З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

жылы Жќѓгiрдiѓ з бастамасы бойынша алѕашћы зайырлы

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	123/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 119 120 121 122 123 124 125 126 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

1841
жылы Жќѓгiрдiѓ з бастамасы бойынша алѕашћы
зайырлы
мектеп
ашылды. Мектепте орыс, араб, парсы тiлдерi, сонымен ћатар
математика, география, тарих, дiнтану пќндерi де оћытылды. Жќѓгiр
хан ондаѕы шќкiрттердiѓ тiзiмi мен сабаћ љлгеру баѕаларын жылы-
на љш рет зi ћарап, тексерiп отырѕан. Ол мектептiѓ бљкiл шыѕы-
нын з ћаржысыныѓ есебiнен теген. Жќѓгiр хан ћазаћ балалары-
ныѓ Ресейдiѓ оћу орындарында оћуын жаћтап ћана ћойѕан жоћ.
Сонымен ћатар балаларды Санкт-Петербургта, Мќскеуде, Астра-
ханда, Саратовта, Ћазанда жќне Орынборда оћытуѕа жеке зi кп
кљш-жiгер жџмсаѕан. Мќселен, зiнiѓ ћол астындаѕы халыћтыѓ ба-
лаларын оћыту љшiн Орынбордаѕы Неплюев кадет корпусынан 10
орын берiлуiне ћол жеткiзген. Бкей Ордасына барып оћыѕандар-
дыѓ бiрћатары кейiнiрек крнектi инженерлер, орманшылар, ќске-
ри ћызметшiлер, ѕалымдар ретiнде даѓћћа блендi.
Жќѓгiр хан барлыћ жерде
iс ћаѕаздарын жљргiзу
тќртiбiн енгiздi,
жеке зiнiѓ
мџраѕат ћызметiн
ћџрды. Денсаулыћ саћтау саласында
хан
жџћпалы ауруларѕа ћарсы егу практикасын
енгiздi. Оныѓ кљш-
жiгер жџмсауы арћасында Iшкi Ордада
аурухана
жќне
дќрiхана
ашылды.
Ол далалыћ жаѕдайда бiрiншi болып Iшкi Орданыѓ топонимика-
лыћ жќне географиялыћ картасын жасатты. Жќѓгiр хан
аѓ аулауды
те жаћсы крдi. Ол
ћару-жараћ палатасын
ашу жнiнде де бастама
ктердi. Бiраћ оны жасау џзаћ жылдарѕа созылды. Онда сирек кезде-
сетiн ћару-жараћ тљрлерi, соныѓ iшiнде орыс патшаларыныѓ ћазаћ
хандары мен сџлтандарына сыйѕа тартћан мылтыћтары мен ћылыш-
тары да болды. Палатада ћымбат баѕалы, ќшекейлi ер-тџрмандар,
ат ќбзелдерi, жљгендер, сауыттар, дулыѕалар, ћалћандар саћталды.
Ћару-жараћ палатасында Жќѓгiр хан зi бас болып, экскурсиялар
ткiзiп тџрды, тiптi Хан ордасы жанындаѕы мектептiѓ оћушыларынан
зi емтихан ћабылдап та жљрдi.
Белгiлi зерттеушi М. Бабажанов ханныѓ енгiзген жаѓалыћтары
туралы былай деп жазды: «Петербург, Орынбор, Мќскеу, Астрахан
жќне Саратов ћалаларына барѕан сапарларында хан зiмен бiрге
бiраз адамды жанына ертiп жљрдi. Ондаѕы маћсаты зге елдiѓ
жетiстiктерiн ћазаћтарѕа з кздерiмен крсету едi... Хан Ордаѕа
аѕаш шеберлерiн, алтын-кљмiс зергерлерiн, темiр џсталарын шаћыр-
тып, ћазаћ балаларын шќкiрттiкке бердi». Хан мерекелерде Ордада

94
отшашулар џйымдастырды, хайуанаттар баѕын шаћырды. Ол љйiне
бильярд орнатты. Ордада iшiмдiк iшуге љзiлдi-кесiлдi тыйым салды.
Бкей хандыѕыныѓ билеушiсi кшпелi ћазаћтардыѓ отырыћшы-
лыћ мiр салтына кшуiн ћолдап, ктермелеп отырды, шп шабуды
љйреттi. Ол
мал тџћымын асылдандыру
iсiне де белсене араласты.
Осы маћсатпен Кавказдан жќне орыс зауыттарынан асыл тџћымды
жылћылар алдырды. Олардыѓ бiрћатарын тѓiрегiндегiлерге сыйѕа
тартты. Ресейдiѓ еуропалыћ блiгiнен
ауыл шаруашылыћ ћџрал-
саймандарын
кптеп жеткiзуге нџсћау бердi. Жќѓгiр
аѕаш отырѕызу
iсiне
кп кѓiл блдi. Оныѓ тiкелей нџсћауы бойынша 50 мыѓ гек-
тар жерге аѕаш отырѕызылып, кгалдандырылды. Аѕашты кескен,
сындырып бљлдiрген айыпты адамѕа 25 рет дљре соѕылѕан. Сйтiп
бiр кездегi ћџм басћан шл дала гљлденген алћапћа айналды.
Жќѓгiр ханныѓ прогресшiл мемлекет ћайраткерi ретiнде сiѓiрген
еѓбектерi елеусiз ћалмады. Ол Бкей хандыѕын басћару iсiндегi же-
тiстiктерi љшiн 1-дќрежелi Ћасиеттi Анна орденiмен марапатталды.
Жќѓгiр хан
генерал-майор
шенiне ие болды,
Ћазан университетi Ѕылы-
ми кеѓесiнiѓ ћџрметтi мљшесi
болып сайланды. Орыс императоры
з ћџрметiнiѓ белгiсi ретiнде оѕан арнайы жасатылѕан кљйме мен
сќйгљлiк сыйлаѕан.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 119 120 121 122 123 124 125 126 ... 481