1 «Арселор Миттал Теміртау» АҚ

МАЗМҰНЫ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Кіріспе 

4 

1   «Арселор Миттал Теміртау» АҚ 

7 

2 

Өндірістік автоматтандыру 

15 

3 

MES өндірістік басқару жүйесін қолдану

 

20 

  Қолданылған әдебиеттер тізімі 

25 

Изм.

 

Лист

 

Докум. № 1

 

Подпись

 

Дата

 

Лист

 

3 

 

ӚТ.5В070200.102-16.03.ТЕ 

КІРІСПЕ 

 

 

Ӛндірісті  автоматтандыру  машина  ӛндірісін  дамыту  процесі  болып 

табылады,  онда  бұрын  адам  жасаған  бақылау  және  басқару  функциялары 

құрылғыларға және автоматты құрылғыларға берілуде. Ӛндірісте автоматтандыру 

енгізу  еңбек  ӛнімділігін  айтарлықтай  арттыруға,  ӛнімдердің  тұрақты  сапасын 

қамтамасыз етуге, ӛндірістің түрлі салаларында жұмыс істейтін қызметкерлердің 

үлесін азайтуға мүмкіндік береді. 

Ӛндірістік  автоматтандыру  –  осы  заманғы  ӛндірісті  дамытудың  негізі 

әрі техникалық прогрестің  ең  басты  бағыты.  Ӛндірістік  автоматтандырудың 

жарым-жартылай,  кешенді  және  толықтай  автоматтандырылған  түрлері  бар. 

Ӛндірісті жарым-жартылай автоматтандыру ӛте күрделі әрі тез ӛтетін процестерді 

адамның  тікелей  басқаруы  мүмкін  болмайтын  жағдайларда  пайдаланылады. 

Басқару 

жұмыстарын 

автоматтандыру 

ӛндірісті 

жарым-

жартылай автоматтандыруғажатады.  

Ӛндірістік  автоматтандыру  процесі  кезеңінде телім, цех, зауыт,  электр 

станциялар  ӛзара  бір-бірімен  байланысқан  автоматты  кешен  ретінде  жұмыс 

істейді.  Кешенді  автоматтандыру  кәсіпорынның,  шаруашылықтың,  қызметтің 

негізгі ӛндірістік жұмыстарын түгелдей қамтиды. Адам бұл жағдайда жалпылама 

бақылау  жұмыстарымен  ғана  айналысады.  Ӛндірісті  толықтай  автоматтандыру 

ӛндірісті  басқару  мен  бақылау  жұмыстарын  түгелдей  автоматтандырылған 

жүйелерге  жүктейді.  Бұл  процесс  –  автоматтандырудың  ең  жоғары  сатысы. 

Ӛндірісті  толықтай  автоматтандыру  іске  қосылатын  ӛндіріс  рентабельді,  жұмыс 

ырғағы ылғи бір қалыпты және әр түрлі ауытқуларды алдын ала болжап, есепке 

алу  мүмкін  болатын  жағдайларда,  сондай-ақ  адамға  қауіпті  және  денсаулығына 

зиянды  ӛндірістерде  іске  асырылады.  Ӛндірістік  автоматтандырудың  негізі 

басқарылушы  нысанның  заңдылықтарын  тиімді  түрде  зерттеу  әдістерін  жасау, 

басқару  әдістерінің  экономиялық  тиімділігін  анықтау  және  автоматтандыру 

құралдарын жасаудың инжинерлік әдістерін табу секілді мәселелерден құралады. 

Белгілі  мақсатқа  жету  үшін  таңдалып  алынған  тиімді  басқару  әдістері  мен  оны 

іске асыратын техникалық құралдар автоматтандырылған басқару жүйесін (АБЖ) 

құрады.  Осы  заманғы  АБЖ-ның  құрамына  сигналдар  тудыру  құрылғылары, 

логикалық  және  математикалық  ӛңдеулерден  ӛткен  ақпаратты  қабылдау  және 

қайтарып 

беру, 

белгілі 

болған 

ақпараттарды 

адамға 

хабарлау, 

басқару сигналдарын тудыру және жұмыстық құрылғылар кіреді. 

Автоматтандыруды енгізгенге дейін физикалық еңбекті ауыстыру ӛндірістік 

процестің негізгі және қосалқы операцияларын механикаландыру арқылы жүзеге 

асырылды.  Ұзақ  уақыт  бойы  зияткерлік  жұмыс  механизацияланбаған  (қолмен). 

Қазіргі  уақытта  формализацияға  жататын  физикалық  және  интеллектуалдық 

еңбек  операциялары  механикаландыру  және  автоматтандыру  объектісі  болып 

табылады.  Ӛлшеу  сипаттамасы  ретінде  автоматтандыру  деңгейі  (дәрежесі) 

пайдаланылуы  мүмкін.  Ӛздігінен  әрекет  ететін  құрылғылар  –  заманауи 

автоматтардың прототипі ежелгі уақытта пайда болды. 

Изм.

 

Лист

 

Докум. № 1

 

Подпись

 

Дата

 

Лист

 

4 

 

ӚТ.5В070200.102-16.03.ТЕ 

Ӛнеркәсіптік  революция  ӛндірісті  механизациялау  үшін  қажетті 

жағдайларды жасады, бірінші кезекте, жіп, тоқу, металл және ағаш ӛңдеу. 

Электр  қуатының  механикалық  кӛздері  пайда  болғанда  –  электрлік 

қозғалтқыштар  мен  тұрақты  және  айнымалы  ток  (динамикалық  машиналар, 

генераторлар)  пайда  болды,  энергияны  генерациялауды  орталықтандырып,  оны 

қашықтықта  айтарлықтай  ауыстырып,  тұтыну  орындарында  дифференциалды 

пайдалану  мүмкін  болды.  Сонымен  қатар,  генераторлардың  кернеуін  автоматты 

түрде  тұрақтандыру  қажеттігі  туындады,  бұл  ретте  олардың  ӛндірістік 

қолданылуы  шектелді.  Тек  кернеу  реттеушілері  ӛнертабысынан  кейін  электр 

қуатын  ӛндіріс  жабдықтарын  жүргізу  үшін  қолданылды.  Энергия  беріліс 

шахталары  мен  машиналардағы  белбеу  дискілері  арқылы  таратылатын  бу 

қозғалтқыштарымен 

қатар, 

таратқыштарды 

айналдыруға 

арналған 

бу 

қозғалтқыштарын  алғаш  орналастырған  электржетек  біртіндеп  таратылып,  жеке 

қолданысқа  ие  болды,  яғни  машиналар  жеке  электр  қозғалтқыштарымен 

жабдықтала бастады. 

Орталық трансмиссиядан жекеге кӛшу ӛңдеу технологиясын жетілдіру және 

экономикалық  тиімділікті  арттыру  мүмкіндігін  айтарлықтай  кеңейтті.  Жеке 

электр  қозғалтқышының  қарапайымдылығы  мен  сенімділігі  машиналардың 

энергетикасын ғана емес, оларды басқаруды механикаландыруға мүмкіндік берді. 

Осы 

негізде 

әртүрлі 

станоктар, 

кӛп 

станциялық 

станоктар 

және 

автоматтандырылған  желілер  пайда  болды.  Автоматтандырылған  электржетекті 

кеңінен  қолдану  кӛптеген  ӛндірістерді  механикаландыруға  мүмкіндік  беріп  қана 

қоймай,  ӛндірісте  заманауи  автоматтандырудың  басталуын  белгіледі.  Осылайша 

«Ӛндірісті автоматтандыру» термині пайда болды. 

Ӛнеркәсiптiң, кӛлiктiң, коммуникацияның, сауда мен әртүрлi қызметтердiң 

автоматтандыру  саласында  кеңiнен  таралуына  жоғары  экономикалық  тиiмдiлiк 

пен  технологиялық  қажеттiлiк  әсер  етті.  Оның  негізгі  алғышарттары: 

экономикалық  ресурстарды  неғұрлым  тиімді  пайдалану  -  энергетика,  шикізат, 

жабдықтар,  еңбек  және  инвестициялар.  Сонымен  бірге  сапа  жақсарып,  ӛнімнің 

біртектілігі  қамтамасыз  етіліп,  қондырғылар  мен  құрылыстардың  сенімділігі 

артады. 

Металлургия  ӛнеркәсібінде  автоматтандырылған  пештерде  шамамен  95% 

шойын  және  90%  болат  балқыды;  Алғашқы  автоматтандырылған  илектеу 

станоктары  пайдалануға  берілді.  Мұнай  ӛңдеу  зауыттарында  автоматты 

қондырғылар  іске  қосылды.  Газ  құбырларын  телемеханикалық  бақылау  жүзеге 

асырылды.  Кӛптеген  сумен  жабдықтау  жүйелерін  автоматтандыру  да  іске 

асырылды. Автоматты бетон зауыттары жұмыс істей бастады. 

Метал ӛңдеу ӛнеркәсібінде бағдарламаларды басқару жүйесі бар машиналар 

пайда  болды.  Роторлы  автоматты  желілер  жаппай  ӛндіріс  үшін  пайдаланылды. 

Жарылғыш  химия  ӛнеркәсібінде  процестерді  телемеханикалық  бақылау  кең 

таралған.

 

Машина жасауда - тракторларды, машиналарды және ауылшаруашылық 

техникаларын ӛндіру - автоматтандырылған желілер іске қосылды. 

Автомобиль  қозғалтқыштары  үшін  поршенді  автоматтандырылған  зауыт 

іске қосылды. ГЭС қондырғыларын автоматты басқару жүйесіне кӛшу аяқталды, 

Изм.

 

Лист

 

Докум. № 1

 

Подпись

 

Дата

 

Лист

 

5 

 

ӚТ.5В070200.102-16.03.ТЕ 

олардың  кӛбі  толығымен  автоматтандырылды.  Кейбір  ірі  жылу  электр 

станцияларында қазандықтар автоматтандырылды. 

Автоматтандырылған  ӛндірісте  икемділікті  қамтамасыз  ететін  заманауи 

ӛндіріс жүйелері: 

-

 

СББ  (сандық  бағдарламалық  басқару)  машиналары  1955  жылы  нарықта 

пайда  болды.  Жаппай  қолданылуы  тек  микропроцессорларды  пайдалану 

арқылы ғана басталды. 

-

 

Ӛнеркәсіптік  роботтар  1962  жылы  пайда  болды.  Жаппай  қолданылуы 

микроэлектрониканы дамытуға байланысты. 

-

 

Робототехникалық  технологиялық  кешен  (РТК)  1970-80  жылдары 

нарықта  пайда  болды.  Жаппай  қолданылуы  бағдарламаланатын  басқару 

жүйелерін қолдану арқылы басталды.  

-

 

Технологиялық 

қондырғылар 

мен 

роботтар 

компьютерлермен 

басқарылатын, ӛңделген бӛліктерді жылжытуға арналған жабдықтары бар 

және құралдарды ауыстыратын құралдармен үйлесімді икемді ӛндірістік 

жүйелер. 

-

 

Автоматтандырылған  қоймалық  жүйе  (сақтау  және  іздеу  жүйесі).  

Ӛнімдерді қоймаға кіргізетін және оларды командалар арқылы шығарып 

алуатын компьюетрмен басқарылатын кӛтергіш құрылғылар. 

-

 

Компьютерлік  сапаны  бақылау  жүйесі  (  ағыл.  Computer-aided  Quality 

Control,  CAQ)  -  бұл  ӛнімнің  сапасын  тексеру  үшін  компьютерлер  мен 

компьютерлік басқарылатын машиналардың техникалық қосымшасы. 

-

 

Автоматтандыруды  жобалау  жүйесі  (Computer-aided  Design,  CAD) 

жобалаушылар жаңа ӛнімдерді әзірлеуде және техникалық-экономикалық 

құжаттамада қолданылады. 

Компьютерлерді  пайдалана  отырып,  жоспардың  жекелеген  элементтерін 

жоспарлау  және  үйлестіру  (ағыл.  Computer-aided  Planning,  CAP).  Компьютерлік 

жобалау  -  әртүрлі  сипаттамалар  мен  тапсырмаларға,  шамамен  бірдей 

элементтердің  күйіне  бӛлінеді.  Қосылған  жеке  элементтер  келесі  ережелерге 

сәйкес жүреді: 

-

 

ӛлшенген шамалардың физикалық біртектілігі; 

-

 

Осы элементтер арасындағы байланыс арналары; 

-

 

Элементтер байланыстарының үйлесімділігі. 

Ӛндірістік процесті ұйымдастырудың негізіне әрбір кәсіпорында және оның 

кез-келген  кеңісітігінде  және  барлық  негізгі,  қосалқы  және  қызмет  кӛрсету 

процестерінде  ұтымды  үйлесім  кіреді.  Бұл  комбинацияның  ерекшеліктері  мен 

әдістері әртүрлі еңбек жағдайларында әртүрлі, бірақ жалпы принциптер бар: 

-

 

Мамандандыру; 

-

 

Пропорционалдылық; 

-

 

Параллелизм; 

-

 

Бағыт; 

-

 

Ырғақтылық; 

-

 

Біліктілігі біркелкі емес жұмыстардың орнына ауыстыру; 

-

 

күрделі ӛндіріс процестерін оңайларымен алмастыру. 

Изм.

 

Лист

 

Докум. № 1

 

Подпись

 

Дата

 

Лист

 

6 

 

ӚТ.5В070200.102-16.03.ТЕ