[]

ОӘК 

042-18-12.1.55/3-2013

 

№1 басылым 18.09.2013ж  

50 беттің 25-сі   

 

Демек, есептің шешімі келесі сатылардан тұрады: 

1. есептің мазмұнды қойылымы. 

2. жүйелік анализ.    

3. жүйелік анализ (есептің математикалық қойылымы) 

4.программалық қамтаманы құру және таңдау. 

5. есепті шешу. 

 

Ӛзіндік бақылау сұрақтары: 

1.  Үздік жүйелер 

2.  Үздік жүйелерді модельдеу әдістері 

Ұсынылатын әдебиет: 

1.Компьютерная поддержка решений Л.А.Матвеев, С-Пб, 1998 

2.Математическое моделирование в менеджменте В.М.Трояновский, Москва 2000 

3.Практика  примененеия  экономико-математических  методов  и  моделей 

Н.Б.Кобелев, Москва, 2000 

 

 

 

2-модуль 

Лекция 7. Әлеуметті-экономикалық жүйелерді модельдеу 

Облыстардан, оларды пайдалану сфераларынан тыс модельдердің  үш типі бар: 

танымдық, прагматикалық және инструментальды. 

Танымдық  модель  –  білімді  ұйымдастыру  және  ұсыну  формасы,  жаңа  және 

ескі білімді біріктіру құралы. Танымдық модель теориялық модель болып табылады. 

Прагматикалық  модель  –  практикалық  әрекеттерді  ұйымдастыру  құралы, 

жүйені басқаруға арналған мақсатты ұсыну. Онф қолданбалы модель деп те атайды.  

Инструментальды  модель  –  прагматикалық  немесе  танымдық  модельдерді 

құру, зерттеу немесе пайдалану құралы. 

Модельдеу деңгейі бойынша модельдер: 



 

эмпирикалық – эмпирикалық факттер, тәуелділіктер негізінде;  



 

теориялық – математикалық сипаттамалар негізінде;  



 

аралас,  жартылай  эмпирикалық  –  эмпирикалық  тәуелділіктер  мен 

математикалық сипаттамалар негізінде болады. 

Модельдеу мәселелері үш есептер тұрады: 



 

модельді құру;  



 

модельді зерттеу;  



 

модельді пайдалану. 

S(x

1

,  x

2

,  ...,  x

n

;  R)

  жүйені  сипаттайтын 

М  моделінің  түрі

: 

М=(z

1

,  z

2

,  ...,  z

m

;  Q)

, 

мұндағы 

z

i

Z

, 

i=1, 2, ..., n

, 

Q

, 

R

 – қатынастар жиыны, 

X

 - енгізу, шығару сигналдары 

мен жүйе жағдайы, 

Z

 – 

X 

жиыны мен элементтерді сипаттау, кӛрсету.  

X

  енгізу  сигналы  және 

Y

  шығару  сигналымен 

S

  жүйенің 

М

  моделін  құру 

схемасы 1-суретте кӛрсетілген. 

ОӘК 

042-18-12.1.55/3-2013

 

№1 басылым 18.09.2013ж  

50 беттің 26-сі   

 

 

 

1-сурет.  Модельді құру схемасы 

Егер  М

  модельге 

X

  –тан  сигнал  түссе  және  енгізу  кезінде 

Y

  сигналы  пайда 

болса, онда модельді, жүйені 

f

 функционалдау заңы берілді.  

Модельдеу  -  бұл  білімді  алу,  сипаттау  және  пайдаланудың  әмбебап  әдісі.  Ол 

кез  келген  кәсіпкерлік  қызметте  пайдаланылады.  Қазіргі  ғылымда  және 

технологияда  модельдеу  ролі  мен  мәні  басқа  ғылымдардың  мәселелері, 

табыстарымен күшейе түсуде. 

Модель классификациясы әртүрлі критерийлер бойынша жүргізіледі.  

Егер модельді сипаттауға қатысатын параметрлер арасында уақытша параметр 

жоқ  болса,  модель  статикалық  деп  аталады.  Статикалық  модель  уақыттың  әрбір 

моментінде жүйенің «фотографиясын», оның қиындысын береді. 

Егер  модель  параметрлерінің  арасында  уақытша  параметр  бар  болса,  яғни  ол 

уақыт  аралығында  жүйені  (жүйедегі  процестерді)  кӛрсетсе,  модель  динамикалық 

деп аталады. 

Модельдің негізгі құрамы: 



 

мақсаттылық - модель әрқашан қандайда бір жүйені кӛрсетеді, яғни мақсаты 

бар;  



 

қарапайымдылық  -  модель  объектінің  маңызды  жағын  ғана  кӛрсетеді, 

сонымен қатар зерттеу үшін қарапайым болу керек;  



 

жуықтылық – ақиқаттылық модельмен ӛрескел немесе жуық кӛрсетіледі;  



 

адекваттылық - модель модельденетін жүйені табысты сипаттауы керек;  



 

негізгі оның құрамы мен қатынасының кӛрнектілігі;  



 

зерттеу үшін іскерлігі мен технологиялығы;  



 

ақпараттылық  -  модель  жүйе  туралы  жеткілікті  ақпараты  (модельді  құру 

кезінде алынған гипотезалар негізінде) болуы және  жаңа ақпаратты алуға мүмкіндік 

беруі керек.;  



 

түпнұсқада  бар  (модельді  құру  кезінде  қарастырылатын  гипотезалардың 

нақтылығымен) ақпаратты сақтау;  



 

толықтық – модельде модельдеу мақсатын қамтамасыз ету үшін қажет барлық 

негізгі байланыстар мен қатынастар есепке алынуы керек;  



 

тұрақтылық  -  модель  жүйе  тұрақтылығын  сипаттау  және  қамтамасыз  ету 

керек, егер ол алғашында тұрақты емес болып табылса да;  



 

бүтіндік - модель қандайда бір жүйені құрайды (яғни толық);  



 

тұйықтық - модель негізгі гипотезалар, байланыстар мен қатынастарға қажет 

тұйық жүйені есепке алады және кӛрсетеді;