ОӘК
042-18-12.1.55/3-2013
№1 басылым 18.09.2013ж
50 беттің 27-сі
адаптивтілік - модель әртүрлі енгізу параметрлеріне, қоршаған орта әсеріне
лайықты болуы керек;
басқарылу (имитациялық) - модель бір болсын параметрден тұруы керек, оны
ӛзгерту арқылы әртүрлі шарттарда модельденетін жүйе мінезін имитациялауға
мүмкін болатындай;
эволюциялануы – модельдің даму мүмкіндігі.
Модельденетін жйенің ӛмірлік циклі:
объект туралы ақпарат, гипотезаларды ұсыну, модель құру алдындағы анализ;
модельдің құрылымы мен құрамын жобалау;
модель спецификациясын құру, жеке модельдерді құрастыру, модельді
толықтай жинақтау, модель параметрлерінің идентификациясы;
модельді зерттеу – зерттеу әдістерін таңдау және модельдеу алгоритмдерін
(программаны) құрастыру;
модель адекваттылығын, тұрақтылығын, сезімталдылығын зерттеу;
модельдеу құралдарын бағалау (шығындалған ресурстар);
интерпретация, модельдеу нәтижесінің анализі және зерттеліп отырған жүйеде
қандайда бір байланыс құру;
есеп және жобалы шешімдер генерациясы;
анықтау, модель модификациясы, егер қажет болса, және зерттеліп отырған
жүйеге модель және модельдеу кӛмегімен алынған жаңа біліммен қайтып келу.
Модельдеу эксперименттің негізгі формасы ретінде қарастырылады.
Модель және модельдеу негізгі бағыттар бойынша қолданылады:
оқыту;
зерттеліп отырған жүйе теориясын тану және құру (қандайда бір модель,
модельдеу, модельдеу нәтижесі кӛмегімен);
болжау (шығару мәліметтері, жағдайлар, жүйе жағдайы);
басқару (жүйемен толықтай, жүйенің жеке подсистемаларымен), басқарушы
шешімдер мен стратегияларды таңдау;
автоматтандыру (жүйе немесе жүйенің жеке подсистемаларын).
Ӛзіндік бақылау сұрақтары:
1. Әлеуметті-экономикалық жүйелер
2. Әлеуметті-экономикалық жүйелерді модельдеу
Ұсынылатын әдебиет:
1.Компьютерная поддержка решений Л.А.Матвеев, С-Пб, 1998
2.Математическое моделирование в менеджменте В.М.Трояновский, Москва 2000
3.Практика примененеия экономико-математических методов и моделей
Н.Б.Кобелев, Москва, 2000
Лекция 8. Ӛндірістік процестерді модельдеу
Модельдеуде екі әртүрлі жол бар. Модель басқа материалдан, басқа масштабта
орындалған объектінің кӛшірмесіне ұқсас болуы мүмкін. Мысалы, бұл ойыншық
қайық, ұшақ, кубиктерден жасалған үй және басқа кӛптеген табиғи модельдер.
Модель, сонымен қатар, абстрактілі – бос формада сӛздік сипаттаумен, қандайда бір
ережелермен, математикалық қатынастармен және т.б. құрылған нақтылықты
ОӘК
042-18-12.1.55/3-2013
№1 басылым 18.09.2013ж
50 беттің 28-сі
сипаттай алуы мүмкін.
Қолданбалы облыстарда келесі абстрактілі модельдер түрін ерекшелейді:
I) дәстүрлі (ең басты теориялық физика, сонымен қатар механика, химия,
биология, басқа ғылымдар үшін) - математикалық модельдеу информатиканың
техникалық құралдарына қандайда бір нәрсемен байланыспаушылығы;
II) ақпараттық модельдер және модельдеу, ақпараттық жүйелерде
қосымшалары бар;
Ш) вербальды (яғни сӛздік, мәтіндік) тілдік модельдер;
IV) ақпараттық (компьютерлік) технологиялар, оларды мыналарға бӛлу керек:
А) базалық әмбебап программалық құралды инструментальды пайдалануға
(мәтіндік редакторлер, ДББЖ, кестелік процессорлар, телекоммуникациялық
пакеттер);
Б) компьютерлік модельдеуге, олар мыналарды кӛрсетеді:
•есептеу (имитациялық) модельдеу;
•«құбылыстар мен процестерді визуальдау» (графиктік модельдеу);
•«жоғары» технологиялар, компьютерлерді пайдаланатын арнайы қолданбалы
технологиялар ретінде түсіндіріледі
Математикалық модельдеу компьютерлік қолдауды әрқашан қажет етпейді.
Математикалық модельдеумен кәсіби айналысатын әрбір маман модельді
аналитикалық зерттеу үшін барлық мүмкін жағдайларды жасайды. Аналитикалық
шешімдер (яғни формулалармен кӛрсетілген, алғашқы деректер арқылы зерттеу
нәтижесін кӛрсететін) кӛбінесе сандық шешімдерге қарағанда қолайлы және
ақпараттық. Күрделі математикалық есептерді шешудің аналитикалық әдістерінің
мүмкіндігі шектеулі және бұл әдістер сандыққа қарағанжа күрделірек.
Сонымен, «аналитикалық шешімдер» мен «компьютерлік шешімдер» түсінігі
бір-біріне қарама-қайшы емес, ӛйткені
а) математикалық модельдеу кезінде кӛбінесе компьютерлер тек сандық
есептеулер үшін ғана емес, сонымен қатар аналитикалық түрлендірулер үшін де
пайдаланылады;
б) математикалық модельді аналитикалыӛ зерттеу нәтижесі кӛбінесе күрделі
формуламен кӛрсетіледі. Бұл формуланы графикалық түрде, динамикада
иллюстрациялау,
кейде
дыбыстандыру
қажет,
яғни
«абстракцияны
визуализациялау» керек. Сонда компьютер – ауыстыруға болмайтын техникалық
құрал.
Объект мінезі немесе процестің жүру барысына тәуелді шамалар тізімін
құрайық. Сонымен қатар модельдеу нәтижесінде алуға болатын шамалар тізімін де
құрайық. Бірінші (енгізу) шамаларды х
1
,х
2
,..., х
n
арқылы; екіншісін (шығару) y
1
, у
2
,...,
у
n
арқылы белгілейік. Объектінің немесе процестің символдық мінезін мына түрде
кӛрсетуге болады:
у
j
=
Fj (х
1
,х
2
,...,
х
n
) (j= 1, 2,..., k) (1)
мұндағы Fj — нәтиже алу үшін енгізу параметрлерімен жүргізілетін әрекеттер.
Жазба
F(х
1
,х
2
,...,
х
n
) функцияны еске түсіреді. Тек қарапайым жағдайларда ғана F(x)
функция болып табылады, оны ерекшелеу үшін F(x) қатысты «оператор» терминін
