Зертханалық жұмыс №1 Тақырыбы: Өлшеуіш цилиндр бөліктерінің құнын анықтау. Дененің көлемін өлшеу. Жұмыстың мақсаты

1. 
   Өлшеуіш цилиндрді мұқият көріп шығарыңдар да, оның шкаласына зер салыңдар. Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрдің шкаласындағы жазуға қарап, ол арқылы көлемді бірлікпен анықтауға болатынын дәптерлеріңе жазып алыңдар;
   
2. 
   Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрдің бөлік құныны анықтаңдар;
   
3. 
   Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрді пайдаланып, жүргізілген өлшеулердің қателігін анықтаңдар. Ол үшін цилиндрге су құйып, құйылған судың көлемін өлшеу қателігін ескере отырып, анықтаңдар;
   
4. 
   Анықталған шамаларды дәптерге жазыңдар;
   
5. 
   Өлшеуіш цилиндрдің сипаттамаларын және өлшеген сұйық көлемін мына кестеге жазыңдар:
   

1. 
   Өлшеуіш цилиндрге қатты дана толық бататындай етіп су құйып, денені сұйыққа толық батырыңдар. Сонда мензуркадағы судың соңғы көлемі және алғашқы деңгейлерінің айырмасы қатты дененің көлеміне тең болады;
   
2. 
   Пішіні мен көлемі әр түрлі 2-3 қатты денені таңдап алып, оны жіңішке жіппен байлап, суы бар өлшеуіш цилиндрге салыңдар да, көлемін анықтаңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңдар:
   

3. 
   Өлшеуіш цилиндрге сыймайтын дененің көлемін шүмегі бар ыдыстың көмегімен анықтауға болады. Өлшеу алдында ыдысқа шүмектің жоғары деңгейіне жеткенше су құйылады. Денені ыдыстағы суға батырғанда оның көлеміне тең су асып төгіледі. Төгілген судың көлемін мензуркамен өлшеп, батырылған ірі дененің көлемін анықтайды.
   
4. 
   Қорытынды
   

1. 
   Астаушаға шариктердің бірнешеуін салыңдар да, оның екі жағындағы жылжымалы тиекті қозғай отырып, оларды бір-біріне түйістіріңдер. Сызғыштың екі тиектің ара қашықтығын өлшеп алыңдар. Оны астаушадағы шариктердің санына бөліп, бір шариктердің диаметрін анықтаңдар:
   

2. 
   Ұсақ денелрдің өлшемдерін анықтайтын мұндай тәсіл қатарлау тәсілі деп аталады
   
3. 
   Өлшеу мен есептеу нәтижелерін мына кестеге толтырыңдар:
   

1. 
   Бұранда қадамы деп қатар жатқан орам оймасының ара қашықтығын айтады. Бұранда қадамы өте аз шама болуы да мүмкін. Сондықтан оны анықтау үшін қатарлау тәсілі қолданылады.
   
2. 
   Бұранданың орам оймалары орналасқан бөлігінің ұзындығын сызғышпен өлшеп аламыз. Одан кейін оймалардың орам санын мұқият санап шығыңдар.
   
3. 
   Бұранда қадамын анықтауда бұранда оймасының бедерін қағаз бетіне түсіріп алып өлшеу ұтымды болады. Ол үшін бұранда оймасы орналасқан бетті сия немесе жұмсақ графитпен бояп алу керек.
   
4. 
   Өлшеулер мен есептеу нәтижелерін кестеге жазамыз.
   

   Зерттелетін дене	Ойма ұзындығы (Ĺ·mm)	Орам саны	Бұранда қадамы	Бұранда қателігін өлшеу қателігі
   Бұранда Бұранғыш Бұрандашеге

5. 
   Қорытынды
   

Дененің массасын анықтау тәсілдерінің бірі таразы көмегімен өлшеу. Осындай таразылармен өлшеу кезінде оның сол жақтағы табақшасына массасы белгісіз дене, ал екіншісыне таразыны теңгеретін кірлер салынады. Дененің массасы таразыны теңгеретін кірлердің массасына тең. Ол үшін:

1. 
   Таразыны өлшеуге дайындаңдар. Таразының дұрыс теңгеріліп тұрғанына көз жеткізіңдер;
   
2. 
   Таразыны бұзып алмау үшін өлшенетін денені және кірлерді таразы табақшаларына жайлап қою керек.
   
3. 
   Денені кірлермен теңгеріп болғаннан кейін, таразы табақшасындағы кірлердің массасын есептеңдер.
   
4. 
   Өлшеу нәтижелерін төменгі кестеге жазыңдар:
   

1. 
   Алдыңғы берілген тапсырмадағы массасы анықталатын денені алыңдар. Параллелипедтің көлемін анықтау үшін сызғышпен оның қабырғаларын өлшеңдер, содан кейін оның көлемін V=abc есептеңдер;
   
2. 
   Пішіні күрделі болып келген басқа денелердің көлемін мензурка көмегімен анықтаңдар немесе №1 зертханалық жұмыста көлемі анықталған денелерді пайдаланыңдар. Дене тығыздығын формуласымен есептеп, оны г/см³ және кг/м³-пен өрнектеңдер. Өлшеу және есептеу нәтижелерін төмендегі кестеге жазыңдар.
   

   №	Тығыздығы анықталатын дене	Дене массасы,г	Дененің көлемі,см3	Тығыздық
   				г/см3	кг/м3

3. 
   Қорытынды
   

1. 
   Динамометр шкаласын ақ қағазбен бүркеңдер. Қағаздың екі жағы резеңке сақиналардың көмегімен динамометрге бекітіледі.
   
2. 
   Динамометрге массалары 102 г, 204г, 306г және т.б. жүктерді іле отырып, 1Н, 2Н, 3Н т.с.с. күштерге сәйкес келетін көрсеткіш орнын белгіліеңдер.
   
3. 
   Көршілес сызықшалардың арасын өлшеңдер. Олар өзара тең бе? Неліктен? Осы шкалада ньютонның оннан бір үлестерін белгілеңдер.
   
4. 
   Өздерің жасаған шкаланы заводта градуирленген динамометрдің шкаласымен салыстырыңдар,
   
5. 
   Өлшеу дәлдігін бағалаңдар.
   

1. 
   Резеңке жіптердің бір ұшын ілмектеп байлаңдар, екінші жағын қатырма қағазбен біргі штатив қысқышына бекітіңдер. Резеңкелердің ұштары бірдей деңгейде болуына назар аударыңдар. Ол деңгейді қатырма қағазда белгіліп қойыңдар.
   
2. 
   Ілгектің көмегімен массалары m₁=m, m₂=2m, m₃=3m жүктерді кезекпен кезек бір жіпке іліңдер.
   
3. 
   Резеңкенің созылған кездегі орнын белгілеңдер.
   
4. 
   Дененң ілгектің көсегімен екі жіпке қатар іле отырып, тәжірибені қайталаңдар.
   
5. 
   Ауырлық күші мен серпімді деформацияның арасындағы байланысты анықтаңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңдар. Эксперимент дәлдігі ауқымында Гук заңы орындала ма? Тексеріңдер.
   

6. 
   Қорытынды
   

1. 
   Мензурка көмегімен жүктің V_д көлемін анықтаңдар.
   
2. 
   Дененің өлшенген көлем мен су тығыздығы бойынша дене ығыстыратын су салмағын табыңдар.
   
3. 
   Денені жіпке байлап, динамометр ілгегіне іліңдер және оған әрекет ететін ауырлық күшінің мәнін табыңдар.
   

4. 
   Динамометр ілгегіне ілінген жүкті түгелімен суға батырып, оның су ішіндегі салмағын анықтаңдар және ығыстырушы күштің мәнін есептеңдер.
   

5. 
   Ығыстырушы күш ығыстырылған су салмағына тең бе? Тексеріңдер.
   
6. 
   Тәжірибені басқа денемен жасаңдар.
   
7. 
   Тәжірибе нәтижелерін кестеге жазыңдар.
   
8. 
   Бұл тәжірибеде Архимед заңы қандай дәлдікпен орындалатынын бағалаңдар.
   

9. 
   Қорытынды
   

1. 
   Динамометр көмегімен денеге әсер ететін Ғ_а ауырлық күшін өлшеңдер.
   
2. 
   Мензурканы пайдаланып, дененің көлемін анықтаңдар.
   
3. 
   Денені сұйыққа батырған кезде оған әрекет ететін ығыстырушы күшті есептеңдер:
   

4. 
   Ғ_а ауырлық күші мен Ғ_ы ығыстырушы күшті салыстыру арқылы тапсырмада қойылған сұраққа жауап беріңдер.
   
5. 
   Денені берілген сұйыққа батырып, жауаптарыңды тәжірибе жү.зінде тексеріңдер.
   
6. 
   Кестені толтырыңдар.
   

7. 
   Қорытынды
   

Денені бірқалыпты тік жоғары көтеретін F дененің ауырлық күшіне тең: F₁=P.

Оны динамометрмен тікелей өлшеу керек:

1. 
   білеуді көтеретін h биіктігін таңдап алыңдар;
   
2. 
   білеудің ауырлық күшін динамометрмен өлшеңдер;
   
3. 
   білеуді h биіктігіне бірқалыпты тік жоғары көтергенде істелетін жұмысты есептеп шығарыңдар.
   

«Алтын ережеге» сәйкес үйкеліс есепке алынбаған жағдайда А₁ және А₂ жұмыстары бір-біріне тең: А₂₌ А₁немесе F₁h=F₂. ℓ

Практикада үйкелісті болдырмау мүмкін емес, сондықтан толық жұмыс А₂ пайдалы А₁ жұмыстан іс жүзінде үлкен: А₁< А_2.

1. 
   тақтайды 175-суреттегідей көлбеу орналастырыңдар;
   
2. 
   көлбеу жазықтықтың ℓ ұзындығын өлшеңдер;
   
3. 
   білеуге динамометрді іліп, оны көлбеу жазықтықтың бойымен жоғары қарай бірқалыпты қозғалтып тартыңдар да, F₂ тарту күшін өлшеңдер;
   
4. 
   білеуді көлбеу жазықтықтың бойымен бірқалыпты көтергенде істелетін А₂ жұмысты есептеңдер.
   

Көлбеу жазықтықты пайдаланып, білеуді көтергендегі көлбеу жазықтықтың ПӘК-і пайдалы А₁ жұмысты толық А₂ жұмысқа бөлгенге тең:

η= А₁/ А₂ немесе пайызбен есептесек: η= А₁/ А₂·100%

ПӘК-ін табу үшін:

1. 
   Көлбеу жазықтықтың ПӘК-н есептеңдер;
   
2. 
   Механиканың «алтын ережесін» пайдаланып, үйкеліс есепке алынбаған жағдайда, көлбеу жазықтық күштен қандай ұтыс беретінін есептеңдер. Есептелген F₂ мәнімен динамометр арқылы өлшенген F₂ мәнін салыстырыңдар,
   
3. 
   Көлбеу жазықтықтың h биіктігін өзгертіңдер де, істелген жұмыстарды(пайдалы және толық) және көлбеу жазықтық ПӘК-н анықтаңдар;
   
4. 
   Зертханалық жұмыстың барлық тапсырмалары бойынша алынған нәтижелерді мына кестеге түсіріңдер:
   

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. 
   Оқулықтағы «Иіндік», «Иіндікке түскен күштердің тепе-теңдігі», «Күш моменттері» туралы материалдарды қайталау;
   
2. 
   Иіндіктің екі ұшындағы бұрандаларды бұрап, оны горизонталь орналасатындай етіп теңгеріңдер;
   
3. 
   Иіндіктің сол айналу білігінен ℓ₁ қашықтыққа массаларының қосындысы m₁ болатын екі жүк іліңдер. Тәжірибе жасап, иіндіктің оң жағына оны тепе –теңдікке келтіретін бір жүкті айналу білігінен қандай ℓ₂ ара қашықтықта ілуге болатынын анықтаңдар. Алынған мәліметтерді төмендегі кестеге жазыңдар:
   

4. 
   М₁ және М₂ күш моменттерін салыстыра отырып, алынған эксперимент нәтижелерінің күш моменттер ережесінен қаншылықты ауытқитындығын анықтаңдар. Ауытқуды анықтау үшін күш моменттерінің айырымын (М₁-М₂) олардың орташа мәніне бөлу керек:
   

1. 
   Біліктің екі жағындағы кез келген ілгекке әр түрлі жүкті іле отырып, иіндікті тепе-теңдік күйге келтіріңдер;
   
2. 
   Иіндікті сағат тілінің бағытында айналдыратын күштердің күш моменттерінің қосындысын табыңдар:
   

3. 
   Иіндікті сағат тіліне кері бағытта айналдыратын күштердің күш моменттерінің қосындысын анықтаңдар;
   

4. 
   Оң және теріс күш моменттерін салыстыра отырып, экспериментте
   

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________