Аға оқутышы Амандыкова А

Бір өркешті түйе (дромедар)

• Бір өркешті түйе (дромедар) — Түрікменстанда, көбінесе Тәжікстанда, Өзбекстанның оңтүстік аудандарында және Қазақстанның кейбір жерлерінде өсіріледі. Ең көп өсірілетін жері — Қарақұм. Қоспақ түрлеріне, пайдалануына, қанына қарай: аруана, желмая, нар деп аталады. Түйенің еті мол, жүні биязы болады.

Бактриан немесе екі өркешті түйе -Пржевальский түйесі (лат. Camelus bactrianus) Түйелер семьясының сүтқоректілерінің бір түрі. Азияда жүк тасымалдау үшін керектенген үй жануары, алайда жабайы түйелер өте азайып кеткен, құрып кету қаупі бар. Кейбір жабайы бактериандарды  Camelus ferus деген система жеке түрге бөледі. Бактериандарды өзінің екі өркеші арқылы дромедарлар немесе нар түйелерден оңай ажыратуға болады. Олардың ұзындығы 3 метр, төбе шашының ұшына дейнгі биктігі 180-230 см болады. Бактериандардың орташа салмағы 450-500 кг-а жетеді. Құйрығы қысқа небәрі 45 см.

• Бактриан немесе екі өркешті түйе -Пржевальский түйесі (лат. Camelus bactrianus) Түйелер семьясының сүтқоректілерінің бір түрі. Азияда жүк тасымалдау үшін керектенген үй жануары, алайда жабайы түйелер өте азайып кеткен, құрып кету қаупі бар. Кейбір жабайы бактериандарды  Camelus ferus деген система жеке түрге бөледі. Бактериандарды өзінің екі өркеші арқылы дромедарлар немесе нар түйелерден оңай ажыратуға болады. Олардың ұзындығы 3 метр, төбе шашының ұшына дейнгі биктігі 180-230 см болады. Бактериандардың орташа салмағы 450-500 кг-а жетеді. Құйрығы қысқа небәрі 45 см.

Жүнінің өңі құмайт-көкшілден қошқыл қоңырға дейін болады және ұзын жүні мойнының асты және үстіңгі жағында болады, шуда деп аталады. Бактериандардың жүні қыс бойында өте нығыз әрі қалың болады да күн жылына олар сыпырылып түсіп қалады да қара қайыс өңге енеді. Олардың үйде үйретілмеген түрлері сидам, жүні қысқа әрі биязы, өркеші кішірек әрі үшкірлеу болып келеді

• Жүнінің өңі құмайт-көкшілден қошқыл қоңырға дейін болады және ұзын жүні мойнының асты және үстіңгі жағында болады, шуда деп аталады. Бактериандардың жүні қыс бойында өте нығыз әрі қалың болады да күн жылына олар сыпырылып түсіп қалады да қара қайыс өңге енеді. Олардың үйде үйретілмеген түрлері сидам, жүні қысқа әрі биязы, өркеші кішірек әрі үшкірлеу болып келеді

Түйе ежелден шөлді-тұзды аймақтардың табиғат жағдайларына жақсы бейімделген, аптап ыстықтарда апта бойына сусыз тіршілік ете алатын бірден-бір түлік. Соған қарамастан оларды жазда күніне 2 рет, қыста 1 рет суару қажет, тұзды-кермек суды жақсы ішеді. Қолайсыз табиғат жағдайларында азық ретінде пайдалану үшін өркешіне артық май жиналады. Кеудесіндегі, табандарындағы, шынтағындағы, тізесіндегі қажау сүйелдерінің арқасында ыстық жерде, құмда жата алады.

• Түйе ежелден шөлді-тұзды аймақтардың табиғат жағдайларына жақсы бейімделген, аптап ыстықтарда апта бойына сусыз тіршілік ете алатын бірден-бір түлік. Соған қарамастан оларды жазда күніне 2 рет, қыста 1 рет суару қажет, тұзды-кермек суды жақсы ішеді. Қолайсыз табиғат жағдайларында азық ретінде пайдалану үшін өркешіне артық май жиналады. Кеудесіндегі, табандарындағы, шынтағындағы, тізесіндегі қажау сүйелдерінің арқасында ыстық жерде, құмда жата алады.

Түйенің тағы бір биол. ерекшелігі – қыста қолда бағуды, сапалы азықтандыруды және жылы қораны керек етпейді. Бірақ Түйелер жүні қырқылған алғашқы аптада өкпек жел мен жоғары ылғалдылыққа төзімсіз, осы мезгілде олардың жауын-шашын мен суыққа ұрынбауын қамтамасыз ету керек.

• Түйенің тағы бір биол. ерекшелігі – қыста қолда бағуды, сапалы азықтандыруды және жылы қораны керек етпейді. Бірақ Түйелер жүні қырқылған алғашқы аптада өкпек жел мен жоғары ылғалдылыққа төзімсіз, осы мезгілде олардың жауын-шашын мен суыққа ұрынбауын қамтамасыз ету керек.

Қос өркешті қазақ Түйелері дене бітімдерінің ерекшеліктері, ірілігі, өнімділігі бойынша 3 тұқымдық типке бөлінеді: оралбөкей, Қызылорда және оңтүстік Қазақстан Түйелері. Орал-бөкей типінің басқаларынан тірілей салмағы мен жүн өнімділігі 5 – 10%-ға жоғары болғандықтан, асылдандыру жұмыстарында тұқым жақсартушы ретінде пайдаланылып келеді. Дара және қос өркешті Түйелерді бір-бірімен будандастырудан алынған будандар дене бітімінің беріктігі, ірілігі, қоршаған ортаның қолайсыз жағдайлары мен ауыр жұмысқа төзімділігі бойынша таза тұқымды Түйеден айтарлықтай ерекшеленеді.

• Қос өркешті қазақ Түйелері дене бітімдерінің ерекшеліктері, ірілігі, өнімділігі бойынша 3 тұқымдық типке бөлінеді: оралбөкей, Қызылорда және оңтүстік Қазақстан Түйелері. Орал-бөкей типінің басқаларынан тірілей салмағы мен жүн өнімділігі 5 – 10%-ға жоғары болғандықтан, асылдандыру жұмыстарында тұқым жақсартушы ретінде пайдаланылып келеді. Дара және қос өркешті Түйелерді бір-бірімен будандастырудан алынған будандар дене бітімінің беріктігі, ірілігі, қоршаған ортаның қолайсыз жағдайлары мен ауыр жұмысқа төзімділігі бойынша таза тұқымды Түйеден айтарлықтай ерекшеленеді.

Қос өркешті қазақ Түйесі

Тірілей салмағы бойынша артықшылығы 20 – 25%-ға дейін жетеді. Будандардың үлектерін нар, інгендерін мая деп атайды. Нарлар тек жұмыс күші мен өнім алу үшін пайдаланылып, жұптастыруға жіберілмейді. Маялар әдетте қос өркешті үлектермен шағылыстырылып, аталық тұқымға ұқсас ұрпақ алынады. Түраралық будандастыру тек таза қанды дара және қос өркешті Түйелер пайдаланылғанда ғана жақсы нәтиже беретіндігі, будандардың асыл тұқымды мал ретінде маңыздылығы жоқ екендігі ескерілуі қажет.

• Тірілей салмағы бойынша артықшылығы 20 – 25%-ға дейін жетеді. Будандардың үлектерін нар, інгендерін мая деп атайды. Нарлар тек жұмыс күші мен өнім алу үшін пайдаланылып, жұптастыруға жіберілмейді. Маялар әдетте қос өркешті үлектермен шағылыстырылып, аталық тұқымға ұқсас ұрпақ алынады. Түраралық будандастыру тек таза қанды дара және қос өркешті Түйелер пайдаланылғанда ғана жақсы нәтиже беретіндігі, будандардың асыл тұқымды мал ретінде маңыздылығы жоқ екендігі ескерілуі қажет.

Түйенің сүті, еті, жүні пайдаланылады. Сүтінен емдік қасиеті бар шұбат, май, сыр, дайындалса, еті тағамға қолданылады, ал жүнінің 85%-ы таза, өте бағалы түбіт.

• Түйенің сүті, еті, жүні пайдаланылады. Сүтінен емдік қасиеті бар шұбат, май, сыр, дайындалса, еті тағамға қолданылады, ал жүнінің 85%-ы таза, өте бағалы түбіт.

жүктеу 18,9 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: