[]

205 
 
ӘӨЖ. 821.512. 
 
Г.Қ. Қазыбек 
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті 
Алматы, Қазақстан 
kazybek__68@mail.ru
 
 
 
ФАРИЗА ОҢҒАРСЫНОВА ШЫҒАРМАЛАРЫ ОРЫС ТІЛІНДЕ 
 
 
Бұл  мақалада  қазақ  ақындарының  ішінде  шоқтығы  биік,  талғамы  мен  көркемдігі 
ерекшеленіп  тұратын  Фариза  Оңғарсынова  поэзиясының  орыс  тіліне  аударылуы  туралы 
айтылады. Ақын жырларын кімдер аударды, олар аударманың қандай тәсілін қолданды деген 
мәселелер  жан-жақты  талданады.  Аудармаларының  сапасы  нақты  мысалдар  арқылы 
сараланады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
Фариза Оңғарсынова поэзиясының орыс оқырмандарымен қауышуына зор еңбек сіңірген 
талантты аудармашы Т.Фроловская туралы, оның аудармаларының сапасы т.б. талданады. 
Т.Фроловскаяның басқа аудармашылардан ерекшелігі айқындалады. 
 
 
 
Тірек  сөздер:  аударма,  поэма,  ақын,  аудармашы,  еркін  аударма,жинақ,түпнұсқа,  қазақ 
әдебиеті   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
Фариза  Оңғарсынқызы  Оңғарсынова  қазақ  халқының  талантты    ақыны,  Қазақстанның 
Халық  жазушысы.  Сонымен  қатар  «Құрмет  Белгісі»,  «Парасат»  ордендерінің  иегері,  қоғам 
қайраткері.  Алғашқы  кітабы    1966  жылы  жарияланған.  Оның  «Маңғыстау  маржандары», 
«Мазасыз  шақ,  «Асау  толқын»,  «Мен  сенің  жүрегіңдемін»,  «Шілде»,  «Сенің  махаббатың», 
«Мазасыз  шақ»,  «Асау  толқын»,  «Шілде»  ,  «Сенің  махаббатың»,  «Сұхбат»,  «Дауа», 
«Маңғыстау  монологтары»,  «Екі  томдық:  Таңдамалы  шығармалары»,  «Өсиет»,  «Мен  саған 
ғашық емес ем» т.б. өлең жинақтарының және "Біздің  Кәмшат» атты деректі повесі,  «Шашы 
ағарған  қыз»  прозалық  туындысы  жарық  көрген.  ҚР  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  ақын 
туралы  мына  айтқан  пікірі:  "  Фариза  апамыз  поэзияға  қанат  қағып  алғаш  қосылған  кезден 
бастап,  бүгінгі  қазақ  поэзиясының  падишасына  айналып,  бүкіл  өмірін  шығармашылыққа 
арнады"-, қазақ әдебиетінің, соның ішінде қазақ поэзияның ханшайымына берілген құнды баға 
деп есептеуге болады.  
 
 
 
Осы  уақытқа  дейін  ақын  өлеңдерінің  құндылығы,  көркемдігі  т.б.  туралы  талай  ғылыми 
зерттеулер  жазылды  әлі  де  жазылады.  Ал  біз  бұл  мақаламызда  Фариза  Оңғарсынованың 
шығармалары  орыс  тіліне  қашан  аударыла  бастады,  кімдер  аударды,  аудармашылар 
түпнұсқадағы  көркемдікті  аудармада  қалай  бере  алды,  қандай  тәсілді  қолданды  деген 
мәселелерге тоқталамыз. 
Аударма  арқылы  қазақ  оқырманы  көптеген  алыс  және  жақын 
елдердің  рухани  құндылықтарымен  танысты.  Аударма  арқылы  орыс  оқырмандары  да  қазақ 
әдебиетінің  тамаша  үлгілерін  орыс  тілінде  оқыды.  Аударма  –  халық  пен  халықты 
жақындастыратын алтын көпір. Осындай қиын, жауапкершілігі зор міндетті алып жүру үішн 
аудармашыға  қойылатын  талаптарда  өте  қиын.  Мысалы,  Фариза  ақын  қазақ  елінің 
мақтанышы,  қазақ  поэзиясында  өзіндік  қолтаңбасы  бар  ақын  екендігі  белгілі.    Ал  орыс 
оқырмандары  ақынның  шеберлігін  аудармашы  арқылы  ғана  көре  алады.  Сондықтан  да  орыс 
тіліне  аударатын  аудармашылар  ақын  поэзиясының  өңін  жоғалтпай,  көркемдігі  мен 
даралығын  сақтай  отырып  орыс  тіліне  аудару  тиіс.  Ақынның  орыс  тіліндегі  өлеңдері  алғаш 
рет  1977  жылы    «Жалын»  баспасынан  «Нежность»  деген  атпен    жарияланды.  Содан  кейінгі 
жылдары  ақынның    «Гончая  птица»,  «Тревоги»,  «Ожидание  солнца»,  «Озарение»    өлеңдер 
жинағы  шықты.  Бұдан  байқайтынымыз  орыс  оқырмандары  ақын  шығармашылығымен 
бұрыннан  таныс  екендігі.  Оның  өлеңдерін  отыз  жылға  жуық    уақыт  бойы  үзбей  аудырып 
келген Т.Л. Фроловскаяның аудармаларына  тоқталамыз.  
Татьяна  Леонидовна    Фроловская 

206 
 
—  ақын,  аудармашы,  әдебиеттанушы.    Көптеген  өлеңдер  мен  поэмалардың  авторы.  Қазақ, 
ағылшын  поэзиясын  орыс  тіліне  аударады.  Махамбет  Өтемісұлының  толық  таңдамалы 
шығармаларын  орыс  тіліне  аударған.  Аудармашы  ақын  Фаризамен  танысқаннан  кейін  бірде 
былай  айтқан  болатын:  «Ең  алғаш  рет  ақынмен  танысқанымнан  бастап  мен  оның  өлеңдерін 
орыс тіліне аудару кезіндегі үлкен жауапкершілікті сезіндім».  
  
 
 
 
 
 
Аудармашы  бір  сұхбатында:  "Я  как  переводчик  Фаризы  Унгарсыновой  имею  свои 
пристрастия,  наполнившие  мою  биографию  познанием    степных  типажей,  необыкновенных 
героев,  ярких  неповторимых  личностей:  «Дума  старого  казаха»,  «Завещание  Коржау», 
«Упование  пленного  разбойника»,  «Плач  по  украденной  лошади»,  «Монолог  Жантолы», 
«Ярость  Сарыгула».   Пейзажи:  «Взбунтуйся,  море!»  «Небо  и  озеро  шар  образуют…»  «Лето 
прежде  птиц  снялось,  откочевало…»  «Каспий  и  пустыня»,  «Колодец»,  «Жар»,  «Солнце  по 
миру  пустили...»  О  назначении  поэта  и  поэзии:  «Стихи  не  стареют…»,  «К  музе»,  
«Романтизм». Нет, всего не перечислишь, и темы  традиционные, но исполнение уникальное", 
деген болатын [1]. Бұл ақын мен аудармашының отыз тоғыз жылға ұласқан достығының куәсі. 
Л.Фроловская    "Алмазный  клинок",  "Гончая  птица"және  "Полдневный  жар"  деген  атпен 
Фариза Оңғарсынованың орыс тіліндегі өлеңдерін шығарады. 
  
 
 
 
Тағы 
бір  сұхбатында  аудармашы  былай  деген  :"  В  комнате  моеи
̆  не  было  никакого  порядка  –  я 
готовила  книгу  Фаризы  «Полдневныи
̆  жар»  –  на  столе,  стульях  и  на  диване  лежали  груды 
подстрочников,  уже  готовые  переводы  висели  на  бельевых  прищепках  по  проволокам, 
специально  натянутым,  для  объективнои
̆  и  постепенной  композиции  –  так  можно  было 
переставлять  стихотворения  местами  и  видеть  перспективу.  Сегодня,  конечно,  немного 
смешно,  когда  нажатием  клавиши  компьютера  можно  что  угодно  перетасовать  и  тут  же 
увидеть в распечатанном виде, но я не отказываюсь от своего метода – в не
̈м больше энергии 
и  одухотворения. от  прагматичного  и  холодного,  как  ле
̈д,  компьютера  тоже  не отказываюсь, 
но это по- следние ле
̈гкие усилия, которые не перекроют невидимые миру труды.   
 
  
 
Фариза  не  утешала  меня,  не  сочувствовала,  она  привезла  один  листок  –  под-  строчник 
стихотворения «Ярость Сарыгула», написанныи
̆ от руки, и сказала: «Таня, я – хан-сере, ты – 
Кулагер. Эти баи  хотят тебя зарезать! Вот так и переведи!» Утром я пришла на совещание в 
кольчуге  своего  перевода"  [2,  132].  Фариза  Оңғарсынова  аудармашының  өз  өлеңдерін  қалай 
аударылғанына  үлкен  мән  берген,  кейбір  өлеңдерін  жолма  жол  аударып  берген.  Осы 
сұхбатында  мынандай  қызықты  дерек  келтіреді  :  "  В  1978  году  вышла  книга  Фаризы 
«Нежность».  Я  ее
̈  подготовила,  но  в  издательской  практике  –  разрушать,  под  видом 
объективности:  делать  из  цельного  повество-  вания  сборную  солянку,  вместо  лирического 
героя  выпустить  в  свет  массовую  сцену  противоборствующих  особеи
̆  –  многие  мои 
стихотворные  переводы  передали  другим  переводчикам  в  качестве  подстрочников,  и  они  их 
перетолмачили в белыи
̆ стих или вообще в верлибр, о котором я и сейчас думаю, как Пушкин: 
«Что если это проза, да и дурная». Я не волновалась, все отброшенные издателями переводы 
уже  лежали  авторизованными  в  рукописи  большого  тома.  Рецензия  в  «Просторе»  была  в 
привыч- ном нам ругательном духе – шестерых переводчиков похвалили, Фаризу одобрили, а 
меня  поругали  и  констатировали:  «Так  что,  не  без  ложки  де
̈гтя».  Фариза  приехала.  «У  семи 
переводчиков  –  автор  без  глаза,  –  сказала  она.  –  Теперь  ты  одна  будешь  меня  переводить»" 
[2,133]. Осы жылдан бастап ақын өлеңдерінің бірден - бір аудармашысы  атандым дейді. 
 
Аудармашы  қазіргі  кездегі  аудармаларға  көңілі  толмайтындығын  жасырмайды. 
Аударманың  құндылығы  азайды,  оны  сынайтын  да  сыншылар  азайды  деп  қынжылады. 
Аудармашының өз сөзімен айтқанда :"Это трагедия, как у нас переводят современных поэтов! 
По  два  стихотворения  каждый  переведет,  и  издают  книгой,  составленной  за  неделю. 
Жуковский  сказал:  “Переводчик  –  соперник  автора”,  а  Набоков:  “Переводчик  –  могильщик 
автора”.  Но  если  по  два  стихотворения  сто  переводчиков  –  это  уже  толпа  могильщиков  на 
одного  поэта.  Когда  переводишь,  обязательно  от  себя  что-то  привносишь.  Я  с  текстами 
Фаризы работаю по подстрочникам, которые она сама составляет" [3].   
 
 
Қазақ 
ақындарының ішінде өз өлеңдерінің жолма - жол аудармаларын жасап, аудармашыға беретін