1. Әдебиет теориясы ғылымының әдіснамалық қағидалары Әдебиет теориясы

Көркем туындыдағы портрет пен пейзаж

жүктеу 233,12 Kb. бет 22/52 Дата 29.10.2022 өлшемі 233,12 Kb. #39901

Навигация по данной странице:

• Қазақ поэзиясындағы осындай портреттің тамаша үлгісі

Көркем туындыдағы портрет пен пейзаж ПОРТРЕТ (франц. роrtrait — бейнеленген)— әдеби кейіпкердің сырт көрінісін, кескін-кейпін, бой-тұлғасын суреттеу. Кейіпкердің мінез-бітімін, характерін неғүрлым толық ашып көрсету үшін оның портретін мүсіндеудің де үлкен мәні бар. Сондықтан кейіпкердің характерін әр түрлі жағдайда, күрес-тартыс үстінде оның басқа адамдармен қарым-қатынасы, өзінің әрекет-қимылдары, істеген істері арқылы айқьшдай отырып, жазушы портреттік сипаттауға да көңіл бөледі. Жазушы негізгі қаһармандардың келбетін, бой-тұлғасын, жүріс-түрысын, сөйлеу мәнерін есте қаларлықтай етіп, әсерлі бейнелеуге мән береді. Сонымен бірге жазушылар, ақындар әйелдің, сүлу қыздың бой-тұлғасын, бет-әлпетін сөзбен мүсіндеуге әсіресе бейім тұрады. Қазақ поэзиясындағы осындай портреттің тамаша үлгісі— Қыз Жібектің сүлулығын бейнелеу, Ақ Жүністің көркін суреттеу. Мұхтар Әуезовтың “Абай жолы” роман-эпопеясында Тоғжанның портреті де бірнеше тұста өте әсерлі суреттелген. Мысалы: “Сылдырлаған шолпысы әлдеқандай былдырлаған тілменен Тоғханның келері мен кетерін паш етеді. Құлақтағы әшекей сырғасы, бастағы кәмшат бөрік, білек толған неше білезіктері — баршасы да бұл өңірден Абайдың көрмеген бір сәні сияқты. Толықша келген, аппақ жүзді, қырлы мүрын, қара көз қыздың хіп-хіңішке қасы да айдай боп қиылып тұр. Қарлығаш қанатының ұшындай үп-үшкір боп, самайға қарай тартылған қас жүрекке шабар хендеттің жебесіндей.Тоғхан үйдегі сөзге құлақ салып, не күліп, не қымсынса, сұлу қастары бір түйіле түсіп, бір хазылып толқып қояды. Елбіреп барып дір еткен қанат лебіндей. Самғап ұшар ханның хеңіл әсем қанатындай. Биікке, алысқа мегзейді... Абай көпке шейін Тоғхан хүзінен көзін ала алмай, телміре қарап қалады". Әдебиеттегі портреттің өзгешелігі, мысалы, суретші бояумен кескіңдеген портреттен айырмасы, ол адамның бет-әлпетін, кейпін тұтас бейнелемей, көбінесе жекелеген ерекшеліктер, есте қаларлықтай сипат-белгілер, көркемдік детальдар арқылы көрсетеді. Суретші жасаған портретте адамның бет-пішіні, өң-шырайы, келбеті қалайда бүтіндей алынады, ал әдебиет шығармасында портрет бояумен емес, сөзбен мүсінделгендіктен, кейіпкердің бет-пішіні, кескін-кейпі суреттелген жеке сипат-белгілері негізінде ойша толықтырылып көзге елестетіледі. Сондықтан мұнда портретке қажетті бөлекше қасиет-белгілерді екшеп, дәл көрсетудің, үтымды көркем детальдар қолданудың маңызы айрықша болады.Қылқалам шебері кейіпкердің түсін түстеп, кескін-келбетін көзбен айқын көретіндей түрлі бояумен нақтылы бейнелегендіктен мүнда портреттің өзгеге ешбір ұқсамайтын даралық сипаты басымырақ болады Ал әдеби шығармадагы портретті алсақ, оның даралық қасиеті өзіншек бөлек, мұнда сурет өнерівдегі портретке қарагавда кейіпкердің бет-әлпетін, кескінін ойша еркін елестетуге мүмкіндік молырақ. Ахметов 3. жүктеу 233,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз