. 
Мұғалім-оқушы 
арасындағы 
жаңа, 
ӛзіндік  педагогикалық  ынтымақтастық 
жолдарын  табу,  дарынды,  уақытша 
үлгерімі  тӛмен  оқушылармен  жеке, 
топтық 
жұмыс 
жүргізудің 
жаңа 
әдістерін  ӛндіру.  Мұғалімнің  пәндер, 
ғылымдар 
арасындағы 
байланысты 
жетілдірудегі ӛзіндік үлесі, оқушыларға 
білім  стандарттарын  оқыту  мазмұнын 
игеруіне  тиімді  ӛзіндік  бақылауы, 
талдауы. Қазақ мектебінің бүгінгі жайы 
мен  ертеңі,  оқушылардың  білімділік 
және 
тәрбиелік 
деңгейі 
шешуші 
дәрежеде 
мұғалімге 
байланысты, 
мұғалім  ізденісіне  байланысты.  Қазіргі 
жаңа формация мектебінде жұмыс істеп 
жүрген  педагогтардың  алдында  тұрған 
негізгі проблемалар бар: 
-  баланы оқи білуге үйрету; 
-  баланы ойлауға үйрету; 
-  баланың  ӛзін-ӛзі  тұлға  ретінде 
дамуына жағдай жасау. 
Осыған сай мектеп білімі түбегей-
лі  жаңартылып,  мұғалімнің  қызметінің 
мақсаттары  кеңейіп,  үлкен  ӛзгерістер 
болып  жатыр.  Болашақта  ӛркениетті 
дамыған елдер қатарына ену үшін заман 
талабына  сай  білім  қажет.  Ӛйткені, 
тәуелсіз  Қазастанның  дамыған  бәсекеге 
қабілетті  елу  елдің  қатарында  тізесін 
тең  ететін  білім.  Сондықтан,  қазіргі 
даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына 
оқыту 
үрдісін 
технологияландыру 
мәселесі  қойылып  отыр.  Оқытудың 
әртүрлі 
технологиялары, 
жаңашыл 
педагогтардың  іс-тәжірибесі  зерттеліп, 
мектеп  ӛміріне  енуде.  Мектеп  ӛміріне 
еніп  отырған  жаңа  технологиялардың 
ерекшелігі  –  ӛсіп  келе  жатқан  тұлғаны 
жан-жақты 
дамыту. 
Инновациялық 
білімді  дамыту,  ӛзгеріс  енгізу,  жаңа 
идеялармен 
жаңалықтарды 
ӛмірге 
әкелу.  Бұрынғы  оқушы  тек  қана 
тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал 
қазіргі  ӛздігінен  білім  іздейтін  жеке 
тұлға  екендігіне  ерекше  мән  береміз. 
Егемен  Қазақстан  жағдайында  халқы-
мызды  дене  тәрбиесі  оның  ішінде 
ұлттық  спорт  пен  ойындар  арқылы 
салауаттық  ӛмірге  баулу,  денсаулығын 
жақсарту,  бұқаралық  спортты  дамыту, 
салт-дәстүрді  сақтау,  елін-жерін  сүюге 
тәрбиелеу  жолдарын  ғылыми  негіздеу 
осы  жұмыстың  ӛзекті  бағыты  болып 
табылады. 
Қазақтың ұлттық дене шынықтыру 
мәдениеті  жеке  тұлғаның  жалпы  мәде-
ниетінің  құрамдас  бір  бӛлігі  ретінде 
мектептегі  кезеңнен  қалыптаса  бастай-
ды.  Сондықтан,  оны  пайдалану  тек 
қозғалмалы 
біліктілік, 
дағдыларды 
дамытып  қана  қоймайды,  сонымен 
қатар  мектеп  оқушыларынан  қазақтың 
ұлттық  спорт  түрлеріне  деген  қӛзқара-
сын  қалыптастырып,  дене  жаттығулары 
мен ойындарын ӛз беттерінше дамытуға 
тәрбиелеп, оқу-ойын материалдарын бір 
жүйе  ретінде  олардың  руханилығын, 
адамгершілігін, 
дене 
тәрбиесін 
тәрбиелеуге 
баулуды 
қарастырады. 
Мұндай  жағдай  Қазақстан  Республи-
касының  оқушыларының  кӛпшілігінде 
ұлттық  спортпен,  ұлттық  ойындармен, 
дене  жаттығуларымен  жүйелі  түрде 
айналысуға  деген  мұқтаждықтың,  осы 
саладағы ӛз бетінше жүргізілетін сабақ-
тардың  ғылыми  негізделген  әдісте-
месінің  жоқтығын,  сонымен  қатар  кӛп-
теген жалпыға міндетті білім беру меке-
мелерінде, мектептерінде (әсіресе, ауыл 
мектептерінде)  оқудың  материалдық 
базасының  нашарлығынан,  оқушылар-
дың  оқитын  орындары  да  қашықта 
болғандықтан,  мектептен  тыс  сабақтар 
мүлдем  жүргізілмейді.  Осы  жоғарыда 
айтқан  мәселелердің  бәрі  аталған  тақы-
рыптың  әлі  де  болса  жан-жақты  толық 
зерттеуді қажет ететіндігін кӛрсетеді. 
Ұлттық  ойындарды  мазмұны  мен 
күрделілігіне байланысты және балалар-
дың жас ерекшеліктерін ескере отырып, 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
81 

         
32           
тӛменгі,  орта  және  жоғарғы  сынып 
оқушылары  ойнайтын  ойындар  деп 
бӛлуге  болады.  Қажетті  ойындарды 
ӛтілетін  сабақ  не  жаттығудың  алдында 
тұрған 
педагогикалық 
міндеттеріне 
байланысты  таңдап  алу  қажет.  Дене 
тәрбиесі  сабағында  және  жаттықтыру 
кезінде  қозғалыс  ойындарын,  оның 
ішінде  ұлттық  ойындарын  қолдану 
арнайы  үйрену  міндеттерін  шешуге 
кӛмектеседі.  Ұлттық  және  эстафеталық 
қозғалыс 
ойындарын 
ұйымдастыра 
отырып оқушылардың қызығушылығын 
арттыру,  ұйымшылдыққа,  батылдыққа 
және  салауатты  ӛмірге  тәрбиелеу. 
Ұлттық  ойындарды  спорттық  ойын 
сабақтарында,  жеңіл  атлетика,  гимнас-
тика  сабақтарында,  жалпы  дене  қуаты 
дайындығы  және  жаттықтыру  сабақта-
рында  кеңінен  қолдануға  болады.  Ұлт-
тық  ойындардың дене тәрбиесі  сабағын 
жоғары  әдістемелік  деңгейде  сапалы 
ӛткізудегі  пайдасы  мол.  Ұлттық  ойын-
дар жаттығулар кӛмегімен оқушыларды 
жаттығуға  керек  психикалық  күйге 
түсіреді. Кӛңіл-күйді кӛтеру, кӛңілдену, 
тактикалық  ойлауды  дамыту,  сыртқы 
қоршаған  ортаны  тез  сезіну,  келешек 
істелетін 
жұмыстарға 
дайындалу, 
жинақталу қасиетін қамтамасыз етеді. 
Оқу 
үрдісінде 
ұлттық 
ойын 
элементтерін 
пайдалану 
сабақтың 
тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. 
Сонда  ғана,  оның  танымдық,  тәрбиелік 
маңызы арта түседі. Соның нәтижесінде 
ӛзі  кӛрген  жағдайларды  отбасылық 
тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңартады. 
Мәселен,  қазақтың  ұлттық  ойындары: 
«Бәйге», «Кӛкпар», «Алтын сақа», «Хан 
талапай»,  «Қыз  қуу»,  «Тоғызқұмалақ», 
«Соқыр  теке»,  «Асық  ойыны»,  «Теңге 
алу»  т.б.  балалардың  енбекке  деген 
қарым-қатынасы 
мен 
қабілеттерін 
арттырады. 
Оқушыларды 
әсіресе, 
«Сиқырлы қоржын»,  «Кӛкпар»,  «Асық» 
секілді  ұлттық  ойындарға  қатыстыру 
ӛте  тиімді  екеніне  кӛз  жеткізу  қиын 
емес.  Бұл  ойындарды  жаңа  материалды 
бекіту  немесе  қайталау  кезінде  қолдану 
керек деген пікір  бар. Оқушы ойынның 
үстінде  не  соңында  ӛзінің  қатысу 
белсенділігіне  қарай  түрлі  баға  алуы 
мүмкін.  Мұғалім  әр  оқушының  еңбегін 
бағалап,  ынталандырып  отыруы  тиіс. 
Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол 
баланы зеректікке, білгірлікке баулиды. 
Батылдыққа,  ӛжеттікке  тәрбиелейді. 
Ұлттық  спорт түрлері мен халық  ойын-
дары  жеткіншек  ұрпақты  үйлесімді 
тәрбиелеудің  ажырамас  бӛлігі  болып 
табылады. 
Қазіргі  дене  шынықтыру  практи-
касында ғасырлар бойы сомдалған және 
сыннан ӛткен халық ойындары мен ұлт-
тық  спорт  түрлері  құралдары  арқылы 
жеткіншек  ұрпақты  тәрбиелеудің  бай 
тәжірибесін  пайдалану  қажет.  Дене 
шынықтыру  сабағында  ұлттық  ойында-
рын  пайдалануда  мен  күнбе-күнгі 
сабаққа әзірлену кезінде белгілеп, сабақ 
жоспарында  кӛрсетіледі.  Ойындарды 
негізінен  сабақтың  басында  да,  орта-
сында да, соңында да пайдалануға бола-
ды.  Осыған  орай,  оқушылардың  дене 
шынықтыруы  мен  ынта  жігерлерін 
арттырудың  тамаша  құралдарының  бірі 
ӛз  ұғымдарына  түсінікті  қимыл  ойын-
дары  болып  келеді.  Алғашқы  бірнеше 
сабақ бойы ойыннан негізгі материалға, 
одан  қайта  ойынға,  одан  қайта  негізгі 
материалға 
ауысып 
отыру 
керек. 
Мысалы:  қолдың,  аяқтың,  кеуденің 
негізгі  қалыптары  мен  қозғалыстар 
сабақтарында  байланысты  жаттығулар 
ӛткен  кезде  «Хан  талапай»  ойынын 
пайдалануға болады. Бұл ойын балалар-
дың  тыныс  мүшелері  мен  бұлшықетте-
рінің  жетілуіне,  жүгіруге  үйретеді. 
Олардың  жеңіске  деген  ерік,  қайратта-
рын  шыңдауға,  батылдыққа,  тапқыр-
лыққа  баулиды.  «Жүгіру  және  жүру» 
сабақтарында  ӛткенде  «Хан  мен  уәзір» 
ойынын ойнатамыз. 
Алғашқы  сабақтар  бағдарламаға 
сай  ӛткізіліп,  оқушылар  бағдарламаны 
дағдылы  меңгергеннен  кейін  оны 
қалыптастыру, 
бекіту 
мақсатында 
«Теңге  алу»  ойынын  ойнатуға  болады. 
Ойын  жүйріктікке,  тапқырлыққа  негіз-
делген.  «Сапқа  тұру  және  қайта 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
82