В. П. Тарантей (Беларусь, Гродно)

30 
 
2-кестенің жалғасы  
6.  Мемлекеттік  кө 
мек  негізінен  зерт 
теу 
университет 
теріне жасалады 
6. 
Оқу 
үдерісінің 
мерзімі  созылуы  мүм 
кін,  кей  елдерде  сту 
дент санының көптігі 
6.  Жоғары  оқу  ор 
нында  алған  маман 
дығы бойынша жұмыс 
жасайтын 
мамандар 
дың саны аз 
6.  Оқу  ғимарат 
тары ескірген 
7.  Педагогикалық, 
ғылыми,  инженер 
лік 
мамандардың 
жасының 
ұлғаюы 
және  жас  маман 
дардың 
жетіспеу 
шілігі 
 
7.  Көптеген  елдерде 
білім  беру  жүйесінің 
децентрализациясы 
 
 
 
 
8.  Оқу  мерзімін  бөлу 
дің  ортақ  келісімдері 
жоқ 
 
 
 
Зерттеу  нәтижесіне  сүйене  отырып,  зерттеу  университеттерінде  кәсіптік 
білім беру жүйесіндегі ұйымдастырудың негізгі ерекшеліктерін атап көрсетуге 
болады:  
1. 
Білім  алу  уақыты  тұрақты  емес.  Студент  университетте  3  жылдан  7 
жылға  дейін  оқуы  мүмкін.  Кейбір  мемлекеттерде  мемлекетпен  белгіленген 
білім  алу  уақыты  болсада,  нақты  білім  алу  уақыты  одан  1,5  есе  ұзақ  болуы 
мүмкін.  Себебі,  студенттер  оқу  жүктемесін  өз  ыңғайына  қарай  бөледі, 
сондықтанда оқу уақыты созылып кетеді.  
2. 
Көптеген  мемлекеттерде  білім  беру  жүйесінің  өзіндік  ерекшеліктері 
болғанына қарамастан, келесідей оқу кезеңдерін ұсынады: 
- бакалавриат – 3-4 жыл; 
- магистратура - бакалавр дәрежесі бар адамдарға 1 жыл; 
- аспирантура, доктор дәрежесін алумен – 2-3 жыл, кейбір жағдайларда 5-
7 жыл.  
3. 
Бакалавриат мамандық бойынша базалық білім, методикалық біліктер 
және кең көлемде кәсіптік бағдар береді. Магистратура терең ғылымға үңілуге, 
маманданған ғылыми жұмыстар жасауға, ғылыми материал жинақтауға, синтез 
және анализ жасауға басты назар аударады. 
4. 
Доктор дәрежесін алуға бағытталған аспирантура өз бетімен, тәуелсіз 
бірнеше  жыл  ішінде  жасалатын  ғылыми  зерттеу  жұмысын  жасауды  көздейді, 
және  болашақта  жоғары  оқу  орнында  оқытушы  болып  жұмыс  жасау 
мүмкіндігін қарастырады. 
5. 
Оқу  үдерісі  модульдер  жүйесінен  тұрады.  Академиялық  жүктеме 
аптасына  6-12  сағатты  құрайды.  студенттер  әр  курс  соңында  емтихандар 
тапсырады.  Барлық  мемлекеттерде  баллдарды  есептеуде  кредиттік  жүйе 
қолданылады.  

31 
6. 
Бөлімдер  бойынша  пәндер  жиынтығы  мемлекетпен  (мемлекеттік  оқу 
жоспары  немесе  оқу  стандарттары),  немесе  жергілікті  билік  өкілдерімен, 
немесе  университетпен  анықталады.  Университет  оқу  бағдарламасын 
белгіленген  мөлшерде  өзгертуге  құқылы.  Жоғары  оқу  орындары  ғылыми 
бағдарлама,  оқыту  формасын,  педагогикалық  жұмысты  таңдауға  құқылы. 
Алайда  толық  еркіндік  берілмеген.  Оқу  бағдарламалары  халықаралық 
агенттіктерде сапалық тексерулерден өтеді. 
7. 
Университеттерде  келесідей  пәндер  блоктары  бар:  жалпы  білім 
беретін пәндер, мамандықтар бойынша пәндер, негізгі пәндер, факультативтер. 
Мамандықтар  бойынша  пәндерді  студенттер  өздері  таңдайды,  және  оқу 
үдерісінің негізін құрайды. Жалпы білім беретін пәндерге көп уақыт берілмейді 
-  1-2  жыл,  кейбір  мемлекеттерде  олар  жоғары  мектептерде  мүлдем 
оқытылмайды,  себебі  орта  мектептің  соңғы  екі  жылында  оқытылады.  Негізгі 
пәндерді оқу міндетті. 
8. 
Студенттер өзіндік оқу жоспарын жасайды, ұсынылған пәндер ішінен 
таңдайды.  Пәндердің  белгілі  бір  мөлшерін  оқу  міндетті,  қалғандары  таңдау 
бойынша пәндер мен факультативтер.  
9. 
Оқу  уақытын  бөлгенде  оның  көп  көлемі  –  өзіндік  жұмысқа  беріледі 
(оқу  уақытының  70-90%),  қалған  уақыт  лекция,  семинар,  тьютормен  бірге 
өтетін сабақтар (аптасына 1 реттен кем емес). Кейбір мемлекеттерде теориялық 
дайындыққа  және  аудиториялық  оқыту  лекцияларға  басым  назар  аударылады 
(Ұлыбритания),  кейбір  мемлекеттерде  –  практикалық  сабақтарға  басым  назар 
аударылады (АҚШ).  
10.  Шетелдік  университеттерде  академиялық  жазу  жеке  пән  ретінде 
ендірілген. Университет сайттарына жасалған талдаулар нәтижесі көрсеткендей 
арнайы  курстар  ұсынылған,  ғылыми  мақала,  ғылыми  жобаларды  жазуға 
бағытталған. 
Әлемдік  тәжірибеге  сүйене  отырып,  Қазақстандық  аграрлық  саладағы 
зерттеу  университеті  оқу  үдерісін  ұйымдастырудың  сұрақтарында  келесідей 
мәселелерді ескеру қажет: 
1) 
оқыту  уақытының  регламенті  (бакалавр  –  4  жыл),  жеке  оқыту 
жоспарын жасап, тьюторлар мен сабақтарға қатысу, міндетті түрде  тьютормен 
консультациялар; 
2) 
негізгі  және  таңдау  бойынша  пәндер  енгізу,  негізгі  пәндер 
университеттің  таңдауы  бойынша,  элективті  курстар  студенттің  таңдауы 
бойынша; 
3) 
оқытушылар  видеороликтер  арқылы  өз  пәндерінің  презентациясын 
жасап,  білім  дәрежесі,  біліктіліктері  жайында  ақпарат  дайындап,  жоғары  оқу 
орны  сайттарына  орнату.  Сол  презентациялар  негізінде  студенттер  өздері 
қалаған элективті курстар мен оқытушыларды таңдауға мүмкіндік беру; 
4) 
жалпы  білім  беретін  пәндерден,  кәсіптік  бағдардағы  пәндердің 
басымдылығын жоғарылату;  
5) 
студенттердің  өзіндік  жұмыстарының  артуы,  тек  қана  лекция  тыңдау 
емес,  сонымен  бірге  студенттердің  өзіндік  жұмыстарын  орындауы,  курстық 

32 
жұмыстар,  өзіндік  зерттеу,  ғылыми-зерттеу  жұмыстарымен  айналысуын, 
ғылыми зерттеулерге бағыттылығын арттыруды қарастыру [86]. 
Әлемдік  тәжірибеде  зерттеу  университеттері  білім  беру  жүйесін  зерттей 
келе,  еліміздегі  зерттеу  университеттері  қызметінің  тиімділігін  арттыру 
мақсатында келесідей қорытынды шығаруға болады: 
- кең көлемдегі зерттеу жұмыстарын жүргізуге ынталандыру; 
-  барлық  пәндерде  студенттердің  бойында  жүйелі  ойлау  қабілеттерін 
қалыптастыру; 
-  өзгермелі  жағдайларға  бейімделе,  өзіндік  даярлығын  жоғарылатуға, 
өзіндік іздену, білім алуға бағдарлау; 
-  ортақ  әлемдік  білім  беру  жүйесі  жөнінде  айтуға  негіз  жоқ  (Европалық 
жүйе  жөніндеде),  барлық  мемлекеттердің  білім  беру  жүйесінде  өзіндік 
ерекшеліктер қалыптасқан; 
- әрбір мемлекетте өзіндік мақсат мүддесіне сәйкес қалыптасқан білім беру 
жүйесі орнаған; 
-  әр  мемлекеттің  білім  беру  жүйесінде  білім  берумен  қамтылған 
тұрғындарының  санымен,  ЖОО  типтерімен,  оқу  үдерісін  ұйымдастыруда, 
заңнамалық, саяси тұрғыдан қадағалануымен ерекшеленеді; 
-  әр  мемлекет  өз  қажеттіліктері,  мақсат,  міндеттеріне  сәйкес,  мәдени 
құндылық,  әдет-ғұрып,  ұлттық ерекшеліктері,  менталитетіне  сәйкес  білім  беру 
жүйесін құрады; 
-  әрбір  мемлекеттің  білім  беру  жүйесінің  субъективті  ерекшеліктері 
болғанмен де, интеграция үдерісі жүруде;  
- қаржыландыру көлемін ұлғайту. 
Анықталған  ерекшеліктерді  ескере  отырып,  әлемдік  тәжірибедегі  зерттеу 
университеттерінің  академиялық  ерекшеліктерін  Қазақстандық  ЖОО-ы 
жағдайына  бейімдеу  негізінде  әлемдік  деңгейдегі  зерттеу  университетін 
қалыптастыруға болады деп есептейміз. 
 
1.3 Зерттеу  университетінде  мамандарды  кәсіптік  даярлау  үдерісінің 
өзекті мәселелері 
Қазақстан  Республикасының  2011  жылғы  18  ақпанындағы  №407-IV 
«Ғылым  туралы»  заңының  10-бабы  зерттеу  университетіне  арналған.  Заңда 
зерттеу университеті төмендегідей қарастырылады :  
1.  Зерттеу  университеті  Қазақстан  Республикасының  Үкіметі  бекіткен 
университетті дамыту бағдарламасын іске асыратын әрі іргелі және қолданбалы 
ғылыми  зерттеулерді  және  өзге  де  ғылыми-техникалық,  тәжірибелік-
конструкторлық  жұмыстарды  ұйымдастыруға  және  жүргізуге  қатысатын 
жоғары оқу орны болып табылады. 
2.  Зерттеу  университетінің  негізгі  міндеті  жоғары  және  жоғары  оқу 
орнынан  кейінгі  білім  берудің  барлық  деңгейінде  ғылыми  қызмет  пен  білім 
беру процесінің интеграциясы болып табылады. 
3.  Зерттеу  университеті  жоғары  және  жоғары  оқу  орнынан  кейінгі  білім 
берудің  білім  беру  бағдарламаларының  стандарттарын  өз  бетінше  әзірлейді