ЖАЗАНЫ ОРЫНДАУ РЕЖИМІ ЖӘНЕ ОНЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ҚҰРАЛДАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ

Бас бостандығынан айыру түріндегі жаза режи.мін тиімді өткеруді (аткару) қамтамасыз ету дегеніміз — оның әрбір талабын уакытында және тиісті орындауды айтамыз. Түзеу мекемесінде қылмыстық-атқару кұкык катынастарына барлық катысушылардын мінез-құлкы жазаны аткартатын режимді реттеуші құқык нормаларына сәйкес келуі тиіс. Режимнің та-лаптарын катаң орьшдамай, бас бостандьтғынан айыруға сот-талғандарға түзеу шаралары жүйесінін тиімді әсер етуі мүмкін емес. Бұдан баска түзеу мекемесіндегі режим сотталғандарға бакылау жүргізіп, оларды күзету аркылы, оларға мадақтау мен жазалау шараларын колдану аркылы, ал төтенше жағдайда кауіпсіздік шараларын қодданумен қамтамасыз етіледі.

Режимді камтамасыз ету тәсіддері (амалдарды) қылмыстык-аткару зандарындағы белгіленген негізгі талаптарын сактауға бағытталған, сонымен бірге түзеу мекемесінде кұкык тәртібін қолдауға бағытталған. Баскаша айтканда, олардын. мақсаты — режим талаптарын бүзуды алдын ала болдырмау шараларын колдану, қылмыстық-аткару құқық катынастарынын. субъекті-лері жағынан жіберілген күкықка қарсы кимылдарды токтату, жіберген катесі үшін жазадау шараларын қолдану.

Жазаны өтеудін, режимі мен оны қамтамасыз ететін әдістердің жалпылама және түрліше ерекшеліктері бар. Олар-дың бірлігі мынада: 1) қылмыс жасау олардьг колданудын бас-тапкы себебі болады, ал оның кұкықтық негізі — ол занды күшіне енген және орындауға жіберілген сот үкімі болады; 2) сот үкімімен белгіленген жазаны өтеу мерзімі кезінде қол-данылады; 3) сотталғандарды жекелей және жалпылай ескертудің, түзеудің, яғни тәрбиелеудің жалпылама міндеттерін атқару көзделеді. Ұстау режимІ мен оны қамтамасыз ету әдістерінін арасындағы ең манызды айырмашылық — ол ре-жим жазалауды білдіреді, ал режимді камтамасыз ететін әдістер жазаның міндетті элементтері ретінде каралмайды, себебі олар кауіп төнбесе немесе режим бұзылмаса тіпті қолданылмайды. Сонымен, жазаны өтеу режимі мен оны қамтамасыз ету әдістері, түрліше құкыктык табиғаты бар, біршама жеке кукыктық кұбы-лыстар. Режимді қамтамасыз ету амадцары оның маңызына кірмейді, ол сотталғандардың және басқалардың режимді бүзуы-нан корғау үшін қызмет етеді.

Бас бостандығынан айыру түріндегі кыдмыстык жазаны өтеу кезінде, түзеу мекемелерінің барлық лауазымды адамдары тактикалық жедел-іздестіру және т.б. шаралар аркылы іске асырылады.

Бас бостандығынан айыру түріндегі жаза режи.мін тиімді өткеруді (аткару) қамтамасыз ету дегеніміз — оньщ әрбір тала-бын уакытында және тиісті орындауды айтамыз. Түзеу мекемесінде қылмыстық-атқару кұкык катынастарына барлық катысушылардын мінез-құлкы жазаны аткартатын режимді реттеуші құқык нормаларына сәйкес келуі тиіс. Режимнің та-лаптарын катаң орьшдамай, бас бостандьтғынан айыруға сот-талғандарға түзеу шаралары жүйесінін тиімді әсер етуі мүмкін емес. Бұдан баска түзеу мекемесіндегі режим сотталғандарға бакылау жүргізіп, оларды күзету аркылы, оларға мадақтау мен жазалау шараларын колдану аркылы, ал төтенше жағдайда кауіпсіздік шараларын қодданумен қамтамасыз етіледі.

Режимді камтамасыз ету тәсіддері (амалдарды) қылмыстык-аткару зандарындағы белгіленген негізгі талаптарын сактауға бағытталған, сонымен бірге түзеу мекемесінде кұкык тәртібін қолдауға бағытталған. Баскаша айтканда, олардын. мақсаты — режим талаптарын бүзуды алдын ала болдырмау шараларын колдану, қылмыстық-аткару құқық катынастарынын. субъекті-лері жағынан жіберілген күкықка қарсы кимылдарды токтату, жіберген катесі үшін жазадау шараларын қолдану.

Жазаны өтеудін, режимі мен оны қамтамасыз ететін әдістердің жалпылама және түрліше ерекшеліктері бар. Олар-дың бірлігі мынада: 1) қылмыс жасау олардьг колданудын бас-тапкы себебі болады, ал оның кұкықтық негізі — ол занды күшіне енген және орындауға жіберілген сот үкімі болады; 2) сот үкімімен белгіленген жазаны өтеу мерзімі кезінде қол-данылады; 3) сотталғандарды жекелей және жалпылай ескертудің, түзеудің, яғни тәрбиелеудің жалпылама міндеттерін атқару көзделеді. Ұстау режимІ мен оны қамтамасыз ету әдістерінін арасындағы ең манызды айырмашылық — ол ре-жим жазалауды білдіреді, ал режимді камтамасыз ететін әдістер жазаның міндетті элементтері ретінде каралмайды, себебі олар кауіп төнбесе немесе режим бұзылмаса тіпті қолданылмайды. Сонымен, жазаны өтеу режимі мен оны қамтамасыз ету әдістері, түрліше құкыктык табиғаты бар, біршама жеке кукыктық кұбы-лыстар. Режимді қамтамасыз ету амадцары оның маңызына кірмейді, ол сотталғандардың және басқалардың режимді бүзуы-нан корғау үшін қызмет етеді.

Бас бостандығынан айыру түріндегі кыдмыстык жазаны өтеу кезінде, түзеу мекемелерінің барлық лауазымды адамдары сотталғандардын мінез-кұлқын белгІлейтін кылмыстык-атка-ру зандарын сактаулары, шзметтерінде өз міндеттерін бұлжыт-пай атқарулары тиіс.

Режимді қамтамасыз ету мақсатында сотталғандардың түзеу мекемесіндегі өндірісте маман ретінде өз еркімен жүмыс Істеп жүрген азаматтармен катысуына барынша шек койылады. Түзеу мекемелерінін өндіріс объектілеріне жіберілгендер бел гіленген тәртіп ережесімен міндетті түрде таныстырылып және олар колхат беруі керек.

Сотталғандарға кандай да болмасын зат, тағам, ақша, әсіресе түзеу мекемелерінде ұстауға рұқсат етілмейтін заттарды беру-ге болмайды. Осы мақсатта өндіріс объектілерін, оған кіретін, одан шығатьш адамдардыңкиімін, заттарын тексеру белгіленген. Мекеме және күзетші әскери бөлімше кызметкерлері жоспарға байланысты түзеу мекемесінің тұрмыстық зонасын қарайды, сотталғандар түзеу мекемесіне кіргенде, одан шыққанда және олардын. жеке заттарын, жататын орындарын тінтеді.

Түзеу мекемесінде режимді қамтамасыз ететін маңызды амалдары жоғарыда айтылғандай — ол бас бостандығынан айыруға сотталғандарды күзету мен оларды бакылау, бұлардын. көмегімен жазаны отеу (өткеру) тәртібі, сотталғандар жағы-нан жаңадан кылмыс және баска да қоғамға карсы қылыктар жасамауды ескерту аркылы болады.

Жазаны өткеру режимін сақтаудың төмендегідей амалы — ол сотталғандарға мадақтау мен жазалау шараларын колдану, олардын құкыкка кұлак коюшылык мінез-қүлкына себепші болуы, жазаны өтеу тәртібін бүзбауын ескертеді.

Мадактау мен жазалау шараларын түгелдей көлемде колдп-нуға түзеу мекемелері бастықтарының және де барлык жора-ры тұрған бастыктардың (мысалы, Ішкі істер министрі, онык орынбасарлары, ІІМ Қылмыстык-аткару жүйесі департамен-тінін бастығы және т.б.) хақы бар. Түзеу мекемелері бастығы-нын орьшбасарларына карцерге, айып пен тәртіптік қапастарға, капас тәріздес бөлмеге енгізуден басқа мадақтау мен жазалау түрлерін қолдануға какы бар.

Жасақтар бастыктарының (тәрбиелеу колонияларында аға тәрбиешілер) алғыс жариялауға (ауызша), жасақ бастыгы сал-ған жазасын мезгілінен бүрын алуға мадақтау шараларын және ескерту немесе сөгіз жариялау (ауызша), бас бостаңдығынан айыру орындары аумағы мен үй ішін жиыстырып тазаляуға кезектен тыс кезекшілікке тағайындауға, тәрбиелеу колония сында отырғандарға киноға, концертке баруға, спорт ойында-рына катысуға барудан бір рет айыру жазалары шарасын кол-дануға қақы бар.

Сотталғандарға қолданылатын жазадан кауіпсіздік шарала-рын айыра білу кажет. Егер де біріншісі нактьт қауіпсіздігі үш ін қолданылса, ал екіншісі — түзеу мекемелерінің қызметкер-леріле, баска сотталғандарға жасалған шабуылды кайтару, өзін-өзі жаракаттауды әлде закымдауды ескерту, кылмысты токта-ту, аманатка алъшғандарды босату т.б. үшін қолданылады.

1. 
   Жазаны өтеудін, режимі мен оны қамтамасыз ететін әдістердің жалпылама және түрліше ерекшеліктерін атаңыз?
   
2. 
   Сотталғандарға қолданылатын жазадан кауіпсіздік шараларының айырмашылығы неде?
   

3. 
   Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды топтастыру, ол оларды тиісті белгілерімен тиісті топқа бөлу жазалаудын мак,сатына жету үшін қандай қолайлы жағдай жасау болады?
   

1. 
   ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТІН ШЕКТЕУ ТҮРІНДЕГІ ЖАЗАНЫҢ ОРЫНДАЛУЫНЫҢ ТӘРТІБІ МЕН ЖАҒДАЙЫ
   

Соттын үкіміне сәйкес әскери бөлімнің команднрі соттан үкімнің көшірмесі мен оны өтеу туралы өкім келіп түскен соң үш күннен кешіктірмей бүйрык шығарады, онда сотталған әскери кызметкер кандай негізде және қандай мерзім ішінде лауазымды өсіруге және әскери атақ беруге ұсьщылмайтыны, кезекті әскери атак, беру үшін енбек сіңірген жылдарына кан- • дай мерзім есептелмейтіні тусіндіріледі. Сонымен бірге сот үкіміне сәйкес сотталған әскери кызметкердің ақшплай үлесінен әскери кызмет бойьшша шектеуді өтеу кезенінде тиісті бюджетке қандай мөлшері ұсталып калатыны көрсетіледі. Бұтірык әскери бөлімде жарияланады, сотталған әскери кыз-меткерге мәлім етіледі және аткаруға қабылданады.

Үкімнін келіп түскені, тиісті бұйрықтын шығарылғаны ту-ралы және оның орындалуға кабылданғаны туралы әскери бөлімнін командирі үкімді шығарған сотка үш күн мерзім ішінде хабарлайды. Бұйрыктын кешірмесі сотка жіберіледі.

Әскери қызмет бойынша шектеуге сотталған әскери кызметкердің ақшалай үлесінен мемлекеттің кірісіне соттын үкімімен белгіленген мөлшерде, бірак жиырма бес пайыздан аспайтын ұстау жүргізіледі. Әскери кызметкердін бүл жазаны өтеу кезінде лауазымын, әскери атағын жоғарылатуға болмай-ды, ал жаза мерзімі келесі әскери атак беру кезеңіне есептелмейді.

Сотталған өскери кызметкердін, ақшалай үлесінен соттың үкімімен белгіленген үстап қалу -— лауазыщык айлык акысы-нан, ескери атағы бойынша қосымша төлемнен ай сайынғы және өзге ұстамакылары мен басқа да қосымша акшалай

төлемдерінен есептеледі.

Егер жасаған қьілмысынын сштаты мен өзгеде мән-жайла-ры ескеріле отырып, сотталған әскери кызметкерді башньгш-тыларға басшылық етуге баііланысты кызметте калдыру мумкін болмаса, ол тиісті әскери белім командирінің шешімі бойын-ша әскери бөлімнін шегінде де, баска бөлімге ауыстырылуына байланысты да басқа лауазымға ауьгстырылуы туралы үкімді шығарған сотқа хабарланады.

Әскери бөлімнін командирі сотгалған әскери қьгзметкер-мен оның кылмысынын сипатымен қоғамдьгқ қауіптілік дәрежесін, жеке басын, сондай-ақ мінез-қулкы мен әскери кызметке козкарасыд ескере отырып тәрбие жұмысын жүргізеді.

Сотгың укімімен және әскери болім бойынша жариялангап буйрыкпен белгіленген мерзім аякталуына дейін үш күннен кешіктірмей әскери бөлімнін командирі әскери бөлім бойын-ша шектеу түріндегі жазанын өтелуін тоқтату туралы, онын. токтатылатын күні корсетілген бүйрық шығарады. Буйрыктың көшірмесі үкімді шығарған сотка жіберіледі.

Соттын. үкімімен белгіленген мерзім аякталғанға дейін сот-талған әскери қызметкер Қазакстан Республикасының занда-рында көрсетілген негіздер боііынша әскери кызметтен боса-тылуы мүмкін. Бұл жағдайда әскери бөлім командирі сотқа жазаның өтелмей калған бөлігін жазаньщ неғурлым жумсағы-рак түрімен ауыстыру туралы не жазадан босату туралы ұсы-ныс жасайды.

Қамауға сотталған әскери кызметкерлер жазаны абақтыда отейді, Офицерлер, прапоршиктер, мичмандар, сержанттық, старшиналыкжәнеқатардаЕы әскерикұрамдардын кызмежерлері белек-бөлек және баска да негіздерде отырғандардан да белек үсталады.

Қамауға сотталған әскери қызметкерлер жазаны өтеу ушін үкімді өтеу туралы соттың екімі алынғаннан кейін әскери жарғыларда белгіленген тәртіппен үш күн мерзімде абақтыға жіберілуі тиіс.

Абактыда усталатын сотталған әскери кызметкерлерге катыс-ты камау туріндегі жазаны өтеуде Казакстан Республикасы Қылмыстык-аткару кодексінің 64-бабында, сондай-ақ әскери жарғыларда белгіленген тәртібі мен жағдаіілары колданылады.

Сотталғандарға үлгілі мінез-кұлкы үшін алғыс айту немесе бұрын колдаңылған жазаны мерзімінен бурын алу түріндегі мадактау шаралары колданылады.

Жазаны отеу тәртібін бұзғаны үшін сотталғанға сөгіс жа-риялау немесе он тәулік мерзІмге дейінгі жалғыз адамдық ка-мераға ауыстыру түріндегі жазалар колданылуы мүмкін.

Мадактау мен жазалау шараларын қолдануға гарнизонның бастығы мен әскери коменданты кұкылы.

Қамау түріндегі жазаны отеу уақыты әскери кызмет істеудін саяси мерзіміне және кезекті әскери атак беру кезені жылдарына есептелмейді,

1. 
   әскери қызметін шектеу түріндегі жазаның орындалуының тәртібінің ерекшеліктерін атаңыз ?
   
2. 
   қамауға алынған әскери қызметкерлердің жазаны өтеу ережелерін атаңыз?
   

1. 
   Жазаны өтеуден ерте босатудың негіздері: жаза мерзімінің өтелуі; шартты түрде ерте босатылуы және басқа да негіздер
   

Казақстан Республикасынын қылмыстык зандарында жазадан босату бір мағынада түсіндірілмейді. Ғылыми әдебиетте бір жөнге келтіру және жазадан босатудьщ мүмкін жағдайла-рын топтастыру корытындысында, ол үш топқа біріктірілген болатын:

а) жазаны тағайындағанша баска шаралармен озгертіп, сон-дай-ақ өзгертпей босату; ә) жазаны тағайыңда раннан бастап оны өтеуден (түгелдей немесежарым-жартылай) босату; б) жазаны өтеу кезінде одан (түгелдей немесе жарым-жартылай) босату немесе өтеуді кейінге калдыру. Қьілмыстық-аткару кұкығынын саласына жазаны өтеуден босатудын тек соңғы тобының түрлері кіреді. Әрине, бұған үкімді орындауды кейінге қалды-руда қолданған жағдайдага жазаны отеуден босату косылмай-ды.

Жазаны өтеуден босату деп азаматтын. қүкықтык жағдайын өзгертетін заңнын. ақиқаты айтылады. Онын пайда болуымен әдетте түзету кұкык қатынастары токтатылады да азаматтын кұқыктық мәртебесі орнына келтіріледі.

Жазаны етеуден оны босату егер де ол басқа жазаны етеуге байланысты болатын болса, толық болмауы да мүмкін. Жал-пылай алғанда көптеген жағдавда жазаны өтеудің салдары пайда болады, оны өтеуден босату азаматтың кұкыктык мәртебесін түгелдей орнына келтіре алмайды, сотталған атағының әсері сакталады.

Жоғарыда айтқандай, жазадан босату азаматтын құқықтық жағьтн өзгертетін завдьщ ақикаты, сондыктан тиісті құкыктык және сонымен катар заң түрінде реттеуді талап етеді.

Жазаны өтеуден әрі қарай босатудын негізі — ол сотталған-нын тиісті дәрежеде өзінің түзелгенін көрсеткені, болмаса Қазакстан Республикасының қылмыстык зандары керсеткен баска негіздер, ал босатудың ©зі кылмыстық іс жүргізу және түзеу заңдарының нормаларында керсетілгендерге сәйкес іске асырылуынын езі негіз болады.

Біздің керуімізше, қылмыстык, қылмыстык іс жүргізу мен кылмыстық-атқару құқыктарының нормалары — езара тығыз байланыста, әрине, кылмыстық кұқық нормалары бастаушы рөл аткарады, сондыктан қылмыстық, кылмыстык іс жургізу, кылмыстык-атқару қүкыктарының жалпы институттарының бірлігі байқалып тұр. Солардың бірі етеген, немесе етеп жатқан жазадан босату институты болъш табылады. Бүл институттын негізінде қылмыстың қүкықтық нормалары жатыр. Соньшен бірге күші бар кылмыстық завдарда жазадан босатудын бар-лык негіздерін түп-түгел реттеп беретін арнайы нормалары жоқ. Мұндай негіздерді белгілейтін нормалар қылмыстык-аткару зандарында бар (Қазакстан Республикасы ҚАК-нің 168-бабы).

Жазаны өтеуден босатудын негіздері болып мыналар есептеледі:

• 
  сот үкімі бойынша тағайындалған жаза мерзімін өтеу;
  

• 
  іс бойынша ақтау үкімі шығарылған немесе іс жүргізудін
  кысқартылуъша байланысты сот үкімі күшінің жойылуы;
  

• 
  жазаны өтеуден шартты — мерзімінен бүрын босату;
  

• 
  жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жүмсак
  түрімен ауыстыру;
  

• 
  кешірім жасау немесе рақымшылық ету;
  
• 
  ауыр наукастану немесе мүгедектік;
  
• 
  занда көзделген өзге де негіздер.
  

Жазадан босатудың бір түрі — мерзімінен бұрын босату, ол тек занда тікелей көрсетілген кейбір жағдаңца рұқсат етіледі. Бұл жазаның мақсатына жеткенінде, әлде басқалай жаңадан пайда болған жағдаңда ғана мүмкін.

Жазадан босатудын негіздеріне заң ақикаіында көрсеті лгенді гі жатады, оған мемлекетгің жоғарғы басқару актілері, яғни әрі қарай жазаны өтеуден босату туралы соттардың үкімдері мен ұйғарымдары кіреді.

Сотталғандарды жаза өтеуден босатудың негіздерін үш топқа бөлуге болады.

Бірінші топқа — сот үкімімен белгіленген мерзімді өтеп бо-сатылған сотТалғандар кіреді.

Одан кейін мерзімінен бұрын босатылғандар тобын атауға болады, оған кіретіндер: шартты — мерзімінен бұрын босату немесе бас бостандыгынан айыруды бас бостандығынан айыр-мауға байланысты емес жазамен ауыстыру, аурулығы мен мүгедектігіне байланысты жаза өтеуден босату, кешірім жасау мен рахымшылык етуге байланысты, үкімнің жойылуы мен Істін қысқартылуьша байланысты; үківді өзгертіп жазаны шарт-ты мерзімінен бұрын ауыстыру немесе ен. аз шектеуге дейін төмендету себебіне байланысты.

Үшінші топка занда каралған басқа да негіздермен жазадан босатулар кіргізіледі.

Көрсетілген жазадан босату негіздерінің әрбіреуінің озіндік әлеуметтік-құқықтыкжәне заңдықтабиғаты бар. Жаза мерзімін өтеуден босатудьщ өзі адамның жазаны әтеуін токтатканы бо-лып есептеледі. Тілті, сотталғанды түзей алмағанның озінде де ол, бақылау түрімен өзгертілген занды күшіне енген түракты үкім бойынша зандылыққа сүйене отырып босатылуы тиіс. Жаза мерзімін өтеген сон босату — табиғи, колданылған жаза-ны өтегеннен кейінгі кисынды түсінікті жағдай.

Жалпы ережеден бір ерекшелігі — ол жазаны өтеу мерзімінен бүрын босату. Ол әр түрлі негіздерде колданылэды.

Мерзімінен бұрын босатудың ерекше екенін атай отырып, сотталғашьщ заң белгілеген жаза мерзімі біткенше түзелгенін көрсететінін, ал ол жазалау әсерінін тиімділігінің дәлелі дегіміз келеді. Бұл мағынада, жазаны өтеудің мерзімі бітуден бүрын босатудың негізгі түрлері — жазаны даралап өтеудің сатысын-дағы процесті аяқтайтын — мерзімінен бұрын шартты босату, жазанын өтелмеген бөлігін оның неғұрлым жеңіл түрімен ауыс-тыру.

Мұндай институттар болғандығьг жазаны аткарушы орган-дардын сотталгандарға, олардың адал ниетпен еңбек істеуіне, үқыпты оқуына және мінез-кұлкынын. үлгілігіне белсенді әсерін тигізеді. Жазадан мерзімінен бүрын шартты түрде боса-ту заныньщ жағдайларын дұрыс пайдалану және оның өтел-меген белігін неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру сотталғандар-дың кұкыктык танымына үлкен тәрбиелік әсерін тигізеді, Сон-дыктан жазадан мерзімінен бүрын шартты түрде босатудан бас тарту, сондай-ақ жазадан негізсіз босату сііяқты кез келген кателіктерге катысы бар жағдайларға шыдауға болмайды.

Жазаны өтеуден босатудың түрлері мен негіздерін белгілейтін құкықтық іс тәртібін реттеу, жалпы алғанда жаза-ны өтеуді дараландыруға жұмыс істейді және оның мақсатына жетуіне мүмкіндік береді.

1. 
   жазаны өтеуден ерте босатудың ерекшеліктерін атаңыз ?
   
2. 
   жазаны өтеуді тоқтату мен босатылудың тәртіптерін атаңыз?
   

Өлім жазасы — заңға белгілі жазалардың ішіндегі ең қатал шарасы. Сонымен катар мұндай істер женіндегі соттын катесі үкім орындалып болғаннаы кейін түзетілуі мұмкін емес. Сондыктан, адамньщ дұрыс сотталғандығынын. өте ұкыпты тексеру процедурасы көзделген және елім жазасын баска жазамен сот тәртібімен үкімді езгерту жолымен, әлде кешірім жасау арқыды ауыстыру мүмкіндіктері көзделген.

Өлім жазасына сотталған шығарылған үкімге шағым арыз беруге кұкығы бар. Тіпті арыз түспеген жағдайда да соттаудық дұрыстығын бақылау ретінде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты мен Бас Прокуратурасы тексереді. Олар өлім жазасының дұрыс колданылғаны туралы өздерінің корытын-дысын береді немесе үкімге қарсылық білдіреді. Сотталғанның және сонымен қатар бакылау тәртібімен арыз берілуі, үкімді орьшдауды тиісті жоғарғы сатыдан жауап алынғанша токта-тады.

Үкім завды күшіне енгеннен кейін сотталған Қазақстан Республикасы Президентіне кешірім жасау туралы өтініш жібереді. Егер де ол кешірім сұраудан бас тартса, ол жөнінде тиісті акт жасалып үкімнің көшірмесін, ұйғарымды және басқа керекті кұжаттарды косып сотталғанның кешірім сұрау мәселесін қарау үшін Президент Аппаратына жіберіледі.

Сотгалғанға тиісті кұкықтың ішінде (олар яғнитүсіндірілген болуы тиіс) атайтыны, ол занда кезделген тәртіппен кажетгі азаматтык-қүкықтық және неке-отбасылык катынастарды рәсімдеу мүмкіндігі. Заң көмегін алуға және уақыт үзактығы мен санына шек қойылмай адвокатпен оңаша кездесуге кұкылы. Кешірім жасау туралы барлык арыздар мен өтініштер канағаттандырылмай, үкім күшінде калдырылғаны туралы ха-барлама түскеннен соң жаза бір жыл өткеннен кейін ғана орын-далады. Өлім жазасына сотталған адам күшейтілген күзетпен және бір кісілік камерада ұсталуы тиіс. Сонымен катар қызметкерлердін де қауіпсіздігі сақталуы тиіс.

Сотталғандар сейілдеуге камера сайын бөлек-белек, баска сотталғандардан аулак, оңаша шығарылады. Камера күн сайын тексеріледі, әлсін-әлсін ұкыпты тінтіледі. Сотталғандар-ды камерадан шығарудың туысқандарымен, діни кызметкер-мен кездестірудің арнайы ережесі болады, ол сенімді күзетпен және кызмет істеп жүргендермен, кездесуші адамдардын кауіпсіздігін камтамасыз етеді.

Өлім жазасына сотталғанға керектІ тұрмыстык жағдай жа-салады, тиісті тесек-орын беріледі. Үш рет тамактандырылады.

Керек жағдайда медициналық көмек керсетіледі. Егер де онда көмек көрсетуге мүмкіндік болмаса, жағдайы бар жерге апарылады.

Үкім заңды күшіне енгеннен кейін өлім жазасына сотталған-дарға арнайы үлгідегі киім кигізіледі.

Сотталғандарға бас бостандығьюан айыру орны кітапханасы-нық газет, кітаптарымен пайдалануға рұксат етіледі; хат альтп және жіберуге шек койылмайды; тамақ әнімдері мен бірінші кезектегі кажетті нәрселерді сатып алуға катаң режимдегі түзеу колониясында ұсталатын сотталғандарға белгіленген мөлшер-де акша жұмсай алады.

Өлім жазасына сотталғандар еңбекке тартылмайды.

Сот үкімінің занды күшіне енуі Қазакстан Республикасы Бас прокурорынын кадағалау тәртібімен соттың өкіміне кар-сылык білдірудің негізі жоқтығы туралы және істі қадағалау тәртібімен қарау үшін негіздердің жоқтығы туралы Қазакстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасынын. корытындылары, сондай-ак кешірім жасау туралы етініштің қанағаттандырыд-мағаны туралы хабарлама немесе сотталғанның кешірім жасау туралы етініш беруден бас тартканы туралы акт — өлім жаза-сын орындау үшін негіз болып есептеледі.

Әлім жазасы жария етілмей ату жолымен орындалады. Бірнеше адамға өлім жазасы орындалатын болса, онда әрбіреуінежеке-жекежәнебасқалардыңжоғындаорындатады.

Өлім жазасын орындау кезінде прокурор, өлім жазасы атқарылатын мекеменің уәкілі және дәрігер болады. Сотгалғанның елгенін дәрігер куәландырады, ол жөнінде хаттама жаса-лып, оған керсетілген адамдар кол қояды.

Жазаны аткарған органнын әкімшілігі үкім шығарған сотқа, сондай-ак сотталғанның жакын туыстарының біреуіне өлім жазасының орындалғаны туралы хабарлауға міндетті. Өліктін жерленген жері туралы туыстарына жерленген кезден екі жыл өткен сон, хабарланады.

Азаматтык хал актілерін жазу органына әкімшілік белгіленген үлгіде хабар жібереді жөне туыстарына онын өлгені туралы куәлікті алатын жерін хабарлайды.