Топырақ өңдеу. Топырақ өңдеу нақты аймақ жағдайында алғы дақылға, топырақ ерекшеліктеріне, оның арамшөптермен ластануына, басым арамшөптер түріне және көптеген басқа – жағдайларға байланысты өзгереді.
Топырақ өңдеу жүйесі көктемгі себу қарсаңына барынша мол ылғал қорын жинақтауға және оның өсімдіктердің өсіп-жетілу кезеңдерінде үнемді пайдалануына мүмкіндік жасағаны абзал.
Сүрі жерді өңдеу. Сүрі жерді өңдеу аймақтық егіншілік жүйесіне сәйкес жүргізіледі. Қазіргі кезеңде ҚР АШМ-нің «Казагроинновация» АҚ-ның «А.И. Бараев атындағы Қазақ астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС-нің және басқа ғылыми мекемелердің жасаған жазықтілгішті, кешенді құрастырылған эрозияға қарсы, нөлдік, минималды – нөлдік және минималды сүрі танабын дайындау технологиялары қолданылуда.
Жазық тілгішті сүрі танабы алғы дақыл жиналғаннан кейін жазық тілгіш культиваторлардың бірімен 12-14 см тереңдікке өңделеді.
Соның нәтижесінде өсіп тұрған арамшөптер қырқылады, олардың тұқымының бір бөлігі топыраққа сіңіріледі және қопсытылған топырақ суды жақсы жұтады. Қара сұлымен қатты ластанған танаптарды күзде жазық тілгіштермен өңдесімен БИГ-3 имек тісті тырмалармен немесе олардың модификацияларының бірімен 4-6 см тереңдікке қосымша қопсытылады. Ал бұл агротехникалық шара қара сұлы мен басқа арамшөптер тұқымдарының ерте көктемде жаппай өсіп шығуына мүмкіндік жасайды.
Көктемгі жұмыс сүрі жерді қара сұлы жаппай көктегеннен кейін жазық тілгіш культиваторлардың бірімен өңдеуден басталады. Күшті ластанған танаптарда бұл жұмысты дәнді дақылдарды сепкенге дейін жүргізген дұрыс, соның нәтижесінде арамшөптер тым өсіп кетпейді, топырақты өңдегенде олар жеңіл құртылады, әрі топырақ артық кеуіп кетуден сақталады. Сүрі танабының бұдан әрі өңделуі атпа тамырлы арамшөптер күйіне байланысты – олардың сабақтанып кетуіне жол бермеген жөн. Осы мақсатпен пардысүрі жерді өңдегенге дейін (тамыздың соңғы онкүндігі) әрбір 18-20 күнде 10-12 см тереңдікте культивацияланады да жаз бойы кем дегенде 4 рет жүргізіледі. Жаз қуаңшылықты болғанда культиваторлармен сүрі жерді екінші немесе үшінші өңдеуден өткізгеннен кейін атпа тамырлы арамшөптер өсіп шығуы ықтимал. Олардың ішінде ең қауіптісі егістік шырмауық. Қуатты тамыр жүйесінің арқасында ол механикалық өңдеуге өте төзімді. Оны құрту үшін топырақты жазық тілгіш құралдармен өңдеумен қатар 2,4-Д немесе диален гербицидімен бүрку жұмыстарын қабыстырып жүргізу қажет. Бұл жағдайда сүрі жерді екінші өңдегеннен кейін 25-30 күн бойы егістік шырмауықтың өсуіне мүмкіндік беру керек, ал соңынан (тамыздың бірінші онкүндігінде) танап 2,4-Д тобының эфирлерімен (1,2 кг/га ә.е.з. мөлшерінде) немесе диаленмен (1,6-2,0 кг/га ә.е.з.) бүркеледі. Қоректік заттармен бірге төмен түсетін ағыстың нәтижесінде гербицидтер тамыр жүйесіне енеді де келесі жылы шырмауықтың толық жойылып кетуіне әкеліп соғады.
Тамыр сабақты жатаған бидайықпен ластанған сүрі танабын 4-5 рет 14-16 см тереңдікте КПЭ-3,8 немесе КТС-10-01 культиваторымен өңдеген барынша тиімді.
Тамыр сабақты қарабас шалғын (острец) арамшөбімен ластанған сүрі жерді дайындаудың технологиясы біршама өзгеше. Оның тамыр сабағы 18-28 см тереңдікке дейін орналасқан. Оны құрту үшін сүрі танабын қайырмалы соқамен маусымның басында 25-27 см жыртады, жаз бойы жаңа өркендерінің пайда болуына қарай 2-3 рет КПЭ-3,8 немесе КТС -10-01 культиваторымен өңделеді.
Қара сұлы мен итқонақпен, шырмауықты қарақұмықпен ластанған танапты сүріге дайындағанда мүмкіндігінше топырақты таяз өңдеген жөн, топырақтың беткі қабатының терең кеуіп кетпеуін қарастырады. Соның нәтижесінде арамшөптер жаппай өсіп шығады да, кейіннен культивациялаудың тиімділігі артады. Осы себеппен СЗС-2,1 және СЗС-2,1Л сепкіштерін де пайдалануға болады.
Сүрі танабының негізгі өңдеуін тамыздың екінші жартысында жүргізеді.
Таза сүрі танабында ылғал жинақтайтын арнаулы шаралар жүргізіледі. 2-3 рет қар тоқтатудың нәтижесінде сүрі танабында 40-50 см қар қабатын жасауға болады, мұның өзі бір метр топырақ қабатын ылғалмен төменгі ылғалсиымдылық дәрежесіне дейін қанықтырады.
Алғашқы қыста сүрі танабында жеткілікті мөлшерде тиімді ылғал қоры, бір метр топырақ қабатында 150-170 мм шамасында, жинақталған жағдайда келесі жазда ықтырма себудің қажеті болмайды, барлық күш танапты арамшөптерден тазартуға жұмсалады. Алайда, көбінесе ықтырмасыз сүріде жаздық бидай себудің қарсаңында тиімді ылғал қоры 120 мм аспайды. Сондықтан ықтырма сеуіп өсіру-жаздық бидайдың оңтайлы өсіру технологиясының бірден-бір қажетті шарты. Осыған байланысты сүрі танаптарында екінші қыстың қарын тоқтату үшін қышадан ықтырма өсіріледі. Ол шілденің алғашқы онкүндігінде арнаулы СКН-3 сепкішімен себіледі. Топырақтың беткі қабаты біршама кеуіп кеткеннің өзінде ол қышадан қос қатарлы ықтырманы қамтамасыз етеді. Кәдімгі СЗС-2,1 сепкішін де пайдалануға болады. Ол үшін 2-3 қатарлы ықтырмаға әрбір 8-12 м сайын 4-5 см тереңдікке гектарына 500-600 г мөлшерінде қыша тұқымын себеді.
Қыша ықтырмасы 30-40 см қар қабатын жасайды, соның нәтижесінде қар тоқтатқыштармен қар тоқтатудың қажеті болмайды.
Минималды сүрі танабында (қара сұлылы – атпа тамырлы арамшөптермен ластанғанда) топырақ өңдеу көпфункциялы сепкішкешендер, сепкіштер, культиваторлар, жазықтілгішті культиваторлардың бірімен 8-12 см тереңдікке жүргізуден басталады; екінші өңдеуге глифосатты гербицидтердің бірімен (арсенал 25% с.к., фозат 36% с.е., ураган 480 с.е.) шілде айының ортасында 3-4 л/га мөлшерде танап бүркіледі; үшінші өңдеу (соңғы) жаздың соңында, егін жинауға дейін терең қопсытқыш-саңылау жасағыштар, жазық тілгішті тереңқопсытқыштар, көпфункциялы топырақ өңдеуші кешендердің бірімен 20-27 см тереңдікке жүргізіледі.
Тамыр сабақты жатаған бидайықпен (пырей корневищный) және тамыр сабақты қарабас шалғын (острец) арамшөптерімен ластанған сүрі танабында бірінші өңдеуді шамамен маусым айының соңында арамшөптердің биіктігі 12-15 см жеткенде жалпы әсерлі гербицидтердің бірімен 4-5 л/га мөлшерде танапты бүркуден бастайды. Сонымен арамшөптердің пайда болуына қарай 10-14 см тереңдікте екі рет механикалық өңдеу жүргізіледі. Соның нәтижесінде арамшөптер тамырлары оталып жұлынады да танап тазарады.
Достарыңызбен бөлісу: |
