22
шыққан аспап. Қазіргі кезге шейін дейін жеткен, осындай аспаптар қолдануға
оңайлығы, эксплуатацияда қарапайым болуы және тыс белгілергеге
шымдалығы үшін көпшілік орындар әліде пайдаланып жүр.
Осы кездегі классикалық стрелкалық аспаптарды көптеген электрлік
параметрлерді өлшеуге болатын және соларды стандартты хаттамалардың
қосылу желісімен түрлі серверлерге, контроллерлерге және диспетчерлік
орындарға өткізуге болатын сандық электрлік өлшеу аспаптарымен ауыстыра
білетін болды. Сандық кластың бірнеше өзгешеліктері бар. Тағы да, сандық
құралдардың көрсеткіштері нақты және сезгіштігі максималды деңгейде,
өлшеуі ауқымды диапазонды, полярлы және шекті автоматты белгілей алатын,
санауды санмен бере алатын қасиеттермен ерекшеледі.
Қазіргі таңдағы микропроцессорлық техниканың тез белең алуы
конструкторлардың бақылау мен өлшеу функцияларын аспап бойынша қоса
алатын күйге жетіп отыр. Сондықтан, қарапайым санды аспап электрлік
ұяшықтан көп ақпаратты жинау бойынша қосымша сигналдарды
енгізу/шығару функцияларымен жабдықталған болып келді. Осыдан екі үш
жылдан бері "ақылды" желінің - smart grid фундаменті аталған аспаптар
дүниеге келді. Сонымен, сандық бақылау-өлшеу аспаптарының түрлі
функциялануы үлкен биікке шыға бастады. Керісінше тозған стрелкалық
аспаптарды өзгерту керекті болғандықтан, бұларды сандық аспаптарға
алмастыру кезеңі басталды.
Мультиметр - көптеген өлшенетін аспаптардың жиынтығы бар,
электрлік шамалардың барлық диапазонын өлшеу қабілеті бар әмбебап
комбинирленген өлшеу аспабы.
Мультиметр функциясының өте аз жинағы - ол кернеу, тоқ және кедергі
шамасын өлшеу. Дегенменде, қазіргі өндірушілер мультиметрді ғана
қолданып қоймайды, оның ішінде конденсатор сыйымдылығы, тоқ жиілігі,
диодтардың тарауы (p-n ауысымда кернеудің түсуін өлшеу), дыбыс сынамасы,
температураны есептеу, транзисторлардың бірнеше параметрлерін өлшеу,
кіріктірме жоғарғы жиілікті генератор және т.б. өлшеулері сияқы
функцияларды өлшеудіде қлға алды. Қазіргі мультиметр функцияларының
осындай қабілеттілігінде мұны қайтіп пайдалану қажет деген сауалдар пайда
болып жатыр.
Сонымен қатар, мультиметр сандық және аналогты болып келеді. Ары
кетпесекте, бұл тыс көрінісінде өлшейтін шаманы көрсету аспабы ретінде де
түсінсек болады. Аналогты мультиметрде стрелкалы, сандық мультиметрде 7
сегменті бар индикатор түрінде. Дегенменде қазір мультиметрді сандық
мультиметр деп ұғып алғанбыз. Сол себепті, осы бөлімде сандық
мультиметрді қалай пайдалануға болатынын тоқтала кетемін.
Мысалыға алатын болсам көп кездесетін және қолданыстан түспейтін,
ыңғайлы М-830 немесе DT-830 деген мультиметрін қарастырайын. Аталған
серияда бірнеше модификациясы аталады, бетінде маркалануы ақырғы
санмен, сосын бұл құралға енгізілген функцияларымен бөлектеу болып келеді.
23
Төмендегі көрсетілген мультиметрмен қалай пайдалануға болатынын
М-831 аспабының мысалында айтамын.
1.2 сурет - М-831 сандық мультиметрдің басты функциялары және
құралды басқару органдарының тағайындалымдары
Мультиметрдің алдынғы панелін жақсылап көз жүгіртетін болсақ,
төбесінде 7 сегменті бар сұйықтау кристал индикаторды көруге болады.
Мұнда жобамда өлшеуге болатын шамаларды көруге болады.
1.3 сурет – Астынғы бөлігінде шамалар мен өлшеу шектерін өзгертіп -
қосу орналасқан
24
Шеңбердің айналасында тұрған барша жазуларды анықтап көреміз,
сөйтіп мультиметрдің жұмыс режимін қарастырамыз.
мұндағы 1 - мультиметрдің қосылуы.
2 - айнымалы кернеудің мәндерін өлшеу режимі 5 диапазоны
бар: 200 мВ, 2000 мВ, 20 В, 200 В және 600 В.
Мультиметрлердің өзге түрлеріндее төмендегі белгі болуы да
мүмкін: ACV - AC Voltage - (ағылш. AlternatingCurrentVoltage)
- айнымалы кернеу.
3 - келесі диапазондарда тұрақты тоқ мәндерін өлшеу режимі:
200 мкА, 2000 мкА, 20 мА, 200 мА.
Мультиметрлердің өзге түрлеріндее төмендегі белгі болуы да
мүмкін: DCA - (ағылш. DirectCurrentAmperage) - тұрақты тоқ.
4- 10 амперге шейін тұрақты тоқтың жоғарғы мәндерін өлшеу
режимі.
5 - сымдардың дыбыстық қағуы, дыбыстық сигнал 50 Ом - нан
аз соғылатын телім кернеуінде қосылады.
6 - диодтардың дұрысын бақылау, диодтың p-n ауысуында
кернеудің түсуін есептеп шығарады.
7 - кернеу мәндерін өлшеу режимі, 5 диапазоны бар: 200 Ом,
2000 Ом, 20 кОм, 200 кОм, 2000 кОм.
8 - тұрақты кернеу мәндерін өлшеу режимі, 200 және 600 вольт
екі диапазоны бар.
1.4 сурет - Мультиметрдің жұмысының басталуы
Мультиметрлердің өзге түрлеріндее төмендегі белгі болуы да мүмкін:
DCV - DC Voltage - (ағылш. DirectCurrentVoltage) - тұрақты кернеу.
Мультиметрдің алдынғы панелінің астынғы жағында аспапқа кіргізуге
болатын электр сымдарын жалғау үшін 3 ұя бар.
Мұндағы функциялар астыңгы ұя барша режимдерде және барша
диапазондарда минус сымдарға арналған.
