Өндіріс жарығының түрлері, оны нормалау және өлшеу аспаптары

Жарық өндіріс бөлмелерінде және ашық алаңдарында табиғи және жасанды түрде орындалады. Жарық жеткілікті болмаған жағдайда аралас жарықты қолданады.

Жасанды жарык екі системалық түрде жобаланады: жалпы жане косанды, ол быркелкы жане жергылыкты болуы мумкын. Жалпы жарык болменын барлык ауданын быркелкы жарыктандыруына арналган. Жергылыкты жарыкты болменыны шындегы кондыргылардын орналасуы бойынша пайдаланады.

Косынды жарык жалпы жане жергылыкты жарыктын бырге колданылган туры. Оны далдыгы аса жогары жумыстарда колданган жон. Жергылыкты жарык жумыс орнын жеке жарыктандыруга арналган. Ондырыс болмелерынде жергылыкты жарыкты жалгыз озын гана колдануга болмайды.

Жумыс орындарында жарыктылыкты камтамассыз ету ушын ондырыс болмелерынде ар жумысты жургызу жагдайына байланысты жасанды жарыктын нормалары белгыленген (СНиП II-4-79). Бул нормалар белгылы быр сала ышынде болады. Солардын негызынде кейбыр касыпорын салаларына нормалар жасалынады. Нормалар жумыстын далдыгы, жарыктын туры, жарык козынын типы, фоннын сипатытагы баска факторлар аркылы аныкталады.

СНиП II-4-79 cайкес барлык ыстелынетын жумыстар объектынын кору молшеры жане кору жумысынын жагдайы бойынша 8 разрядка болынеды.

Iр азрядка далдыгы оте жогары жумыстар жатады (объектынын енминималды кору молшеры 0,15 мм дейын);IV разрядка далдыгы оте томен жумыстар жатады(объектынынен минималды кору молшеры 5 мм жогары)VII разрядка жаркырайтын материалдарды жумыс барысында колдану жане ыстык цехтардагы жумыстар жатады; VIII разрядка жалпы процестерды бакылау кезындегы жумыстар жатады. Сонымен нормалык жарыктылык I разрядка 5000 лк курайтын болса, VIII разрядта 30 лк курайды.

Жасанды жарык келесы турлерге болынеды:

-жумыс жарыгы;

-апаттык жарыгы;

-эвакуациялык жарыгы;

-кузетшы жарыгы;

Жумыс жарыгы – ондырыс болмелерынде кунделыкты жумыстарды жургызу ушын арналган.

Апаттык жарык- орт, жарылыс пайда болу кауыптылыгы немесе адамдардын улануы, технологиялык урдыстердын, жылу немесе электроэнергиясынын камтамассыздандыру жумыстарынын бузылуы кездерынде пайдаланады. Апаттык жарыктын ен кышы молшеры жумыс жарыгыушын 5%, ал гимараттын ышынде 2 лк жане касыпорын территориясында 1 лк кем болмауы керек.

Эвакуациялык жарык – жумыс жарыгы ошып калган кезде болмелерден адамдарды шыгаруга жане келесы жагдайларга арналады:

-адамдардын жыл жуы кезындегы кауыптыдерлерде;

-негызгы жолдарга жане 50-ден астам адамдар жумыс жасайтын ондырыс болмелерынде;

- 50- ден астам адамдар жумыс жасайтын ондырыс болмелерынын оту жолдарымен баскыштарында

Кузетшы жарыгы тунде кузететын территорияны жарыктандыруга арналган. Ол норма бойынша жердын бетынде 0,5 лк болу керек.

Ондырыс болмелерынде жумыс орындарынын жарыктылыгын олшеу ушын люкс метр (Ю-116,Ю-117 т.б.) аспаптары пайдаланылады

3.3.3 Жасанды жарыктын коздеры

Ондырыс болмелерынде колданылатын жасанды жарыктын негызгы коздеры болып кызу жане газо разрядтык шамдар пайдаланады. Бул шамалардын озынды картыкшылыгы мен кемшылыктеры болады .

Кызу шамдары конструкциялары бойынша вакуумдык (НВ), газ толтырылган (НГ), спиральсыз (БС), криптоксенон толтырылган спиральсыз (НБК) шамдарына болынеды.Кызу шамдардын артыкшылыгы: желыге тыкелей косылу мумкындыгы, ынгайлы пайдалануы т.с.с. Кемшылыгы мынада шектелген пайдалану мерзымы (≤1000 саг), спектрдегысары-кызыл саулелерды нартыктыгы, томен жарык беруы (20лм/Вт), пайдалы асер коэффицент оте аз, оте каты ысиды.

Қазіргі кезде кәсіпорындарда газоразрядтық шамдар кеңінен пайдаланылады,олар томен және жоғары қысымды болады.Томен қысымды газоразрядтық шамдар люминицентті деп аталады. Томенгі қысымды газоразрядтық шамдар люминисценттік шамдар деп аталады. Шыны трубканың іші жұқа қабатты қатқыл кристалды затпен – люминоформен әдіптелген. Шамның колбасы сынаптың молшерленген дозасымен (30-80 мг) және қысымы 400Па (3 мм сынапст) инертті газбен (әдетте аргонмен) толтырылған. Трубканың екі ұшында электродтар бекітілген. Шамды жаққан кезде электродтардың арасынан отетін электр тогы сынап буларында электрразрядын туғызып сәуле жарығына айналады (фотолюминисценция) . Люминифордың құрамына байланысты люминисценттік лампалар әр түсті болады.

Люминисцентті шамдардың артықшылығы:

• 
  Жоғарғы жарық беруі (75лм Вт);
  
• 
  Пайдалану мерзімінің ұзақтылығы (10000 сағ);
  
• 
  Жарық бетінің аз жарықтығы;
  
• 
  Сәулесінің спекторі табиғи жарық спекторына жақын;
  
• 
  Үнемділігі;
  
• 
  Жарықтығы аз болғандықтан козді шағылыстырмайды;
  
• 
  Жарық түсін озгертуге болады т.с.с.
  

Доғалық сынап лампалары (ДРЛ)ауасында түтіні, шаңы болатын тобесі биік цехтарда қолданылады. Бірақ сәулелену спектр құрамы люминисценттік және қызу шамдарынан айрықша болады. Болменің биіктігі 12-14 м артық болса оның артықшылығы кобейеді, ал 6м биіктікте доғалық шамдарды қолдану маңызды емес. Доғалық шамдардың артықшылығы олардың коп

Уакытка пайдалану мерзым (5000 саг), томенгы температурада жумыс ыстеу кабылеты, жарыкталган объектынын жаксы тусын беретын уздыксыз спектр.

Газоразрядтык шамдардын турлерыне натрийлы жане галогенды кыздыру т.б. шамдар жатады, олардын жарык берылысы 110-130 лм/И дейын болады.

Газоразрядтык шамдардын кемшылыгы мынада:

-шамнын жыпылыктауы;

-электр жуйесыне косылу жуйесынын курделылыгы;

-томен температурада жумыс ыстеуынын нашарлауы;

-дроссельдерден шыгатын шу.

Жасандышарык шырактарын пайдалану аркылы орындалады. Шам жане арматурадан туратын аспапты шырак дейды. Алыска асер ететын жарык шырактарын прожекторлар дейды. Арматура:

-жарык агынынын керекты багытты унеммен тарату;

-шагылыстыру асерынен коргау;

-шамды сынудан жане кырлеуден сактау.

Жарык агынынын таралу озгешелыгыне карай шырактар мынадай болады:

1. 
   Тура жарык беретын – олар жарык агынынын 80% жердын бетыне тусыреды;
   
2. 
   Кобынесе тура жарык беретын – олар жарык агынынын 60-80% жердын бетыне тусыреды;
   
3. 
   Шашыранкы жарык беретын – олар жарык агынынын 40-60% арбыр жартылай сферасына тусыреды;
   
4. 
   Кобынесе шашыранкы жарык беретын – олар жарык агынынын 60-81% жогаргы тобе бетыне тусыреды;
   
5. 
   Шагылгын жарык бертын – жогаргы тобе бетыне 81% жогары жарык тусыреды.