дәріс Тақырыбы: Қазақстан Республикасының экологиялық жағдайы

Кілтті сөздер:дестабилизация,экожүйе,экологиялық зерттеу,техногез,шығарынды,ластануы,эрозия,шөлдену,нашарлау,ядролық полигон,радиация,Арал теңізі,экологиялық кодекс,экологиялық құқық бұзушылық.

1.Дестабилизация процесінде табиғат жағдайы,себептері мен тергеулері;

2.Арал социологиясы-экологиялық проблемасы;

3.Адамға арналған соңғы ядролық сынақ.Семей ядросы және ҚР-ның басқа жердегі полигоны;

4.ҚР заң шығарушысы мен қоршаған ортаны қорғау;

1.Экожүйе-ҚР-ның негізгі жұмыс істеу бірлігі,өзіне барлық организм қосатын,физикалық жағдаймен әсерлеу арқылы энергияны құрап,биотикалық құрылысы мен зат айналымда тірі және өлі ағаларды құрайды.

1989-1990 жылдан бастап Қазакстанда жаңа эколгиялық саясаттану қалыптаса бастады,онда экономикалык әдіс пен табиғатты пайдалану, құқықты кеңеитіп жергілікті өкілдік басқару органдары дамыған.Кең масшатбты эксперимент өткізілген,онда экономикалық механизм ластану енгізілген.Актифті жұмыс пен инвектаризаяцияны тастау көзі мен ластаушы заттарды лақтыру,шекара оргындары мен табиғатты қорғау ресурстардың рөлі өсті ,өз қызметіне қарай жоспарлы іс өзгертілді ,экономикалық механизм мен табиғатты қорғау жағдайы өз қалпына келді.

Негізгі нысана ұзақ мерзімді экологиялық стратегия-біркелкілік қоғам мен қоршаған ортаны әсерлестіру,сол сияқты экологиялық қолайлы орталарды ашу.

Экологиялық ауаға жағымсыз әсер беретін орталық өнеркәсіптер:

-қала мен республикадағы орталық өнеркәсіптер;

-автокөліктер;

-ракеталар мен полигон сынақтары;

-орман және дала өрттері;

-газ және нефт заттарын жағу;

Көбінесе ластану Қарағанды,Павлодарда,Шығыс Қазақстан облыстарының өнеркәсібтерінде белгілі.

Атмосфераның ластануын,сапалы құрамын атап өту керек,соңғы жылдары яғни 1991жылмен салыстырғанда қазіргі кезде көмірсутектің,күкірт оргоноиді,күкіртті сутектің құрамы өсті.Дәл осылай бақылай отыра қатты заттардың құрамы төмендеп кеткені байқалады.

ҚР-да Алматы өте ластанған қала санына жатады.Республика стандартына сай Алматы ауасының индексі одан бетер көп екені анықталды.Қала үстіндегі түтіннің құрамы қала тұрғындарының денсаулығы үшін өте қауіпті болады.

Мамандардың бағалауы бойынша бір жыл ішінде түтіндердің бәрі әрбір алматылыққа шамамен 300кг улы заттарды бөледі.Олар формальдегид,көміртекжәне қорғасынның оксидтері,күкірттің диоксидтеріжәне азот т.б. Көзге көрінбейтін шаңдар,тыныс алу жолдарына қауіпті.Он жыл бойы жиналған химиялық қосылыстар организмнен мүлдем шыкпайды.Нәтижесінде созылмалы бронхитпен, аллергиялық және қатерлі аурулар дамиды.

Қазақстанда сумен қамтамасыз ету ТМД елдері бойынша ең соңғы орында.Қазақстандағы шалғай сулардың сапасын шамалы ластанған деп бағалауға болады.Орал мен Ертіс өзендерінің шекаралық хауыздарына ласталған химиялық сулар,мұнайөндірушілер,машина жасау,түсті металлургия өнеркәсіптері өзенді ластаған.Негізгі өнеркәсіптің өндірістерінде ластану дәрежесі қорғасынның, темірдің,марганецтің құрамында 10нан 100ге дейін ПДК-ні құрайды.

Топырақтың ластануы және оның зардаптары:

Барлық негізгі экологиялық функциялар тұйықталып топырақ кұнарлатып қорытылады.Негізгі өрістер (дән,тамыр жемістері)және қосымша өнім(сабан,жапырақтары) адам жартылай немесе толық биологиялық айналым заттарды тарқатадыда,топырақтың өздігінен реттелу қабілетін бұзады және оның құнарлығын төмендетеді.Тіпті жартылай гумисті жоғалту салдары,құнарлықтың төмендеуі,топырақтың экологиялық функцияларын толық мәнде орындауға мүмкіндік бермейді,сосын ол өз қасиеттерін жоғалта бастайды.Көбіне нашарлауға апаратын себеп антропогендік сипат.

Негізгі аптропогеннің топыраққа әсері мынадай:

1.эрозия(желдің және судың)

2.ластану(пестицид,минералды тыңайтқыштар,өндірістің қалдықтарымен қоқыстары,газтүтіндерін лақтырулар,атмосфераны ластайтын заттар,мұнай және мұнай өнімдері)

3.екінші рет тұздалу және батпақтану

4.шөлдену

5.топырақтың өнеркәсіптік және коммуналдық құрылыстары

Орталық Азиядағы мемлекет арасындағы Қазақстан аудан бойынша шөлденуден бірінші орында тұр.1997жылыҚазақстанның шөлденуі туралы конвенцияда қол койылды.Конвенцияда айтылғандай республикада шөлденулердің барлық түрлері орын алды.

-топырақтардың техногенді бұзылысы және өсімдіктің нашарлауы;

-топырақтардың тұздалуы,дегумификация,су және желдің эрозиясы;

-топырақтың химиялық ластануы,жер асты және шалғай сулар;

-гидрологиялық тәртіптің бұзылуы;

Республикадағы аудандардың ауылшаруашылық жайылымдардың эрозияпроцесіне душар болған.90млн га 40%-дан астамы, соның ішіндегі 25,5млн га желге ұшып кеткен,ал 5млн суға шайылып керткен, 0,2 млн га желдің және су эрозиясының әсеріне душар болған.

Негізгі экологиялық топырақтарды қорқауға мына буындар кіреді:

-топырақты су және жел эрозиясынан қорғау;

-топырақтардың құнарлығын жоғалтпау үшін,егіс айналымдары мен өңдеу алқаптарын өңдеу жүйелерімен айналысу;

-мелиоранттық шаралар(топырақтардың батпақтануы мен тұздануымен күрес т.б.);

-бұзылған топырақты қайта өңдеу;

-топырақты ластанудан қорғау,ал пайдалы флора және фаунаның жойылуынан;

Ал Каспий теңізінен 80м деңгейінен жоғары болып келеді.

Арал теңізінде ағыс болмайды.Олең ірі өзендерден Орта Азия,Әмудария және Сырдариядан су алып,оны атмосфераға ұшырып жібереді. Зерттеулер нәтежиесінде судың жоғалуы 1960жылға дейінгі суармалы аудандарда өсуі теңізге құятын Сырдария мен Әмудария үлес салмағы азайды.Сонымен қатар суды жақсы көретін өсімдіктердің азайуына әкелді.1980жылы Аралға құятын су көлемі 2есеге азайған.Қарақұм каналын жасағаннан кейін,Аралға кұятын су одан ары азая берді.Егерде бұл бұдан ары қарай жалғаса беретін болса,Сібір өзендерінің су ресурстарын пайдалануды қолға алмаса,теңіз 42-34мдейін азаяды,ал 1960жылмен салыстырсақ 10-18м азаяды.

3.1991ж 29тамызда ҚР Президентінің жарлығы бойынша номері 409 Семей қаласында 40 жыл бойы сынақ өткізіліп келген ядролық полигон жабылды.40жыл бойы Семей қаласы Қазақстанға Хиросима Нагасаки және Чернобыл болған.1949-1989дейін. 470-ші негізгі ядролық жарылыстан палигон табиғаты қатты зардап шекті.Бұл өмір тұрғындарына радиоактивті қалдықтар,қорқынышпен аурулар жетті.

1949-1963жатмосфераға жердің үстінгі қабаттарында 116 жарылыс болған.Полигонның сыртынан 55бұлтты әуе жарылыстары,69 жер астындағы газды фракция жарылыстары табылған.

1949-1963жылдары болған әуе жарылысы Полигон шекарасына негізгі радиоактивті ластануды әкелді.

2007жылы 9қаңтарда қабылданған экологиялық кодексінде қоршаған ортаны қорғау мәселесі бойынша ООС облысы бойынша экологиялық норманы лицензиялау және техникалық реттеу, құжаттары табиғи ортаны қорғауда және табиғи қолдануды реттеп,халықаралық табиғи ортаны қорғау ортасына шығуды ғылыми зерттеулерді ағарту саласында жәнеде төтенше экологиялық зоналарда,экологиялық жағдайларда,экологиялық апаттарда анықтауды қамтамасыз етеді.Сонымен қатар осы заңды шаруашылық және басқа да істерді істегенде экологиялық талаптарды орындауға,экологиялық тәртіп бұзуда және экологиялық қарама-қайшылық туғанда басшылыққа алады.

Экологиялық кодекс 9 бөлімнен,47тараудан,326мақаладан тұрады.