ООМИЦЕТТЕР КЛАСЫ – Oomycetes

ООМИЦЕТТЕР КЛАСЫ – Oomycetes

Бұл класқа 300-дей түр жатады. Олардың мицелиі көп ядролы, көп бұтақтанған, мүшеленбеген жіп шумақтарынан (гифалардан) тұрады. Ж3п шумақтарының қабықшалары целлюлозадан тұрады, хитині болмайды. Өмірінің көп бөлігі гаплоидты жағдайда өтеді. Жыныссыз көбеюі екі талшығы бар зооспоралары арқылы жүзеге асады. Жыныстық процесі оогамиялы. Зиготасы диплоидты. Ол өскен кезде мейоз процесі жүреді. Көптеген түрлерінің өмірлік циклы сулы ортамен байланысты.

Негізгі өкілдерінің бірі Мукор (Mucor mucedo). Ол нанда, көкөністерде, жылқының тезегінде, көңде және басқа да көптеген органикалық субстраттарда сапрофит ретінде өседі. Гифалары біртұтас, перделерге бөлінбеген, ерекше бұтақталған, көп ядролы болып келеді. Жыныссыз көбеюі шар тәрізді спорангилердің ішінде пайда болатын споралардың көмегімен жүзеге асады. Споралар ылғалыд субстратқа түсіп, өсіп жаңа гифалар береді. Жыныстық жолмен сирек көбейеді. Ол тек физиологиялық жағынан бір-бірінен айқын айырмашылықтары болатын екі мицелий (гетеротальды) қатар өскен жағдайда ғана жүзеге асады. Бұл жағдайда мицелийдің гифалары бір-біріне қарама-қарсы бағытта өседі де, ұштары жуандап түйіседі. Алайда олардың арасын көлденең перделер бөліп тұрады. Гифалардың түйіскен жерлеріндегі клетка қабықшалары еріп, олардың ішіндегі заттарыда, ядроларыда қосылады. Пайда болған зигота қара түсті қалың қабықшамен қапталады да біраз уақыт тыныштық кезеңін басынан өткізеді. Сонан соң зигота мейоз жолымен бөлінеді де өседі. Одан ұрықтық гифалар пайда болады. Осындай гифалардың үстінде спорангилер жетіледі, ал олардың ішінде көптеген гаплоидты споралар дамиды.

1. 
   Саңырауқұлақтардың систематикасы
   
2. 
   Оомицеттердің көбею жолдары қандай?
   
3. 
   Зигомицетердің маңызы қандай?
   

1. 
   Ә.Ә.Әметов «Ботаника» алматы, 2000 ж.
   
2. 
   П.М.Жуковский «Ботаника» М., «Высшая школа» 1964 г.
   
3. 
   Н.А.Комарницский «Ботаника» систематика растений М., «Просвещение» 1975 г.
   
4. 
   П.А.Генкель, Л.В.Кудряшов «Ботаника» М., «Просвещение» 1964
   
5. 
   Петренко А.З. «Систематика растений» электрондық нұсқасы Орал, 2004 жыл 5-7, 14-15 беттер.
   
6. 
   М.В.горленко «Курс низших растений» М., «Высшая школа» 1981 г.
   

1. 
   Аскомицеттердің мицелиі
   
2. 
   Жыныссыз және жынысты көбею органдары
   
3. 
   Қалталы саңырауқұлақтардың классификациясы
   
4. 
   Алғашқы қалталылар, гемиаскомицеттер
   

1. 
   Аскомицеттердің жіктелуі және жалпы сипаттамасы.
   
2. 
   Аскомицеттерге қандай жеміс денелері тән?
   
3. 
   Ашытқы саңырауқұлақтарының клеткалары қандай құрылысқа ие? Олар қалай көбейеді
   
4. 
   Аспергилл мен пеницилдің айырмашылығы.
   

1. 
   Ә.Ә.Әметов «Ботаника» алматы, 2000 ж.
   
2. 
   П.М.Жуковский «Ботаника» М., «Высшая школа» 1964 г.
   
3. 
   Н.А.Комарницский «Ботаника» систематика растений М., «Просвещение» 1975 г.
   
4. 
   П.А.Генкель, Л.В.Кудряшов «Ботаника» М., «Просвещение» 1964
   
5. 
   Петренко А.З. «Систематика растений» электрондық нұсқасы Орал, 2004 жыл 5-7, 14-15 беттер.
   
6. 
   М.В.горленко «Курс низших растений» М., «Высшая школа» 1981 г.
   

1. 
   Базидиомицетердің классификациясы
   
2. 
   Холобазидиомицеттердің гетеробазидиомицеттерден айырмашылығы
   
3. 
   Қаракүйе, тат саңырауқұлақтар
   

Эпибазидия көп жағдайда екі немесе төрт бөліктен тұрады және олар бірқатар түрлерінде гипобазидиядан көлденең перделері арқылы бөлініп тұрады. Мұндай күрделі базидияны гетеробазидия деп атайды. Базидийдің үшінші түрі фрагмобазидия – көлденең перделері арқылы төрт бөлікке (клеткаға) бөлінген болады. Әдетте фрагмобазидия тыныштық қалыпта болатын қабықшалары қалың телиоспора деп аталатын клеткадан пайда болады, сондықтанда оны телобазидия деп атайды.

Базидиомицеттердің өмірлік циклында дикарионды фаза басым болып келеді, ал гаплоидты және диплоидты фазалары өте қысқа. көптеген түрлерінің базидиоспоралары формасы мен мөлшері әртүрлі болып келетін жемісті денелерінде түзіледі. Концистенциясы жағынан жемісті дене борпылдақ, өрмекшінің торы тәрізді, тығыздалған киіз тәрізді, көн тәрізді және ағаш тәрізді қатты болып келеді. Гимений қабаты көп жағдайда жемісті дененің төменгі жағында орналасады. Ол базидийден, парафизден және цистадан тұрады. Цистада – гимениальды қабаттың үстінен көтеріліп көрініп тұратын парафиздерге, басқа мүшелеріне (членики) қарағанда біршама үлкен болады. Жемісті дененің гимений түзілетін бетін гименифора деп атайды.

Базидиальды саңырауқұлақтар үш клас тармағына бөлінеді: холобазидиомицеттер, гетеробазидиомицеттер, телобазидиомицеттер.

Қарабидайдың (T.secalis), арпаның (T.hordei), қатты қаракүйесінің, жүгерінің тозаңды қаракүйесінің (Sorosporium reilianum) және тағы басқалардың өмірлік цыклдары дәл осындай.

Бидайдың тозаңды қаракүйесінің (Ustilago tritici) өмірлік цыклы біршама күрделі. Зақымданған масақтың және дәннің қауыздары (қабыршақтары) жарылып қара түсті телиоспоралармен жабылады. Олар бидайдың қатты телиоспораларына қарағанда ұсақ және үсті кедір-бұдыр емес (не ячеистый) тегіс болады. Телиоспоралар жел арқылы зақымдалған масақтың гүліндегі аналығының аузына келіп түседі де өнеді, олардан фрагмабазидий дамиды. Бірақта базидиоспоралар түзілмейді, фрагмабазидийдің гаплоидты клеткалары екеу-екеуден қосылып, дикарионды гифаларға айналады. Дикарионды гифалар гүл түйініне өтіп эндосперм мен ұрықтың ішінде ұлғайып өседі, бірақ оларды бұзып жармайды. Зақымдалған дәннің пішіні мен салмағы жағынан зақымданбаған дәннен айырмашылығы болмайды және өсуге қабілетті.

Яғни бұл жерде зақымдану топырақта емес, өсімдік гүлдеген және дән байлаған кездерде жүреді. Келесі жылы тұқымды жерге сепкеннен кейін ұрық өне бастайды, осы кезде мицелийде ұрықпен бірге өсіп оның өсу конучына өтеді. Одан әрі ол сабақтың бойымен жоғары қарай жылжиды, сөйтіп қоректік заттар мол жиналатын гүл шоғырында ерекше қарқынмен өсіп ұлғаяды. Осы жерде мицелий жекелеген клеткаларға бөлінеді. Ал ол клеткалар қалың қабықшамен қапталып телиоспораларға айналады. Бұлар күресу басқа қаракүйелерге қарағанда қиын, өйткені мұнда қаракүйе мицелийлері дәннің ішкі ұлпасында орналасады. Сондықтан, онымен күресу үшін тұқымды 3-4 сағат бойы 28⁰-32⁰ градустағы жылы суға салу керек, бұл уақытта мицелий өсе бастайды, ал ұрықтың өсуіне уақыт жетпейді. Одан кейін тұқымды 7-8 мин., 52⁰-53⁰ градустан астам суға салады, бұл кезде өскен мицелий күйеді, ал ұрыққа ешқандай зиян келмейді. Барлық колхоз, совхоздарда бұл шараны қолдануға қолайлы жағдай туа бермейді. Сондықтан егістікке таза сорты дәндерді сұрыптап алу қажет.

Жетілмеген саңырауқұлақтардың классификациясы конидия сағақтарының орналасуы мен конидилерінің формасына негізделген. Бір түрлерінде конидия сағақтары жалғыздан орналасып, онша үлкен болмайтын шоқ түзеді. Оны кореми деп атайды (ботритис – Botritis туысы). Екінші бір түрлерінде гифалары матасып жапырақтың үстіңгі ложе немесе строма деп аталынатын құрылым түзеді (коллетотрихум – Colletotrichum туысы). Үшінші бір түрлерінің конидилері шар тәрізді немесе сопақтау болып келген, жоғарғы жағында тесігі бар қуыстың – пекнидидің ішінде орналасады (диплодина – Diplodina туысы)

Ауа райы құрғақ болған жылдары саңырауқұлақтардың жемісті денесә жаздың соңына қарай пайда болады. Ал салқын ерте түскен жылдары олар өсуін тоқтатады. Саңырауқұлақтарды тергенде жеуге келетін саңырауқұлақтарды улы саңырауқұлақтардан ажырата білу қажет. Әсіресе сұр паганка, мухомор, желочты саңырауқұлақ, жалған лисичка және жалған опята улы саңырауқұлақтар. Саңырауқұлақтармен уланып қалмау үшін, оларды жинағанда мұқият болу керек. Егер терілген саңырауқұлақ улы саңырауқұлаққа ұқсас болса, егер сіз оның жеуге келетін саңырауқұлақ екендігіне күмән келтірсеңіз, онда мұндай саңырауқұлақты жинамағаныңыз жөн. Жеуге келетін саңырауқұлақтардың жемісті денесі де улы болуы мүмкін.

Көкөніс шаруашылығында ТМД-нің үлкен қалаларының маңында шампиньонды өсіреді. Арнайы теплицаларда төрт ярусты стелаждар (полкалар) жасалынады. Олардың үстінде құнарлы топырақты жайып мицелийлерді отырғызады. Теплицадағы температураны, ауаның және топырақтың ылғалдығын жемісті денесі тез пайда болатындай қалыпта ұстау қажет. Сонда ғана топырақтың 1 кв. м-нен шампиньонның 20 кг. жемісті денесін жинауға болады. Жылына саңырауқұлақтан 5 рет өнім алынады.

Антибиотиктер өндіруде саңырауқұлақтардың маңызы ерекше. Екінші жағынан саңырауқұлақтардың көбісі ауылшаруашылық дақылдарын әртүрлі ауруларға шалдықтырады. Ағаштардың діңдерін бүлдіретін саңырауқұлақтар (трутовиктер) халық шаруашылығына үлкен нұқсан келтіреді. Бірқатар саңырауқұлақтар адамдарды және жануарларды әртүрлі ауруларға шалдықтырады және оларды уландырады. Саңырауқұлақтар қышқылдық реакциясы бар организмдердің денесінде паразит ретінде өмір сүреді, оларға көптеген ауру туғызатын бактериялар шыдай бермейді.

1. 
   Аскомицеттердің жіктелуі және жалпы сипаттамасы.
   
2. 
   Аскомицеттерге қандай жеміс денелері тән?
   
3. 
   Ашытқы саңырауқұлақтарының клеткалары қандай құрылысқа ие? Олар қалай көбейеді
   
4. 
   Аспергилл мен пеницилдің айырмашылығы.
   

1. 
   Ә.Ә.Әметов «Ботаника» алматы, 2000 ж.
   
2. 
   П.М.Жуковский «Ботаника» М., «Высшая школа» 1964 г.
   
3. 
   Н.А.Комарницский «Ботаника» систематика растений М., «Просвещение» 1975 г.
   
4. 
   П.А.Генкель, Л.В.Кудряшов «Ботаника» М., «Просвещение» 1964
   
5. 
   Петренко А.З. «Систематика растений» электрондық нұсқасы Орал, 2004 жыл 5-7, 14-15 беттер.
   
6. 
   М.В.горленко «Курс низших растений» М., «Высшая школа» 1981 г.
   

1. 
   Қыналар туралы түсінік
   
2. 
   Қыналардың талломдарының формалары
   
3. 
   Көбеюі, таралуы, практикалық маңызы.
   

Қыналардьщ морфологаялық құрылысы. Қынлардың сыртқы пішіні мен көлемі - алуан түрлі. Оларды сыртқы пішініне қарай 3 топқа бөледі.

1. Қабықты (қаспақты) қынаның құрылысы басқаларына қараған­да қарапайым. Бұлардың талломы төсемінге тығыз жабысып өседі де, оны алғанда бұзылады және көпшілік уақытта ұнтақ, дөн, кедір-бұдырлы немесе тегіс қаспақ сияқтанып келеді. Барлық қыналардың 80%-тейі қаспақты қынаға жатады.

2. Жапырақты қыналардың қүрылысы күрделірек. Төсемікке жай-ылып жататын пластинка пішінді, төменгі жағында резина деп атала­тын гифалардың ұштары арқылы бекінеді. Төсеміктен оңай алынады жөне дорзовентральды құрылысты келеді.

3. Бұталы қына күрделі құрылысты төсеміктен сабақ тәрізді көтеріліп тұрады да, одан жан-жаққа тармақталған бұтақшалар кетеді. Бұлар тік еседі немесе орманды жерлерде ағаштың қабығында төмен қарай салбырап тұрады. Жапырақты қыналармен салыстырғанда, бұл керісінше, радиальды құрылысты келеді.

Жапырақты жөне нағыз бұталы қыналардың арасын бір-бірімен байланыстырушы буын — талломы лента төрізді, дорзовентральды құрылысы бар Evernia prunastri не Anaptychia ciliaris сияқты төменгі жағымен бекінетін қына. Бұл үш морфологиялық типтердің система-тикалық жағынан алғанда аса күрделі маңызы болмайды. Кейде бір туысқа жататын түрлердің ішінде жапырақты және бұталы қыналар да кездеседі.

Қыналардың құрамына кіретін фикобионттардың кепшілігі жасыл, көк-жасыл, сирек ор түрлі талшықты жөне қоңыр балдырлар. Табиғатта бос тіршілік ететін балдырларға қарағаңда олар аз өзгерген. Жасыл балдырлардың ішінде көпшілігі хлорококтар қатарына жата­тын — цистококк — Cystococcus не Trebouxia туыстары. Цистококк өзіне жақын хлорококк туысынан хлоропластасының дененің орталық бөлімінде орналасу арқылы айырылады. Басқа бір клеткалы жасыл балдырлардың ішінен хлорелла — Chlorella т.б. кездеседі. Жіп тәрізді жасыл балдырлардың ішінде трентеполия -Trentepholia және кладофора — Cladophora туыстары қыналардьщ құрамында жиі кездесіп, олардың талломына жасыл түс беріп тұрады. Көк-жасыл баддырлардың ішінде қыналардың құрамында Nostoc, Gloeocapsa, Chroococcus, Hyella, Anabaena, Calothrix, Dichothrix, Stigonema, Rivularia, Scytonema т.б., ал басқа түрлер аз кездеседі. Жасыл-сары балдырлардың фикобионт есебінде қына құрамына Heterococcus енеді.

Қыналардың әрбір түріне балдырлардың белгілі бір туыстарының қатысуы, олардың негізгі айырмашылық қасиеті. Мұның әрбір түрінің құрамында кездесетін фикобионт түрлерін бір-бірінен айыру өте қиын, себебі, олар өте ұсақ, сондықтан олардың айырмашылықтарьш көрсету өзірше мүмкін емес.

Қыналардың құрамына кіретін микобионтгардың басым көпшілігі аскомицеттердің ішіндегі пиреномицеттер мен дискомицеттер. Тек тропикада өсетін он шақты қына түрлерінде ғана базидиомицеттердің ішіндегі телефора — Telephora туысы қатысады. Саңырауқұлақ гифалары көлденең перделерге бөлінген. Гифа клеткасының протоплазмасы клетка қабықшасындағы тесіктерінен шығып жататын жіңішке цитоплазматикалық жіпшелер арқылы байланысып жатады. Кейбір гифалардың суды сіңіріп ісінетін қасиеті бар қалың қабығы болады. Гифа қабықтарына қыналарға әр түрлі түс беретін бояулар жиналады. Қыналардың құрамында кіретін микробионттарды табиғатта бос күйінде кездесетін саңырауқұлақтардың белгілі бір түрлеріне ұқсату мүмкін емес. Оның басты себебі микобионттар фикобионтгармен бірігіп тіршілік етуі нөтижесінде балдырға қарағанда тек физиологиялық жағынан ғана өзгеріске ұшырап қоймай морфологиялық жене анатомиялық жағынан өзгеріске ұшырауында.

Қыналардың анатомиялық кұрылысы. Бұларды қабаттарының анатомиясына қарай гомеомерлі және гетеромерлі болып бөледі. Гомеомерлі құрылысты қабаты бар қыналар қарапайым, оларда саңырауқұлақ жіпшелері мен балдыр клеткалары біркелкі таралған. Бұлар көбінесе балдырлар бөліп шығаратын кілегейге байланысты, кілегейленіп жатады. Кепкен уақытта тез сынғыш, қабыршақ, жапырақ немесе белгілі бір пішіні жоқ жастықша төрізді келеді. Егер суға салса, тез ісініп кілегейленудің нөтижесінде көлемі ұлғаяды. Мысалы, түсі қара, жастық пішінді, оңтүстікте жартастарда өсетін коллеманы - Collema алуға болады.

Оны көлденең кесіп қарағанда кілегейдің өн бойынша тарап жатқан ностоктың колониясьш, ондағы гетероцист клеткасын жене саңырау-қүлақ жіпшелерш көреміз. Лептогиум қынасында анатомиялық құрылысының біртіндеп күрделене бастағандығы байқалады. Мұнда қабықтың жоғарғы жене төменгі қабаты болады, олар саңырауқұлақ гифаларының тығыз өрімденуінен құралады және төменгі жағынан субстратқа бекіну қызметін атқаратын резиналар кетеді. Ортаңғы бөлімі коллемаға ұқсас, онда саңырауқұлақ гифалары мен балдыр клеткалары ретсіз орналасады.

Гетеромерлі қабаты бар қыналардың құрылысы күрделі келеді. Оның көлденең кесіндісін микроскоппен қарағанда үстіңгі бетінде саңырауқұлақ гифаларының өзара тығыз өрімделуінен құралған плек­тенхима деп аталатын қабығы байқалады. Плектенхиманын, (жалған паренхима) астында гифалардың бос матасуынан құралған гонидиалвды қабаты жатады, олардың арасында балдыр клеткалары орналасады. Гонидиальды қабатган кейін ауаға толы кеңістіктегі бар саңырауқүлақ жіпшелерінің бос оралуынан құралған "өзектік" қабат орналасады. Оның астыңғы жағындағы қабықты қабат құрылысы жағынан үстіңгі қабатқа ұқсас келеді. Қабықты қабаттан субстратқа бекініп тұрады.

Қаспақты қыналардың астынғы қабығы болмайды, сондықтан олар субстратқа гифаларының төменгі жағы арқылы тығыз орналасады. Радиальды (сәулесі) құрылысты бұталы қыналардың шеттерінде қабығы, оның астыңғы жағында гонидиальды қабат, ал ортаңғы бөлімінде "өзегі" болады.

Қьналар құрамындағы саңырауқұлақтар өздеріне сай спора кұратын орган түзеді. Перитецийлер қына қабатына еніп жатады жене оны қара нүкте түрінде томпиып жатуынан айырады. Апотецийі қына қабатының үстіңгі бетінде кішкене дөңгелек не твмпешік түрінде жатады. Апотецийлер лецидеиналы жөне леканориналы болып екіге бөлінеді. Бұл апотецийлердің аттары лецидея жене леканора қыналары туыстасының атына байланысты қойылған. Лецидеиналы апотеций саңырауқұлақ гифаларынан құралған бір ғана рентінде болады. Ле­канориналы апотеций гименальды қабатының астында жене дөңгелек шеттерінде балдыр клеткалары орналасады, олардың реңі басқаша бо­лады. Леканориналы апотецийде балдырдың болуы гимений қабатының қоректік заттармен жақсы қамтамасыз етілуіне өсерін тигізеді. Бұл — қыналардың эволюциялық дамуының бір белгісі.

Біраз қыналарда қалталы спора түзуші орган пайда болудан бұрын жыныс процесі байқалады.Ол уақытта аскоген қынадан аздап шығып тұрған трихоген арқылы спермациямен ұрықтанады. Спермация бір клеткалы спора, кейде оны пикноспора деп те атайды. Олар ерекше спорангиялардың ішінде жетіледі. Қыналардың көбінде нағыз жыныс процесі редукцияланған, бірақ дикарион ядролары жөне олардың қосылу процесі әр уақытта орын алады.

Аскомицеттердегі сияқты қалталардан төгілген аскоспоралар қолайлы жағдайларда өсіп, мицелий түзейді, егер ол жерде саңырауқұлақ гифалары оны жан-жағынан орап, біртіндеп қынаның жаңа қабатына айналады.

Қыналар қабаттардың үзіліп түсуі жене соредий, изидий деп аталатын ерекше органы арқылы вегетативтік жолмен көбейеді. Соредий арқылы көбею жапырақты қыналарда жөне бұталы қыналарда жиі кездеседі. Соредий гонидиальды қабаттарда түзіледі. Балдырдың бірнеше клеткаларын саңырауқүлақ гифалары жан-жағынан шырмайды, одан соредий деп аталатын оқшауланған шумақтар құралады.

Ол қабықтық қабаттың жыртылуы нөтижесінде сыртқа шығып, жел мен су арқылы таралады. Қолайлы жағдайға кез болса соредийлер есіп, қынаның жаңа қабатына айналады. Изидий арқылы көбею, соредийге қарағанда сирек кездеседі. Мұнда қынаның жоғарғы қабаттарынан саңырауқұлақ гифалары мен балдыр клеткалары бар қоңыр түсті өсінділер пайда болады. Осы өсінділер үзіліп, жаңа қабатқа айналады.

Соредий жене изидий арқылы көбейетін қыналарда қалталы спора түзуші органы сирек кездеседі. Қыналардың соредий жене изидий арқылы көбеюі эволюция процесінің нетижесінде кейін пайда болған.

Қына организміңде балдырлар мен саңырауқұлақтардың селбесіп, тіршілік етуі ондағы балдырдың құрылысына аз әсер еткен. Сол себебі қынаның құрамындағы балдырлар өз беттерімен тіршілік етулеріне байланысты аз өзгерген. Ал саңырауқұлақтар бұл селбесуде басым болғанымен жаңа тіршілік жағдайына бейімделгендігі сонша, табиғи жағдайда балдырсыз өз бетгерінше дұрыс дами алмайды. Саңырауқұлақтар мен балдырлардың қыналардағы өзара қарым-қатынасын жиі мутуалистикалық селбесу деп атайды. Бұл қарым-қатынаста екі организм бір-біріне пайдалы. Саңырауқұлақ балдырлар жасаған углеводтарды пайдаланса, балдырлар саңырауқұлақтар арқылы минералдық тұздармен, сумен қамтамасыз етіледі. Табиғаттағы барлық организмдер бір-бірімен бәсекелес болған жағдайда, мұндай үйлесімді қарым-қатьшастың болуы өте күмәнді. Кейбір тәжірибелерге қарағаңда, қарапайым құрылысты қыналарда саңырауқұлақ гафалары баддырлардың тіршілігіне зиян келтіретіні, яғни оның клеткасьшың ішіне қарай өтетін не жанасып жататын гаусториялар түзетіні байкалады. Сондықтан қыналардағы қарым-қатынасты жеңіл паразитизм немесе аллелопаразитизм деп атайды.

Қыналар суды жаңбыр жауғанда және ауадағы судың буын бүкіл денесіне сіңіреді. Ол су гифалардың арасындағы кеңістікте жөне олардың ісінетін қабықтарында сақталады. Көмірқышқыл газын ауадан алады. Ал басқа органикалық жене органикалық емес қоректік заттарды су ерітіңділерден барлық денесімен қабылдайды. Қына ауадағы шаңмен де қоректенеді. Қоректену процесінде қабықты немесе қаспақты қынадан, жапырақты, одан бұталы қыналардан ауадағы шаңның маңызы арта түседі. Төсемік — қына үшін тек бекіну орны ғана болып есептеледі. Барлық қоректік затты қыналар ауадан, ондағы ылғал мен шаң-тозаңнан алады.

Қыналар — күй талғамайтын өсімдік, ол өте баяу өседі, көпшілік жағдайларда олардың мөлшері бірнеше сантиметрден артпайды, тек кейбір түрлерінің ғана ұзыңдығы жарты метрге жетеді. Тіршілік ету ұзақтығы бірнеше ондаған жылдарға созылады. Олар жақсы өскен жылы 1-35 миллиметрге дейін өседі. Олай болса бұғылар жайлап кеткен жайылымдар 10-20 жыл дегенде барып қалпына келеді.

Қыналарды төсемікке қатысына қарай эволюцкялық үш топқа: топырақта, ағашта және жартастарда өсетін деп белуге болады. Олар ағаш қабығының оңтүстік жағына қарағанда солтүстік жағында көбірек, таудың етегіне қарағанда басында көп өседі. Қыналар толық кеуіп қалғанда да тіршілігін сақтауға қабілетгі, олар алғашқы жаңбыр жауысымен ісініп, өсе бастайды. Қыналар таза ауада жақсы өседі, сондықтан ауасы онша таза болмайтын үлкен қаланың маңында өте сирек кездеседі.

Қыналардың басты ерекшелігі - басқа ешбір жерде кездеспейтін қына қышқылын түзуінде. Оның дәмі ащы жөне қышқыл реакция береді. Қына қышқылы гифалардың жоғарғы бетінде ден, таяқша жене кристалл түрінде, кейде оның ішінде жиналады, көпшілігінің түсі қыналардың түстеріндей. Қына қышқылы күйдіргіш сілтілермен және бензидинмен қызыл түсті реакция береді.. Бұл қышқылдың қыналарда болу болмауына қарап, оларды белгілі систематикалық топ­қа жатқызуға болады. Қышқылдың биологиялық маңызы белгісіз. Олар қорғаныс қызметін атқаруы мүмкін. Қыналар тау жыныстарын мекендеп, олардың үгітілуіне себепші болады. Қыналардан шығатын қышқылдар тек ізбес қосылыстарын ғана ерітіп қоймайды, кремнеземді де ерітеді, ал одан пайда болған бұдырлар мен жарықтарға шаң-тозаң жиналады. Мұндай жерлерде алғашында төменгі сатыдағы, одан кейін бара-бара жоғарғы сатыдағы өсімдіктер өседі.

Құрамыңдағы саңырауқұлақтарға қарай қыналарды қалталы -Ascolichenes жөне базидиальды - Basidiolichenes деп екі класқа бөледі. Біріншісіне - қыналардың көпшілігі, екіншісіне — тропиктік жақтардағы 20 шақты түр жатады.