Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер есебі

Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.

2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» салық Кодексі қабылданды.

3110 Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу «Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы» деген пассивтік шотында жүреді. Төлеушілеріне: заңды тұлға, ҚР резиденттері (бұларға Ұлттық банкі мен мемлекеттік ұйымдар кірмейді), ҚР – да төлем кезінде табыс алатын резиденттер емес заңды тұлғалар (3).

• 
  Дивидендтер;
  
• 
  Депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін төленетін депозиттер кірмейді);
  
• 
  Ұтыс;
  
• 
  Заңды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы жинақтау қоры, төлейтін марпаттау сомасы кірмейді);
  
• 
  Бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.
  

3130 Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың, қызметтердің) айналамына қосылған, сату айналасына салынатын құн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады, сондай-ақ ҚР аумағына туарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсталынады.

Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 12 пайызын құрайды (ҚҚС – нан босатылған айналымды қоспағанда)

3150 Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді, ол ақшалай да, заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметік салықтың есебі, 3140 шоттың «Әлеуметтік салық» деп аталатын субшотында жүреді.

3160 Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығынның есебі 3140 шотта көрініс табады. Салық салу мақсатында барлық жер Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес арналым мақсатына және белгілі бір категорияға жататындығына қарап қарастырылады.

3170 Көлік құралдарына салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған меншік және меншікті сенімді басқаруға, шаруашылықты жүргізуге алғандар және жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

Көлік құралдарына салынатын салық жыл сайын төленеді және ҚР заңдарымен белгіленген кезінде төлем жасалды және олар көлік құралдары қуатының әр киловатынан алынатын айлық есептеу көрсеткіші бойынша алынады.

40 тонналық және одан да жоғары жүк көтеретін самосвалдар және арнайы жабдықталған медициналық транспорттық құралдары салық салу объектісі болып табылмайды. Көлік құралдарына салынатын салықты есептеген кезде 7440 «Жалпы және әкімшілік шығыстарының» шоты дебиттеледі де және 3140 «Бюджетпен басқа да есеп айырысулар» шотының 3170 «Көлік құралдарына салынатын салықтар» деп аталатын субшоты кредиттеледі.

Табыс салығы. мерзімі ұзартылған табыс салығы қаржылық есеп берулерді іске асырудағы активтердің салық базасы, міндеттемелер және олардың баланстық құнының құрылуының уакыттық айырмашылығына бухгалтерлік міндеттемелердің тәсілдерін пайдалану арқылы есептеледі.

Уакыты ұзартылған салықтар бойынша активтер мен міндеттемелер актив сатылғанда немесе міндеттемелер салықтық қойылымдар негізінде (және салық заңнамасында) өтелетін кезеңдерде бухгалтерлік балансты құрған уақытына байланысты қабылданған және заңмен құпталған салықтық қойылымдар бойынша негізделеді. Құпталған салықтық кодексі бойынша табыс салығының қойылымы 2009 жылдағы 20% - дан 2010 жылы 17,5 % - ға және 2011 жылы 17% - ға дейін және тағысын тағы дегендей төмендетіледі.

3. 
   Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысудың есебі.
   

Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің берешек (кредиторлық) қарыздарының есебі

Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі «Еншілес серіктестіктердің берешегі», «тәуелді серіктестіктердің берешегі» және «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі» деп аталатын синтетикалық шоттарда жүргізіледі. Бұл шоттар пассивті, күрделі шоттар болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес (тәуелді) серіктестіктерге сәйкес корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада немесе тізімдемеде жұргізіледі. Ірі кәсіпорындардың талдамалық шоттарында дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің карточкалары пайдаланады [6].

Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен сатып алынған тауарларына мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:

Дт: 1310 «Материалдар» шоты;

Кт: 2120 «Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі»,

2120 «Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі»

немесе «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі» шоттарының тиістілері.

Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын өнімдері, негізгі құралдары және материалдық емес активтеріне бас кәсіпоырнның бухгалтерлік есебінде:

Дт: 2700 «Материалдық емес активтер» шотының тиістісі ;

2410 «Негізгі құралдар» және тағы да басқа шоттар;

Кт: 2120«Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі»

2120 «Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі» деп аталатын шоттардың тиістілері түріндегі екі жақты жазу жазылады.

Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына:

Дт: 2120«Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі» деп аталатын шоттардың тиістісі;

Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» деп аталатын шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.

Бас кәсіпорын мен еншілес серіктестіктер арасындағы есеп айырысуларды салыстырып, тексеру актілері негізінде дебиторлық қарыз сомаларымен жабылуына мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:

Дт: 2120 «Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі» деп аталатын шоттардың тиістілері,

Кт: 1220 «Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» деп аталатын шоттардың тиістілері. «Еншілес серіктестіктердің берешегі», «Тәуелді серіктестіктердің берешегі» және «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі» деп аталатын шоттарда талдамалық есеп жеке серіктестіктер бойынша жүргізіледі.

Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі

Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп тұруы үшін оны уақтылы керекті материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып табылады. Ұйым материалдық қорлармен жабдықтау экономикалық және әлеуметтік дамыту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өнім өндіруші ұйымдармен, сондай-ақ делдалдық ұйымдармен өзіне керекті материалдық қорлармен және техникалармен қамтамасыз ету жөнінде келісімшарттар жасасады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.

Осы жоғарыда аталған ұйымды керекті материалдармен және басқа да құндылықтармен жабдықтайтын кәсіпоырндармен есеп айрысуының есебі 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шотта жүргізіледі. Бұл шотта есеп айрысу сомасының деңгейіне және нысандарына қарамастан жабдықтаушылардан алынған материалдар мен қосалқы бөлшектер, олрадың атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтері үшін есептеліген қарыз сомалардың есебі жүргізіледі. 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шоттың кредитінде тиісті материалдық-қорлар, шығындар бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шот-фактурасына сәйкес есептелген сомалар, ал бұл шоттың дебиті бойынша «Ақшалар» деп аталатын шотының және басқа да шоттардың кредитінен (төленген жерлеріне байланысты) оларға төленеген сомалар жазылады. 3310 «Жабдықтаушы мен мредігерлермен есеп айырысу» шоты бойынша 6-журнал ордерге жабдықтаушы-мердігерлердің әрбір шот-фактурасы бойынша бөлек жүргізіледі. Бұл журнал-ордерде жабдықтаушы-мердігерлердің шот-фактураларының акцептелуі, материалдық құндылықтардың, жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы, олрадың құнының төленуі жайлы мәліметтер жазылады.

Келіп түскен шот-фактураларды алдымен үлгілі түрі М-1 «Келіп түскен жүктер есебі журналы» тіркейді. Бұл журнал бойынша ұйымда материалдық құндылықтардың уақтылы келіп түсуіне бақылау жасалады. Журнал жасауға тиісті мәліметтер жабдықтау бөлімі тауар-көлік жүкқұжаттары (наклоднойлары), кіріс ордерлері, материалдарды қабылдау туралы актілер негізінде кәсіпорын қоймасына материалдық құндылықтардың келіп түсуіне қарай жазып отырады. Журналға тек акцептелген шот-фактурасы ғана жазылады.

Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша мынадай шоттар корреспонденциясы беріледі.

Кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғалардан сатып алынған тауарлық-материалдық қорлар үшін (қосылған құнға салық есебінсіз) акцептелген шот-фактурасына:

Дт: 1310 «Материалдар» немесе 1330 «Тауарлар» деп аталатын шоттардың тиістісі;

Кт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу» деп аталатын шот.

Ал бұл тауарлар үшін есептелген қосылған құн салығы сомасына:

Дт: 3130 «Қосылған құнға салынған салық» деп аталатын шоты;

Кт: 3310«Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шоты түріндегі екі жақты жазу жазылады.

Жабдықтаушылардың шот фактурасының қай шоттан төленгеніне қарай:

Дт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу» деп аталатын шот.

Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» деп аталатын шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

Шот-фактура бойынша кәсіпорынның жабдықтаушылраға таураларды сатып алу барысында төленген қосылған құнға салынған салықтың сомасы ұйымның тауарларды (қызметтерді) сату барысында есептелінген бюджетке төленетін қосылған құнға салынған салықтың сомасына шегерілгенде:

Дт: 3130 «Қосылған құнға салынған салық» деп аталатын шот;

Кт: «Орны толтырылатын қосылған құнға салынған салық» деп аталатын шот түріндегі жазуы жазылады.

Келесі кестеден қысқа мерзімді міндеттемелерге шоттар кореспонденциясы берілген
Қысқа мерзімді міндеттемелерге шоттар кореспонденциясы

4. 
   Қызмекерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың есебі.
   

Еңбек төлемiнiң нысаны. Жалақы – бұл еңбек үшiн төлем, оны еңбек келiсiм – шартында және қызмет нұсқауында белгiленген көлемiне сай еңбеккерлер орындаған жұмысы үшiн алады.

Еңбек тиiмдiлiгiн арттырудың әртүрлi ынталандыру жолдары бар, атап айтқанда: сыйлық, үстеме, кепiлдiк төлемдерi. Жұмыс берушi нақты жағдайын ескере отырып, “Еңбек ақы төлеу туралы “ ережесiн дербес әзiрлей алады, сондай-ақ онда еңбеккерлердiң категориясын, жұмыс уақытының тәртiбiн, ”Қызметкер туралы” ережесiн белгiлей алады. Аталған ереже жұмыс берушiге еңбек тәртiбiн ұйымдастыру мен еңбек келiсiм – шартын жасау үшiн Қана емес, сондай-ақ, ол шығыстар мен ұсталымдарды негiздеу үшiн де қажет. Төлем жеке немесе ұжымдық еңбек нәтижесi бойынша жасалуы мүмкiн.

«СҰЛТАН» ЖШС-ң еңбекақы төлеу қоры жиынтық қаржы балансында өкілетті органмен белгіленеді.

Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі - кәсіпорындар мен ұйымдардың мамандар бөлімінде жүргізіледі. Мамандар бөлімінде мынадай құжаттар пайдаланылады:

• 
  жұмысқа алу жайлы бұйрық үлгілі түрі Т-1;
  
• 
  басқа жұмысқа ауысу жайлы бұйрық үлгілі түрі Т-5;
  
• 
  демалыс берілуі жайлы бұйрық үлгілі түрі Т-6;
  
• 
  жұмыстан шығарылу жайлы бұйрық үлгілі түрі Т-8.
  

Бұл жағдайда жұмыс берушiнiң белгiлеген жалақысының деңгейi заңда белгiлеген ең төменгi жалақының деңгейiнен төмен болмауы керек.

Жалақы екi түрге бөлiнедi:

1. 
   негiзгi;
   
2. 
   қосымша.
   

3. 
   жұмыс iстеген уақытына тарифтiк ставкалар, қызметақы, кесiмдi бағалаулар немесе орташа табыстар бойынша есептелген жалақы;
   
4. 
   қызметпен өткерген жылдар үшiн үстеме;
   
5. 
   жұмыс жағдайының өзгеруiне байланысты кесiмдi ақы алушыларға үдемелi бағалаулар бойынша қосымша ақы;
   
6. 
   ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы берудiң бекiтiлген тәртiбiне сәйкес төленген сыйақылар, қосымшалар;
   
7. 
   мерзiмнен тыс уақыттағы жұмыс үшiн қосымша ақы;
   
8. 
   түндегi жұмыс үшiн қосымша ақы;
   
9. 
   жұмысшының кiнәсi жоқ тұрып қалуға төлемдер.
   

10. 
    балаларын тамақтандырушы аналардың жұмысындағы үзiлiс уақытына төлем;
    
11. 
    жасөспiрiмдердiң жеңiлдiк сағаттарына төлем;
    
12. 
    мемлекеттiк және қоғамдық мiндеттемелердi орындауға жұмсалған жұмыс уақытына төлем;
    
13. 
    негiзгi және қосымша демалыстар уақытына төлем;
    
14. 
    пайдаланылмаған демалыс үшiн өтемақы;
    
15. 
    шыққанда берiлетiн жәрдем ақы.
    

1. 
   Өндiрiлетiн өнiмдермен iстелiнетiн жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленiлетiн еңбекақы мөлшерiн дұрыс анықтау.
   
2. 
   Еңбек өнiмдiлiгiнiң өсiмiн бақылау.
   
3. 
   Жұмсалған еңбектiң саны мен сапасын бақылау.
   
4. 
   Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшiн еңбекақы қорынан, қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлiнетiн қаржыларды бақылау.
   
5. 
   Жұмысшы және қызметкерлермен уақтылы дұрыс есеп айырысу.
   
6. 
   Өндiрiске жедел басшылық жасау үшiн тиiстi мәлiметтер алу.
   
7. 
   Еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлiк қорытынды есеп беру.
   

1. 
   Еңбектiң өнiмдiлiгi мен орындалған жұмыстың көлемiн ұлғайтуға ынталандыратын еңбекақының тиiмдi түрлерiн кеңiнен қолдану.
   
2. 
   Еңбек пен өндiрiстi басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген прогрестiң құрылымын қолдану.
   
3. 
   Еңбекақы төлеудiң сыйлық беру жүйесiмен басқа да түрлерiн жұмыстағы жетiстiктермен тығыз байланыстыра отырып, дұрыс қолдану.
   
4. 
   Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгi талаптарға сай есептеу мен ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесiн жетiлдiру мен жеңiлдету.
   

1. 
   Кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелеріне кредиторлық берешек есебі дегеніміз?
   
2. 
   Еңбек өнiмдiлiгiнiң өсiмiн бақылау мазмұнының мақсаты мен атқаратын міндетін түсіндіріңіз.
   
3. 
   Еңбек тиiмдiлiгiн арттырудың әртүрлi ынталандыру жолдары бар, оған қысқаша түсінік беріңіз.
   

1. 
   Ә.Әбдіманапов «Қаржылық есеп» Алматы, 2007ж., 544-бет.
   
2. 
   Әбдіманапов Ә., Раимов С. Бухгалтерлік есеп принциптері және қаржылық есеп беру. Алматы 2005.
   
3. 
   «Бухгалтерлік есеп стандарттары» Аламаты, 2010.
   
4. 
   Кеулімжаев Қ.К. "Қаржылық есеп" Алматы, 2001.
   

1. 
   Табыстар мен шығындарды анықтау, тану критериллері.
   
2. 
   Өнімді сатудан ( жұмыстар, қызметтер) табыстар мен шығындарды тану әдістері.
   
3. 
   Негізгі қызметтің табыстары мен шығындарының есебі.
   

1. 
   Табыстар мен шығындарды анықтау, тану критериллері.
   

Біз білетіндей, кәсіпорын табыстары оларды алудың және қолданудың сипаттамасы мен шарттарына байланысты негізгі екі түрге бөлінеді:

• 
  негізгі қызметтен алынған табыс;
  
• 
  өзге де табыстар.
  

Өзге табыстарға өткізілімнен тыс операциялардан, мүлікті сатудан түскен қаражаттар, сондай-ақ, төтенше жағдайлардан алынған табыс жатады.

1. 
   Тауарлар жөнелтілді, өнімдер сатылды, қызметтер көрсетілді, жұмыстар орындалды, алайда олар әлі төленген жоқ, демек кәсіпорын әлі табыс алған жоқ. Бұл мәселе кәсіпорынның өндіріс барысына салынған, алайда әлі бітпеген капитал айналымының экономикалық мәні мен меншіктік құқықтың сәйкес келмеуінен туындайды.
   
2. 
   Тауарлар жөнелтілді, өнімдер сатылды, қызметтер көрсетілді, жұмыстар орындалды, алайда олар әлі төленген жоқ, алайда кәсіпорынның балансында табыс көрсетіледі. Бұл жағдайда құндылықтар толық құны бойынша дебиторлық борыш құрамында тіркеледі. Қаржылық тұрғыдан қарастырғанда кәсіпорынның өзінің алған табысын пайдалануға нақты мүмкіндіктері жоқ.
   
3. 
   Кәсіпорын өзінің табысына үлкен сомаға ірі көлемдегі құндылықтар сатып алды. Бухгалтерлік есеп бойынша табыс бар, алайда кассада немесе есеп-шоттарда нақты ақша қаражаттары жоқ. Бұл жағдайда кәсіпорын ақша қаражаттарымен қамтамасыз етілмеген салықтық, пайыздық, дивидендтік төлемдерді жүзеге асыруына тура келеді.
   
4. 
   Жоғарыда аталған жағдайдың шегіне жеткен нұсқасы – бухгалтерлік есепте табыс көрсетілген кәсіпорын банкрот деп жарияланады. Мұндай жағдай кәсіпорын өзінің шаруашылық қызметі нәтижесінде алынған табысты өтімсіз активке салумен сипатталады. Нәтижесінде кәсіпорынның өтімділігі жойылады да, банкроттық жағдайға ұшырайды.
   
5. 
   Кәсіпорынның мүлкі есепті кезеңде ұлғайғанмен, табыс жоқ. Құндылықты қайтарымсыз және өтелімсіз берген жағдайларда кәсіпорынның табысы емес, қосымша капиталы ұлғаяды. Мұндай жағдай мүлікті қайта бағалау немесе инвентаризация барысында артық құндылықтарды анықтау нәтижесінде де кездеседі.
   
6. 
   Кәсіпорын нақты түрде шығын көруде, бірақ бухгалтерлік есепте номиналды есептік табысты көрсетеді. Мысалға, кәсіпорын қандай да бір өндірістік активке ірі көлемдегі қаражаттар салды, ал бұл актив бірнеше жылдан кейін ғана толық өтеледі. Нәтижесінде, активтік бүкіл өтелім кезеңі бойында кәсіпорын зиян көруде болады, ал бухгалтерлік есеп тұрғысынан осы кезеңдер ішінде ай сайын табыс көрсетіледі.
   
7. 
   Кәсіпорынның біртұтас тұлға ретіндегі құны мен оның активтерінің құнының жиынтығының арасында айырмашылықтар болады. Бұл көрсеткіштердің айырмасы «гудвилл» немесе «фирманың құны» деген ұғыммен белгілі. Әдетте бұл көрсеткіш оң нәтижені көрсетеді, яғни кәсіпорынды бөлшектеп сатқан жағдайда оны толық сатқандағы жағдаймен салыстырғанда көп қаражат өндіріп алуға болады.
   

Табыстың осындай екі түрлі тұжырымдамасы батыс елдерінде кеңінен даму алды. Батыстық негіздерге сүйенсек, табыс концепциясы үш түрлі мақсат үшін маңызды:

1. 
   салықтарды есептеу үшін;
   
2. 
   кредиторлар мен акционерлердің мүдделерін қорғау үшін;
   
3. 
   тиімді инвестициялық саясатты жүзеге асыру үшін.
   

Табыстың түрлі ғылыми тұжырымдамаларын талдай отырып, «табыс» ұғымына келесідей анықтама беруге болады. Табыс деп тауарды өткізу, қызметтер көрсету және жұмыстар атқару нәтижесінде қалыптасқан қосылған құнды айтады. Өзге мүліктерді сату, өткізілімнен тыс операциялардан түскен қаражаттар және басқа да қаражат кірістері кәсіпорынның пайдасын арттырады.

Бүкіләлемдік банктің бухгалтерлік есеп, қаржылық есеп беру және аудит бойынша әдістемелік нұсқаулығында «табыс» ұғымы келесідей түрде анықталады. «Табыс дегеніміз – қаржының келуі немесе активтердің құнының өсуі, не болмаса пассивтердің азаюы түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық пайданың ұлғаюы болып табылады; бұл акционерлер салымдарының есебінен өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне алып келеді».

Ықшамдалған түрде бұл ұғым 2005-жылдың 26-желтоқсанында Қазақстан Республикасы Президентінің заңдық күші бар «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» №2732 Жарлығында анықталған. Жарлықтың 13-бабы былай дейді:»Табыстар – бұл есепті кезеңдегі активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азаюы болып табылады».

Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыс алу әсте мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкін емес. Осы орайда табыстың кәсіпорын қызметіндегі, сонымен қатар қоғам өміріндегі ролі маңызды болып табылады.

2. 
   
   жүктеу 3,33 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: