кесте Қазақстан Республикасында туристердің кіру және шығу құрылымы

4 кесте

Шоғырлану дәрежесінің соншалықты жоғары болмағанына қарамастан, ірі туроператорлармен сату көлемінің жоғарылау беталысы байқалады, тек қана соңғы екі жылда, 2003 жылы Қазақстанмен барлық сатылған турлардың 18 % құрап, екі есеге дерлік артты.

Бұл беталыстың ары қарай дамуы, өткізу жүйесінің одан үлкен мамандануына және туристік өнімдерді ұйымдастыру мен сатудағы ірі туроператорлардың үлесінің артуына әкеледі.

Фирмалардың мамандануға беталысы күшеюде, ұсынылатын турлар спектрі кеңеюде және өткізімнің ары қарай интегралдануы өтуде. Ұлттық рыноктарда беріктенген, туроператорлар стратегиясы басқа елдерде өзінің филиалдарын ашуға бағытталуы керек.

Маркетингтегі өзекті кезеңдердің бірі жарнама болып табылады. Туристік салады жарнама белгілі бір өздік ерекшелікте болады. Бәрінен бұрын жарнама кешенді болуы керек және екі элементтен тұруы керек: бірінші элемент турөнімнің туристік рынокқа жылжытылуына бағытталады, жарнаманың екінші элементі мүдделердің қалыптасуына және елге деген қолайлы қатынасты жасауға (халықаралық туризм объектілері) бағытталуды болжайды.

Шетелдегі ұлттық туристік ұйымдар туристік жарнамаларға шетелдік туризм табысының жалпы сомасының 0,02 %-тен 0,25 % дейінгі мөлшерін жұмсайды. Қазақстанда туризм аясындағы жарнамалық қызметті жандандыру қолға алынуда, ол елдің оң имиджін жасайды. Бұл шараларға республиканың Жібек жолы бойынша халықаралық форумдарға қатысуын жатқызуға болады: Сиан қаласында, Нара қаласында (Жапония), Бали аралында (Индонезия) өткен Бүкіләлемдік туристік ұйымның мәжілісіне қатысуы. Қазақстан дүниежүзіндегі ірі жәрмеңкелердің бірі – Халықаралық туристік биржа- 1ТВ-97 қатысты. Жәрмеңке кезінде Қазақстан 200 ден аса, туризм аясындағы ынтымақтастық туралы, шарттарға қол қойды. Бұл акция мемлекеттер арасындағы туристік алмасуды арттыруға мүмкіндік береді.

Қазақстанда туристік рыноктың нашар дамуына байланысты, экономиканың бұл секторындағы негізгі бизнес, Қазақстанның туристік фирмаларының шетелдіктердің туристік мүмкіндіктерін пайдалану болып табылады. Негізінен, қазақстандықтар теңізді елдердің турларын көбірек қажетсінеді – БАЭ, Түркия, Таиланд, сирегірек басқа елдер.

Сонымен қатар, Қазақстан бойынша турлар пайда болады, таяу шетелдердегі туризм қайта қалпына келтіріледі, ең алдымен Мәскеуге, Санкт-Петербургқа, Киевке.

Бәсекелестік жағдайлардың күшейген кезінде, Қазақстандағы туристік фирмалардың саны 100 бірліктен асқан кезде, туристік қызмет рыногіндегі фирмалар үлесін арттыру бойынша барлық бар мүмкіндіктерді қолдану қажет.

Әсіресе біздің фирма үшін маңызды мерзімдер аралығындағы кезеңге экономикалық тұрғыдан төтеп беру, қыс айларын, бұл кезде туристер ағыны көп төмендейді, жәнеде туристердің аз саны, ереже бойынша, “Гиацинт”, “Яссауи”, “Жаңа-Жол”, «Жібек Жолы”, “Гульнар-Тур” сияқты турфирмалармен қызмет көрсетіледі жәнеде туристерді тарту үшін, қосымша жеңілдіктер мен арзандатулар енгізуге жеткілікті қаражаты бар кейбір басқа туристік фирмалар.

Біз қарастырып отырған фирма, жүзіндіде орын алу үшін, біздің ойымызша, алғы шептегі туристік фирмалардың бірімен қарым-қатынаста болып және өзінің қызметін біріге жүргізуі керек. Яғни, сол фирмаға қосымша туристерді тартуға көмектесіп, соған алмастырылым ретінде біздің фирма үшін соңғы қосымша жеңілдіктерді алуы керек. Мысалы, турфирма “Гульнар-Тур” әуе билеттерін барлық бағыт бойынша сатуға құқығы бар және олардың турфирмаларына туристерді тартуға алмастыру ретінде, біздің фирма үшін әуе билеттеріне жеңілдіктер бере алады.

Одан өзге, тапсырыскерлерге қызмет көрсету сапасын күрт жақсарту қажет. Көп жағдайда келесідей көрініс орын алады: туристік фирма турға жолдаманы сатып, ақшасын алған соң, туристердің аттану проблемаларын, барған елде орналасуын, олардың көңіл көтеруі және т.б. шараларды өз бетіне жібереді, өзінің тапсырыскерлеріне сапалы қызмет көрсетілуін қадағаламайды. Көп жағдайда бұл, өзуақытында орналастырылмауы, жүйкелендіру мен басқа қателіктер саладарынан, турлардың элементарлық олқылығына, өте жаман қызмет көрсетуге, кейде тапсырыскерлердің демалыс күндерін жоғалтуына әкеледі. Осындай қателіктерден соң турист бұл фирмаға кезекті демалысында келе қоймайтын шығар.

Яғни, туристік фирма туризм рыногінде тұрақталып қалғысы келсе, оның қызмет көрсету сапасы жоғары болуы керек.

Халықаралық туристік маршруттарда бәсекелестік күшті болуына және ондағы пайда деңгейі соңғы жылдары 5-7 % дейін төмендеуіне байланысты, жаңа ресурстар, жаңа тауаша іздестіру қажет.

Келешектігі бар бағыттардың бірі жергілікті туристік маршруттардың ұйымдастырылуы болып табылады, мысалы форель шаруашылығы, түйеқұс фермалары, тау өткелдері, оның ішінде Ыстық көлгеде, тау шаңғылары және басқа орындар, Қазақстанда осындай бірегей орындарға бай.

Қазақстанның ең әдемі қаласы Алматы бойынша экскурсия ұмытылып барады.

Қазақстандағы экскурсияның жаңа бағыты – бұл өндірістік экскурсиялар жүргізу – “Бахус” АҚ, “Кока-Кола-ботлерс” ЖАҚ және басқаларға. Туристік маршруттар мен экскурсиялардың түрлерінің алуандығы көп болған сайын, туристік фирманың қызметінің қосынды көлемін жинау ғана жеңілдемейді, сонымен қатар оның көлемінде арттырады және соның арқасында Қазақстанның туристік фирмаларының арасында алдыңғы шепке шығады.

Туристік қызмет көрсетудің, маршруттардың және экскурсиялардың әр алуан болуымен байланысты, «Яссауи» компаниясында жақын арада жаңа, Қазақстан бойынша ішкі маршруттар, әсіресе Алматы обласы бойынша, әзірленді, осы дипломдық жұмыста біз соны ұсынуға тырыстық.


ҚОРЫТЫНДЫ
Туризм дүниежүзілік жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) оныншы бөлігін қамтамасыздандыра отырып, дүниежүзілік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Экономиканың бұл саласы жылдам қарқынмен дамуда және жақын жылдары оның ең маңызды секторына айналады.

90-шы жылдардың басында туризм үлесі тауарлар мен қызметтердің дүниежүзілік саудасының 10 % астамын құрады, сөйтіп оның мұнай мен автомлбиль экспортынан кейінгі үшінші орынды алуына мүмкіндік берді, ал 2006 жылға туризм бірінші орынға шығуы керек.

Туризм халықтың жұмыспен қамтылуына күшті әсерін тигізеді. Мамандардың бағалауы бойынша, қазіргі кезде 100 млн. адам индустрияда жұмыс істеуде, ал 2006 жылы дүниежүзіндегі әрбір сегізінші еңбекке қабілетті адам экономиканың осы секторында жұмыс істейтін болады. Туризм индустриясы – еңбек сыйымдылықты процесс, сондықтан онда негізінен біліксіз жұмыскерлер істейді. Дегенмен бұл туризм саласында білікті еңбек қолданбайды деген сөз емес. Бұл салада жаңа жұмыс орындары географиялық жоспарда экономиканың басқа дамушы секторларына қарағанда кеңірек таралады.

Қазақстанда әзірше туризм және сонымен байланысты экскурсиялық қызметтер өте төменгі деңгейде. Сондықтан туризмнің даму проблемасына бұл жерде үлкен көңіл бөлу керек, ол ең ақырында, экономиканың осы саласы үшін сипатты жоғары табыстармен қайтарылады.

Жұмыста жүргізілген, туризмнің пайда болу және даму себептерін жан – жақты талдау келесі қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді:

Туризмнің көлемі мен құрылымына ықпал ететін әртүрлі себептерді екі топқа бірлестіруге болады: объективті және субъ­ективті. Объективті себептерге табыстың өсуі, әл-ауқат, төлемді демалыстарды енгізу, бос уақыттарды көбейту және т.б. сияқты әлеуметтік-экономикалық факторлар жатқызылады. Субъективті факторларға мемлекеттік органдардың және үкіметтің, халықаралық ұйымдардың мақсатты бағыттағы саясатын жатқызуға болады.

Қазақстанда соңғы 10 жыл ішінде, туризм саласында түбірлі инсти­туционалдық және сапалық өзгерістер өтті. Нарықты экономика элементтерін енгізу, мемлекеттік туристік кәсіпорындарды акционерлік, жеке және біріккен кәсіпорындарға түрлендіру, соның нәтижесінде Қазақстанның бәсекелесті туристік өнімін қалыптастыру.

Қазақстан аймақтарын рекреациондық аудандастыру туризмді сапарлар мақсаты бойынша қайта құрылымдауға мүмкіндік береді. Кіру туризмін дамыту үшін басымдықты болып, территориялар мен оның аттрактивтік құнын ескерумен, таулы, танымды және рекреациондық туризм табылады. Қазақстанның түрлерін көрсету құрылымында ары қарай кеңейту және қызмет істеуі үшін мүмкіндікті болатын: арнайыландырған аңшылық, шытырманды туризм, караванинг, этникалық, ностальгиялық, діни және жастар туризмі.

Шетелдер тәжірибесі көрсеткендей туризм аясындағы дұрыс есептелген мемлекеттік саясат оның пайдалылығын қамтамасыз ете алады және әлеуметтік – экономикалық дамудың кейбір проблемаларын шешуге көмектеседі. Қымбат және арзан орналасу құралдарын ұштастырып шетелдік туризм үшін қамтамасыз етуді бағыттау және ынталандыру кезінде турөнімді жасау Қазақстан Республикасындағы кіру туризмін дамытуға мүмкіндік береді, демеуқаржылар, пайызсыз қарыздар мен несиелер беру қажет, оның ішінде валютамен, оны елдің мамандандырылуының негізгі түрлерінің біріне айналдыра отырып, халықаралық туризмнің сапалы дамуы үшін икемді салық саясатын енгізу.

Монополистердің туристік фирмаларының қызметінің тиімділігінің көрсеткіштері, шоп – турларға мамандандырылған шағын фирмалардікіне қарағанда төмен. Сонымен қатар ірі туристік фирмалар белгілі бір басымдыққа ие: майда фирмалармен салыстыру бойынша олардың тіршілік қабілеттіліктері жоғары, бәсекелестікке аз душар болады.

Экономикалық дағдарыс, орнықтырылған экономикалық және саудалық байланыстырдың бұзылуы, жұмыссыздықтың жоғарылауы жағдайларындада туристік өнімнен бас тарту болған жоқ және тур қызметтің көлемі төмендеген жоқ, бірақ туризмнің құрылымдық қайта құруы жоспарланды – қызметтің жалпы көлемінде шопинг үлесі артты, барынша үнемді турларға сұраным ұлғайды.

Туристік фирмалардың залалдықсыздығын талдау, қызметтің қосарланған және өзара байланысты аясындағы туристік қызметтің интеграциясы фирманың тәуекелдігін төмендетуге мүмкіндік береді, тиімділіктің көрсеткіштерін жақсартады.

Бар рекреациондық ресурстар мен олардың максимал жүктелуін есептеу негізінде, туризм бойынша “Национальной программой развития индустрии ту­ризма” сәйкес болжалды көрсеткіштерінің салыстырмалы талдауы жүргізілді. Рекреациялық аймақтар мен ланд­шафтарды туристерді жоспарлау және болжалдау кезіндегі бұзылудан қорғау басымдылығы анықталды.

Туристік қызтеттерді инвестициялау қажеттігі негізделді, оларды қолданудың барынша қолайлы жолдары анықталды, туризм үшін қолайлы мультипликациялық эффектінің есептелу әдістемесі көрсетілді.

Келтірілген қорытындылар негізінде туризм саласындағы жұмысқа бірқатар түрлендірілулер ұсынылды, олар туристік фирмалардың қызметін жақсартуға және туристік қызметтің тиімділігін жоғарылатуға бағытталған:

Ірі туристік фирмалардың бірін шетелдік контраганттермен шарт жасасу кезінде орталық агент ретінде қолдану, трансакциялық шығындарды қысқартуға мүмкіндік береді және соған сәйкес фирмалар қызметін оптималдауға (үйлестіруге), туристік қызмет бағасын төмендетуге, пайда мен пайдалылықты жоғарылатыға мүмкіндік береді.

Залалсыз фирмаларды талдаудың есептеу әдістемесін қолданудың мәнділігі мен тиімділігі жоғарылайды, бұл микродеңгейде туристік ұйымдардың қызметінің қаржылық нәтижесіне қызмет өндірісі көлемінің ықпалын анықтайды. Әсіресе, айта кететін жай, өндірістің көлемінің өзгеруі жиынтық шығындарды, өткізімнен түскен ақша мен пайданы балама таңдауды береді.

Кіру туризмінің басымдылықты дамуы үшін мемлекеттік қолдаудың қажеттігі негізделеді. Осы мақсатта, «А» категориялы лицензиялары бар шетелдік туристерді қабылдаумен айналысатын туристік фирмалар үшін жеңілдікті шарттарды қолдануға болады. Ол, туристердің негізгі ағымы жоспарланатын региондарда туризм инфра құрылымының құрылысымен айналысып жатқан берілген фирмалар мен ұйымдарды қаражаттандыру және жеңілдікті несиелер беру, бірінші жылдары қосынды пайдадан салық алмау түріндегі жеңілдіктер.

Туристік сапарларды сатып алуға ықпал ететін факторлар мен туристердің артықшылық беруін анықтауға мүмкіндік беретін, сапарлар уәжі бойынша туризм аясында тұтынушылардың саралануы жүргізілді.

Он екі әлеуметтік – тұтынушылық топтар қимасында қажетсінудің социологиялық зерттеулерге негізделген, туристік қызметтерге сұранымды зерттеудің жаңа әдісі ұсынылған. Бұл әдістеме туризм саласында оның даму тұжырымдамасын әзірлеу үшін, сонымен қатар туристік фирмалар үшін – стратегиялық бағыттарды анықтау мақсатында қолданыла алады.

Выезжающему за границу. Справочник. - М., 1998г.

Владение отдыхом: новая сила туризма. ВТР, 1997г.

Гуляев В. Туристические перевозки. - М., 1999г.

Долматов Г. Правовые основы туристического бизнеса. - М., 1998г.

Дубнина Т., Яворская А. Зарубежный опыт малых гостиниц. - М., 1998г.

Дурович А., Конанев А. Маркетинг в туризме. - М., 1999г.

Исмаев Д. Основы стратегии и планирования маркетинга в иностранном туризме. - М., 1994г.

Ковалев Д. Развитие таймера в России. - М., 1999г.

Конъюктура туристического рынка. №3. Туринформ. - М.,1992г.

Кузнецов Ю., Подлечник В. Основы менеджмента. - Ольис, 1998г.

Кулагина Г., Попелева С., Селин В. Статистика туризма. - М.,1997г.

Маринин М., Селин В., Хорошилов А. Туристические формальности. - М., 1996г.

Маринин М. Туристические формальности и безопасность в туризме - М., 1998г.

Международная торговля.

Монтанер X. Монтехано. Структура туристического рынка. - М., 1998г.

Международные экономические отношения. - М., 1998г.

Национальное и региональное планирование туризма. ВТО, 1994г.

Попова Р. Госрегулирование становления и развития туризма в России на переходном этапе. - М., 1998г.

Селин В. Организация туристско-экскурсионного обслуживания. - М.. 1998г.

Селин В., Баженова Т., Хорошилов А. Некоторые аспекты сертификации туристических услуг гостиниц. - М., 1998г.

Селин В. Об одном варианте организации социального туризма. - М., 1998г.

Туризм. Транспорт. - М., 1998г.

Уваров В., Борисов К. Международные туристические организации. - М., 1990г.

Функционирование крупнейших городов мира, как объектов туризма - М., 1998г.

Ходорков Л., Немоляева М. Международный туризм: вчера, сегодня, завтра. -М., 1985г.

Ходорков Л. Мировое гостиничное хозяйство. - М., 1991г.

Экономика туризма и социально-трудовые отношения. - М., 1997г.

Социально-экономическое развитие РК. – Алматы, 2003г.

Краткий статежегодник Казахстана – Алматы, 2004 г.

Бартольд В.В. Соч. М. , 1969. Т. 6. С. 216.

«План мероприятии по формированию Туристкого имиджа Казахстана на 2002-2005 годы: Создать благоприятные условия для иностранных туристов при прохождении пограничного и таможенного».

«Economy of the Republic of Kazakhstan in figures” –2002.
1 ҚОСЫМША.