Умкд ќТ дерек

Әскери  саясаттың  тиiмдi  шараларын  жасаумен  жүзеге  асыру  аймақтағы  қауiпсiздiктi 
нығайтудың және елiмiздiң ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудiң маңызды факторларының 
бiрi болып табылады.  
 
Әдебиеттер: 
1.Атабаев Қ.  Қазақ тарихының деректанулық негіздері. Алматы, 2002ж. 
2.Атабаев Қ.  Деректану. Алматы, 2007ж.,269 бет 
3.Пушкарев Л. Н. Типологическая классификация русских письменных источников. 
4.  Источниковедение:  теория,  история,  метод.  Источники  Российской  истории:  учебное 
пособие. М., РГТУ. 1998. 
5. Медушевская О.М. Современное зарубежное источниковедение. Москва, 1983 
6. Источниковедение истории СССР. Под ред. Ковальченко И.Д. Москва, 1981 
7.  Абусейитова  М.Х.  К  проблеме  источниковедения  средневекового  Казахстана\\   
Отечественная история. 1988, № 1. 
 
2 кредит сағат  
Дәріс №30 
Тақырыбы: Мерзімді басылымдар және олардағы болған өзгерістер 
Дәріс мазмұны: 
1. 
Тәуелсіздік жылдарындағы мерзімді басылымдардың дамуы. 
2. 
Ресми басылымдар. 
3. 
Тәуелсіз басылымдар.  
         
Қазақстан  тарихының  жазба  деректерінің  үлкен  бір  тобын  мерзімді  басылымдар 
құрайды.Патша жарлығы мен оның жергілікті әкімшілік органдарының шешімдерін халыққа 
жеткізіп  отыру  мақсатында,  1870  жылдың  сәуірінен  бастап,  қазақ  тілінде  шыға  бастаған 
алғашқы  «Түркістан  уалаяты газетінен» бастау алатын қазақ баспасөзі, XX ғасырда негізгі 
ақпарат құралына айналды. 
   
Қоғамда болып жатқан әр алуан, ірілі ұсақты уақиғалар туралы дер кезінде оқырмандарына 
мәлімет  жеткізу  міндетін  атқаратын  мерзімді  басылым,  уаөытөте  келе  баға  жетпес  құнды 
деректер көзіне айналды. Халыққа болған оқиға туралы өз бойына қажетті мағұлматтар да 
жинайды,  сөйтіп  уақыт  өте  келе  өзі  де  тарихи  дерек  көзі  ретінде  ғылымға  қызмет  етіп, 
уақиғалардың кейбңр қырларын ашуға көмектеседі. 
   
Дегенмен,  мерзңмдң  басылымдар  жазба  деректердің  басқа  түрлерінен  тек  өзіне  ғана  тән 
сипаттармен  ерекшеленеді.  Сондықтан  оларда  сақталынған  мәліметтерден  объективті 
мағлұмат  алу  мақсатында  зерттеушілер  баспасөзді  тарихи  дерек  көзі  ретінде  арнайы 
қарастыруға тиіс болады. 
   
Мерзімді басылымдар мәліметтерін тарих дерегі ретіндегі зерттеумен, оларды белгілі бір 
дәрежеде  талдаумен  немесе  сыннан  өткізумен  тарихшы  –  зерттеушілердің  бәрі  де 
айналысады.  Дегенмен  оларды  нақты  тарихи  проблемаларды  зерттеуші-  тарихшылар  және 
мерзімді  басылымдарды  тарих  дерегінің  көзі  ретінде  зерттеушілер-деректанушылар  деп 
бөлуге  болады.  Алғашқылары  әдетте  нақты  басылымдағы  өздерін  қызықтыратын 
жылдардағы  белгілі  бір  материалдарға  талдау  жасаса,  соңғыларының  міндеті  нақты 
басылымның  өзін  жан  жақты  зерттеу.  Нақты  мерзімді  басылымның  ерекшеліктерін  жан 
жақты  көрсету  арқылы  деректанушы,  нақты  проблемаларды  зерттеуші  –  тарихшыларға  өз 
уақыттарын дұрыс пайдаланып, басылымнан қажетті мағлұмат ала білуге көмектеседі. Бұл 
жерде  деректанушы  тарихшы  –  зерттеушілерге  жол  көрсетуші  міндетін  атқарады.  Бір 
деректанушының  еңбегі  ондаған  тарихшылардың  өз  уақыттарын  тиімді  пайдалануына 
мүмкіндік жасайды. 
    
Әсіресе,  соңғы  жылдары  еліміздің  тәуелсіздік  алып,  өз  тарихын  объективті  жазуына 
мүмкіндік тууына байланысты ұлттық деректерге, оның ішінде қазақ тіліндегі басылымдарға 
деген  жаппай  қызығушылық,  оларды  ел  тарихының  дерегі  ретінде  ғылыми  айналымға 

молынан  тарту,  қазақ  баспа  сөзін  өзіндік  ерекшеліктері  бар  тарихи  дерек  көзі  ретінде 
кешенді талдаудың қажеттілігін күннен күнге арттырып отыр. 
      
Газет  не  журнал  белгілі  бір  мерзімділікпен  өткенді  өз  бетінде  бейнелейді.  Сондықтан 
олар қоғам өмірінің өткені жазылған өзіндік күнделік міндеттерін атқарады. Демек уақтылы 
шығып  тұрған  газеттер  өткеннің  белгілі  бір  кезеңдегі  үздіксіз  даму  тарихын  қалпына 
келтіруге  көмектеседі. Газет  материалдары  өзінің  құрамы  жағынан  әр  алуан  болып  келеді. 
Онда ақпараттық мәліметтермен қатар өзінің мазмұны жағынан әр түрлі жанрлара жататын 
жеке  адамдық  деректер:  хаттар,  күнделіктер,  естеліктер  т.б  ресми  құжаттар,статистикалық 
мәліметтер,  көркем  шығармалар  т.т  кездеседі.  Баспасөз  материалдарының  өзінің  құрамы 
жағынан  күрделілігі  оның  басты  деректік  ерекшелігі  болып  табылады.  Баспасөз 
мәліметтерінің формасы жағынан да мазмұны жағынан да ір түрлі болып келуі, олардан ұлт 
өміріне қатысты жан жақты мәлімет алуға мүмкіндік береді. 
    
Мысалы, қазақ тілінде пайда болған газеттерден қазақ тарихын зерттеушілер XIX ғасырдың 
соңғы  үшінші  бөлігін  бастап  бүгінге  дейінгі  ел  өміріне  қатысты  сан  алуан  мағлұматтар  ала 
алады. 
Әдебиеттер: 
1.Атабаев Қ.  Қазақ тарихының деректанулық негіздері. Алматы, 2002ж. 
2.Атабаев Қ.  Деректану. Алматы, 2007ж.,269 бет 
3.Пушкарев Л. Н. Типологическая классификация русских письменных источников. 
4.  Источниковедение:  теория,  история,  метод.  Источники  Российской  истории:  учебное 
пособие. М., РГТУ. 1998. 
5. Медушевская О.М. Современное зарубежное источниковедение. Москва, 1983 
6. Источниковедение истории СССР. Под ред. Ковальченко И.Д. Москва, 1981 
7.  Абусейитова  М.Х.  К  проблеме  источниковедения  средневекового  Казахстана\\   
Отечественная история. 1988, № 1. 
 
              
6. Семинар (практикалық) сабақтардың жоспары 
 
№  Тақырыбы 
Семинар сабағының мазмұны   апта 
әдебиет 
1 
Фольклор – 
тарихымыздың 
төл дерек көзі. 
 
1. 
Фольклордың 
пайда 
болуын  сынау:  деректік 
маңызы, 
объективтілігі, 
алғышарттары, 
тарихи 
жағдайлары, 
ерекшеліктері, сипаты. 
2. 
Фольклордың 
түрлік 
ерекшеліктері  (сыныптау 
поблемалары). 
3. 
Фольклортанудың негізігі 
проблемалары мен 
тәсілдері 
1 
Атабаев 
Қ. 
«Қазақстан 
тарихының 
деректанулық 
негіздері»  А.,  2002 
ж. 
. Бекмаханов Е. 
Қазақстан ХІХ 
ғасырдың 20-40 
жылдарында. А., 
1994. 
5. Кенжебаев Б. 
Қазақ әдебиеті 
тарихының 
мәселелері. А., 
1973. 
 
2 
Қазақстанның 
ежелгі 
және 
ортағасырлар 
тарихының 
деректік  базасы. 
Антик авторлары. 
1. 
Қазақстанның 
ежелгі 
және  ортағасырлар  тарихы- 
ның  деректерінің  негізгі 
басылымдары. 
2. 
Грек 
авторлары: 
Геродот, Страбон т.б. 
2 
1. Қазақстан тарихы 
(көне 
заманнан 
бүгінге  дейін).  Бес 
томдық.  1-том.  А., 
1996. 
2.  Тарих  –  адамзат