Техникалық және кәсіптік білім беру

Техникалық және кәсіптік білім беру кадрларды даярлау және кәсіптік білім беру жүйесінің базалық деңгейі болады әрі білікті жұмысшы кадрларды және қоғамдық пайдалы кәсіптік қызметтің барлық негізгі түрлері бойынша техникалық және қызмет көрсету еңбегінің мамандарын даярлауға бағытталады.

Техникалық және кәсіптік білім беру іске асырылатын кәсіптік білім беру бағдарламаларының күрделілігіне қарай мыналарға бөлінеді:

1) терең теориялық және кәсіптік даярлықты талап етпейтін техникалық және қызмет көрсететін еңбектің күрделі емес көпшілік кәсіптері бойынша жұмыстарды орындаудың білік-дағдыларын игеруді көздейтін техникалық және кәсіптік білім берудің бірінші сатысы.

Бірінші сатының білім беру бағдарламаларының мазмұны жалпы кәсіптік және арнайы пәндерді ойдағыдай игеру және кәсіптік дағдыларды алу үшін бейінді болып табылатын жалпы білім беретін, әлеуметтік-экономикалық пәндер бойынша біріктірілген курстарды зерделеуді көздейді. Оқу аяқталғаннан кейін нақты кәсіп бойынша кәсіптік біліктіліктің қол жеткізген деңгейі (разряд, дәреже, санат) беріледі. Оқытудың ұзақтығы негізгі жалпы білім беру базасында кемінде 2 жылды құрайды;

2) неғұрлым күрделі (аралас) мамандықтарды және жоғары технологиялармен әрі кәсіптік қызметпен байланысты экономиканың барлық салаларындағы техникалық және қызмет көрсету еңбегі жұмыстарын орындаудың практикалық дағдыларын игеруді көздейтін техникалық және кәсіптік білім берудің екінші сатысы.

Бұл сатының білім беру бағдарламаларының мазмұны жалпы гуманитарлық, экономикалық, жалпы кәсіптік, арнайы пәндерді зерделеуді және кәсіптік дағдыларды игеру мен бекіту жөнінде практикалық жұмыстарды орындауды көздейді. Оқыту аяқталғаннан кейін нақты мамандық бойынша кәсіптік біліктіліктің көтеріңкі деңгейі беріледі (техник-механик, техник-құрылысшы және т.б.). Оқытудың ұзақтығы негізгі жалпы білім беру базасында кемінде 3 жылды құрайды \29\.

Осы сатының бағдарламаларының мазмұны білім берудің келесі сатыларының бағдарламаларымен үйлестіріледі.

Мәдениет және өнер мамандықтарының білім беру бағдарламаларын іске асыру кәсіпке ертерек баулу қағидатын және кәсіптік бағдарламалар мазмұнының ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асырылады.

Жалпы орта білімі бар адамдар үшін бағдарламалар таңдаған мамандығы бойынша болашақ кәсіптік қызметті айқындайтын жалпы кәсіптік, экономикалық және арнайы пәндерді зерделеуді көздейді. Оқытудың ұзақтығы бағдарламалардың күрделілігіне және берілетін біліктілік деңгейіне байланысты.

Осы сатының білім беру бағдарламаларының мазмұны (кәсіптікпен қатар) жоғары оқу орындары бакалавриатының 1-2 курстарының білім беру бағдарламаларымен үйлестіруді қамтамасыз ететін әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану ғылымы пәндерін қамтитын біріктірілген білім беру бағдарламаларын зерделеуді көздейді \22\.

Оқу аяқталғаннан кейін экономика, құқық, әлеуметтану, психология, медицина және ақпараттық технологиялар саласындағы қызмет көрсету және басқару еңбегінің кіші маманы деңгейінде біліктілік беріледі.

Техникалық кәсіптік және орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беруді дамыту үшін:

кәсіптік білім беру ұйымдарының желісін құрылыс салу арқылы дамыту және кеңейту, жергілікті бюджеттер және жекеше сектор қаражаты есебінен материалдық-техникалық базасын нығайту;

өңірлік деңгейде кәсіптік білім беру мен техникалық және қызмет көрсету еңбегінің білікті мамандарын даярлауды және аса тапшы, стратегиялық мәні бар кәсіптер мен мамандықтар бойынша республикалық бюджеттен қаржыландыруды арттыру;

жеңілдікпен салық салу жүйесі есебінен техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi кәсіптік бiлiм беру саласында жекеше сектордың инвестицияларын ынталандыру тетiгiн жасау;

нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру;

арнайы пәндердің оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендерін әзірлеу және енгізу;

техникалық және кәсiптік, орта бiлiмнен кейінгі кәсiптiк білім беру ұйымдарын ақпараттандыру;

мемлекеттiк жалпыға бірдей мiндеттi кәсiптiк бiлiм беру стандарттарын Бiлiм берудi халықаралық стандартты жiктеумен / БХСЖ, 1997 жыл/ үйлестiру;

оқытудың кредиттік жүйесін енгізу, жоғары білім беру бағдарламаларын техникалық және орта білімнен кейінгі кәсіптік білім берудің бағдарламаларымен үйлестіру;

Республикалық және өңірлік біліктілікті беру және қуаттау орталықтарын құру арқылы кәсіптік даярлықтың сапасын, біліктілікті беру мен қуаттауды тәуелсіз бағалау жүйесін енгізу көзделеді.

Жоғары сапалы техникалық және қызмет көрсету еңбегінің білікті мамандарын даярлау Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясын табысты іске асыру үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді және тұтас алғанда, өнеркәсіпті, құрылысты, шағын және орта бизнесті, қызмет көрсету мен экономиканы дамытуға серпін болады.

Орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары тиісті оқу және материалдық базасы мен лицензиясы болған жағдайда бейіндік оқыту және техникалық кәсіптік білім беру бағдарламаларын іске асыра алады \25\.

Жоғары білім беру. Жоғары білім беруді дамыту үшін:

кадрларды даярлауда бөлшектеуді, бір бейінділікті, теңдестік бұзылуын және артық қосарлануды жою үшін жоғары білім беру мамандықтары жіктемесін одан әрі жетілдіру;

оқытудың озық жүйелері мен технологияларын, оның ішінде кредиттік және қашықтан оқытуды әзірлеу мен енгізу;

магистратураны жоғары оқу орнынан кейінгі деңгейге ауыстыру;

жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім беруді үш сатылы модельге өзгерту: бакалавриат-магистратура-докторантура;

құрылымы және мазмұны жағынан халықаралық бағдарламалармен үйлестірілген бакалавриаттың білім беру бағдарламаларын әзірлеу;

білім беру гранттарының санын ұлғайту, студенттерге кредит берудің жаңа үлгісін жасау арқылы жоғары білімге қол жетімділікті арттыру;

кәсіби кадрларды даярлауға мемлекеттік тапсырысты елдің таңдаулы жоғары оқу орындары арасында бөлу тетігін енгізу;

әлеуметтік серіктестікті дамыту, жұмыс берушілерді студенттердің кәсіптік практикаларын, тағылымдамаларын ұйымдастыруға, түлектерді жұмысқа орналастыруға тарту;

жоғары білімді мамандар даярлау үшін ғылыми ұйымдардың әлеуетін тартудың нормативтік құқықтық актілерін және ұйымдық-экономикалық тетіктерін әзірлеу;

жоғары оқу орындарының қаржы-шаруашылық қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету;

жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық және оқу-зертханалық базасын нығайту мен жаңарту;

жоғары оқу орындары мен филиалдарға кадрмен қамтамасыз ету және материалдық-техникалық базасы бөлігінде қойылатын талаптарды күшейту;

стратегиялық жоспарлауға, сапа менеджменті жүйесіне және дербестікті арттыруға негізделген жоғары оқу орындарын басқарудың жаңа қағидаттарын қалыптастыру;

жоғары оқу орындарының профессор-оқытушы құрамының дәреже иеленуінің өсуі;

шетелдік жетекші аккредиттеу агенттіктерінің талаптарына сәйкес жоғары оқу орындарының кәсіптік білім беру бағдарламаларын аккредиттеуге дайындау үшін жағдайлар жасау;

Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске асыруды қамтамасыз ететін техникалық мамандықтар бойынша жоғары білікті кадрларды басымдықпен даярлау үшін жағдайлар жасау;

сырттай және қосымша кәсіптік білім берудің мазмұны мен құрылымын ретке келтіру көзделеді \29\.

Оқу процесін ұйымдастырудың дәстүрлі жүйесінің орнына оқытудың кредиттік жүйесі енгізіледі, ол оқитындардың өз бетінше белсенді жұмыс істеуін ынталандырады, жеке білім бағытын таңдаудың болуын, ұтқырлығын, бакалаврлардың, магистранттардың және докторанттардың академиялық еркіндігінің үлкен дәрежесін қамтамасыз етеді, білім туралы құжаттардың әлемдік білім беру кеңістігінде танылуына әсер етеді.

Бакалавриаттың алғашқы екі курсында жалпы білім беру құрамдас бөлігінің мазмұны мейлінше біріздендіріледі, ал бакалавриаттың келесі курстарында даярлық базалық пәндер бойынша жүзеге асырылатын болады. Жоғары оқу орнының құрамдас бөлігі шеңберінде бейінді даярлық іске асырылатын болады.

Бакалавриатта оқытудың нормативтік мерзімі, медицина және зооветеринар мамандықтарынан басқа, барлық мамандықтар бойынша 4 жылды құрайды. Бакалавриаттың білім беру бағдарламаларын игеру белгілі бір саладағы бакалаврдың тиісті академиялық дәрежесі берілетін қорытынды мемлекеттік аттестаттаумен аяқталады.

Одан кейін бакалаврдың 1-2 жылдық магистратурада білімін жалғастыруға мүмкіндігі болады \21\.

бейіндік тереңдетiлген даярлық;

ғылыми-педагогикалық даярлық.

Магистратураның бiлiм беру бағдарламалары іргелі білім беру, әдіснамалық және зерттеу даярлығы мен ғылымның бір бағыты бойынша пәндерді тереңдетілген зерделеуді көздейдi.

Магистратурада мамандар даярлауға бөлінетін қаражаттың көлемін едәуір ұлғайту, сондай-ақ олардың тиімді пайдаланылуын қамтамасыз ету қажет.

Магистратураны бiтiрушiлерге “магистр” академиялық дәрежесi берiледi. Магистрлердің докторантурада оқуын жалғастыруға немесе ғылыми-педагогикалық және өзге де еңбек қызметімен айналысуға құқығы бар.

Докторлық бағдарламалар бойынша оқу мерзімі кемінде 3 жыл.

Докторантура бағдарламасын игерген және докторлық диссертация қорғаған адамдарға философия докторы (Ph.D) академиялық дәрежесi, бейіндік докторантураны игерген кезде – бейіні бойынша (медицина, музыка, бiлiм беру, құқық және т.б.) доктор дәрежесi берiледi.

Ph.D докторантурасына аспирантура, адъюнктура, iзденушiлiк, шығармашылық демалыстар беру, дәстүрлi докторантура және ғылыми және ғылыми-педагог кадрлар даярлаудың барлық басқа да нысандары қамтылады \15\.

Докторлық бағдарламалар оқу мен зерттеу қызметi арасындағы оңтайлы теңдестікті, кең ауқымды ғылыми, білім беру және әдiснамалық даярлық алуды, оқытушылар мен ғылыми қызметкерлердiң академиялық ұтқырлығын қамтамасыз етеді.

Бiлiм мен ғылымның ықпалдасуы мынадай бағыттарда жалғастырылады:

ресурстарды басым ғылыми бағыттарға шоғырландыру;

жоғары оқу орындарында оқу-ғылыми ұйымдарын, ғылыми зертханаларды және ғылыми ұйымдарда жоғары оқу орындары кафедраларының филиалдарын, технопарктерді құру;

ғылыми бағдарламалардың әкiмшiлерi болып табылатын жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдардың ғылыми зерттеулерді бiрлесіп жүргiзуі.

Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру. Педагог кадрларды даярлау, олардың бiлiктiлiгін арттыру және қайта даярлау саласында:

жетекші университеттер базасында жоғары оқу орындарының педагог кадрларын даярлау, олардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау жүйесiн қалпына келтiру және одан әрі дамыту;

педагог мамандықтарының білім беру бағдарламалары мазмұнын жаңарту, білім берудің вариативтік (өзгермелі) үлгілерін жасау;

педагог кадрларды даярлау бағдарламаларына оқытудың бүкіл жылдары бойы үздiксiз педагогикалық және психологиялық-педагогикалық практиканы енгiзу;

екiншi мамандықтың қысқартылған бiлiм беру бағдарламалары бойынша, оның iшiнде мемлекеттiк тіл, шетел және ана тiлдерi, информатика, психология бойынша пән мұғалiмдерiн қайта даярлау;

болашақ мұғалімдер үшін олардың даярлық деңгейін тәуелсіз кәсіби бағалаумен қоса үш айдан бір жылға дейінгі педагогикалық тағылымдаманы енгізу;

12 жылдық мектепте және мектепке дейінгі, арнаулы, жалпы қосымша және кәсіптік білім беру ұйымдарында жұмыс істеу үшін педагог мамандықтар бойынша мамандар даярлауға мемлекеттік тапсырысты ұлғайту;

педагогтерді және басшыларды аттестаттаудың және қайта аттестаттаудың, мұғалiмнiң педагогикалық қызметiн сертификаттаудың жаңа жүйесiн әзiрлеу;

педагогтердің еңбегiн ынталандырудың және оларды жергілікті жерлерде тұрақтандырудың тетiктерiн жетiлдiру;

бiлiм берудiң жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен сабақ беру әдiстемелерiнiң өзгергенiн ескере отырып, мұғалiмдер мен бiлiм беру ұйымдарының басшыларын қайта даярлауды және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды жүзеге асыру;

білім беру ұйымдары басшыларын білім берудегі менеджмент бағдарламалары бойынша даярлауды жүзеге асыру;

жоғары оқу орындары арасындағы, халықаралық шарттар мен бағдарламалардың негізінде мемлекеттік жоғары оқу орындары оқытушыларының біліктілігін арттыру мен қайта даярлау көзделеді.\22\

Мектепке дейінгі ұйымдар үшін педагог кадрларды даярлау кезінде қосымша мамандандыру мүмкіндігі көзделетін болады: мектепке дейінгі жастағы балалармен жұмыс жөніндегі педагогика-психология, мектепке дейінгі білім беру менеджменті, мектепке дейінгі жастағы балалар үшін шетел тілі, қосымша білім беру педагогикасы.

Білім беру бағдарламалары инновациялық педагогикалық технологияларды, ізденушілік, зерттеушілік және шығармашылық қызмет дағдыларын, оқытудың ақпараттық және қашықтан оқыту технологияларын меңгерген көп тілді мұғалімді даярлауға бағдарланатын болады \19\.

АКТ-ны оқу процесіне енгізу жөніндегі нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;

компьютер техникасымен қамтамасыз етілудің әлемдік көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін орта білім беру ұйымдарын одан әрі компьютерлендіру;

орта білім беру ұйымдарын Интернет желісіне қосу;

білім берудің барлық деңгейлерінде қашықтан оқыту технологияларын әзірлеу және енгізу;

өңірлерде білім беру ақпараттық ресурстар орталықтарын және министрліктің білім беру порталын құру;

орта білім беру ұйымдарын білім беру бағдарламаларына сәйкес электрондық оқулық басылымдарымен қамтамасыз ету;

мемлекеттік органдардың бірыңғай көлік ортасы негізінде порталды және өңірлердің ресурстар орталықтарын біріктіру;

білім беру ұйымдарының мониторинг, талдау және басқару ақпараттық жүйесін енгізу.

Аталған бағыттарды іске асыру оқу процесіне ақпараттық коммуникациялық технологияларды енгізу және білім беру жай-күйінің мониторингі мен оны талдаудың дәйекті деректері негізінде басқарушылық шешімдер қабылдау есебінен білім беру сапасының деңгейін арттыруды қамтамасыз етеді \22\.

білім беру сапасын институционалдық бағалау оның барлық деңгейлері бойынша жүзеге асырылады;

бiлiм беру сапасын, оқитындардың оқудағы жетістіктерін iшкi және сыртқы бағалау рәсiмдері енгізіледі;

білім беру индикаторларының жүйесі әзірленеді;

оқитындардың оқудағы жетiстiктерінің деңгейiн анықтайтын стандартталған бағалау құралдары мен аспаптары жетілдіріледі;

бiлiм беру сапасын бағалауды жүзеге асыратын инфрақұрылым құрылады;

білім беру ұйымдарының басшы лауазымдарына қойылатын біліктілік талаптары көтеріледі.

Бiлiм беру ұйымдарын сыртқы бағалау үшiн лицензиялау, аттестаттау, аккредиттеу, дәрежелеу, орталықтандырылған тестiлеу және тікелей мониторингтік зерттеулер рәсімдері көзделеді.

Iшкi бағалау өзiн-өзi бағалау (өзiн-өзi аттестаттау), үлгерiмдi ағымдағы бақылау, бiлiм беру ұйымдарында жүзеге асырылатын, оқитындардың оқудағы жетiстiктерiн бағалау нысанында көзделеді.

Оқитындарды орталықтандырылған тестiлеу бiлiм берудің барлық деңгейлерінің мемлекеттiк жалпыға міндетті стандарттарына сәйкес әзiрленетiн стандартталған тапсырмалардың базасында өткiзiлетiн болады.

Оқитындардың оқудағы жетiстiктерiн орталықтандырылған тестiлеу нысанында мемлекеттiк бақылау жалпы орта бiлiм берудің әрбiр сатысын (4 сынып, 9 (10) сынып, 11 (12) сыныптар) аяқтағанда, колледждер мен жоғары оқу орындарының бiтiрушi курстарында өткiзiлетiн болады \25\.

БСБҰЖ-ның жұмыс істеуіне тиісті инфрақұрылым қолдау көрсететін болады.

Білім беру мен тестілеудің мемлекеттік стандарттары ұлттық орталығы (БТМСҰО) оқитындардың оқудағы жетiстiктерiн барлық бiлiм беру деңгейлерi мен сатыларында орталықтандырылған тестiлеу нысанында сыртқы бағалауды жүргізеді, әдiснамалық, технологиялық, техникалық сүйемелдеуді қамтамасыз етедi, мемлекеттiк жалпыға мiндеттi бiлiм беру стандарттарын және бағдарламаларды әзiрлеудi ұйымдастырады, бiлiм беру стандарттарының мазмұнын әзiрлеу үшiн ғылыми, әдiснамалық және әдістемелік база құрады.

Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық орталығы (БСБҰО) бiлiм беру жүйесi жай-күйiнiң мониторингiн жүзеге асырады, Қазақстан Республикасында бiлiм беру саласын дамыту стратегиясын әзiрлеуге қатысады, сапаны талдауды және бағалауды жүзеге асыру үшiн статистикалық дерекқор жасайды, ақпараттық ресурстарды бiлiм беру саласының бiрыңғай мониторингі жүйесiне бiрiктiредi және Қазақстан Республикасында бiлiм берудің жай-күйі туралы жыл сайынғы ұлттық баяндаманы дайындайды \22\.

Ұлттық аккредиттеу орталығы (ҰАО) жоғары оқу орындарын институционалдық аккредиттеуді және кәсiптiк бiлiм беру бағдарламаларын аккредиттеуді жүргізеді, сапаны бағалауды Болон процесiнiң шарттарымен үйлестіру үшiн аккредиттеудiң келiсiлген өлшемдері мен рәсiмдерiн әзiрлейдi, шетелдiк бiлiм беру ұйымдары берген бiлiм туралы құжаттарды тану және нострификаттау рәсiмдерiн жүзеге асырады, сапаны қамтамасыз ету жөнiндегi халықаралық бағдарламаларға қатысады.

Сертификаттау, сапа менеджменті және консалтинг орталығы (ССМКО) 9000 және 14000 сериялы ISO стандарттарының негiзiнде сапа менеджментi жүйелерiн жоғары оқу орындарына енгiзуді және сертификаттауды, сапа менеджментi саласында оқу-әдiстемелiк және нормативтiк құжаттаманы әзірлеуді жүзеге асырады \21\.

Республикалық біліктілікті беру және қуаттау орталығы (РББҚО) жұмысшы кадрлар мен техникалық және қызметтер көрсету еңбегі мамандарының кәсiби даярлығын, олардың бiлiктiлiгін беру және қуаттауды бағалауды тәуелсіз жүргiзеді.

Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұгалiмдерден өз мінез-құлқтарын, ұстанымдарын Mүмкіндіктерін түрлендiрудi талап eтедi. Инновациялық ic-әрекет адамдардың шығармашылық жемiстi қызметiнiң бip түpi және оған мотивациялық, креативтік, технологиялық, шартты компонеттер жатады. Сонымен қоса мотивациялық компонент педагогтардың педагогикалық жаңалықтарға деген сұранысын, ол жаңалықтарды қабылдау дәрежесiн көрсететін кәсiби шығармашылық бағыттарының мазмұнын анықтайды.

Креативтiк компонент икемделу, өзгеру, қайта өзгеру, бар тәжiрибенi қайта жаңарту, оны педагогикалық жағдайларға ыңғайластыруды қамтамасыз етедi. Технологиялық (iс-қимылдық) компонент инновациялық ic-ерскеттiң жүзеге асуымен байланысты, яғни жаңалықты педагогикалық үpдіске енгiзу және оның жүру барысын, іске асуын бақылау деген сөз.

Шартты компонент белгiлi бiр инновациялық жүйенi көптеген нақты зерттеулер нәтижесiмен өлшей отырып, иновацлиялық ic-әрекеттiң мақсатын, зерттеу объектiсi мен нәтижесiн түйсiнуге және бағалауға мүмкiндiк бередi.

Әдiстемелiк оқудың соңында инновацию, «педогогикалық инновация деген түсініктерді зерделей келе аудан мектеперiнiң басшылары, оқу ісінің меңгерушiлерi инновациялық жағдайда жұмыс iстейтiн бiлiм беру ұйымдарының басшылары үшiн төмендегі маңызды шарттар қажeт деп тоқталды:

- Педагогтар бiлiктiлiгiн жетiлдiре отырып мектептi басқарудағы

басымдылықтарды анықтау;

- өзгертушi күшi бар басқаруды жүзеге асыру;

- басқарушылық iс-әрекетте педагогикалық та, басқарушылық та тиiмдi технологияларды қалыптастыруға бағыттау.

Әдістемелік семинардың бiр сабағы бiлiм саласындағы инновациялық кедергiлердiң басты себептерін анықтауға арналды. Ф.М.Русинов, В.И.Антонюк сияқты зерттеушiлер психологиялық кедергiлер дегенiмiз әрекеттердiң, түнiктердiң, ой қорытулардың, күтудің жиынтығы дейдi, жаңалықтарға қарсы қызметкерлердiң саналы немесе ойланбай, ашық немесе жасырын, әдейi немесе кездейсоқ бiлдiретiн тepic әлеуметтiк-психологиялық көңiл күйлерi деп түсiндiредi.

Әрекет ету және оны түciнy кезіндегi қиындықтардың пайда болуы белгiлi бiр жағдайларды объективтендіруге де бaйланысты, өйткенi ол жаңа ойлардың пaйда болуы мен дамуын тудырушы алғы шарт болып табылады.

Біздің пайымдауымызша, әрекет кедергiлерi адамның ақыл-ой қызметінің жандануына түрткі болады, қалыптасқан «қиын» жағдайлардан шыудың әдiстерi мен тәсілдерін табуға әсер етіп, жәрдемдеседi \28\.

Инновациялық кедергiлердiң анықтауыштары ретiнде мына параметрлердi қарастыруға болады:

• 
  Кедергілердің құрамы, яғни қызметкерге кері әсер етyшi нақты факторлар;
  
• 
  Кедергілер дәрежесі, теpic пікірлердің қызметкерлердiң санымен анықталады;
  
• 
  Кедергілердің сипаты, яғни теpic пiкiрдегi қызметкерлердiң қарсылық бiлдiруiнiң формалары;
  

Ақпараттық мәдениетті оқыту процесінде оқушы бойына қалыптастыру

Адам мәдениетiнiң компонентi қазiргi дүниетанудaғы бастысы екенi түсiнiктi.

Әрбiр мәдениеттi және тәрбиелi адамның өмip сүрiп отырған қоғамда өзiн қоршаған ортаның қалай құрылғаны туралы eң болмаса жалпылама түciнiгi болуы ксрек. Табиғатты сүю үшiн ондағы болып жатқан құбылыстарды, қандай заңдылыктарға байланысты өзгеpicтep болып отырғанын бiлу қажет.

Адамның жас шaғында жетiлдiрiлмеген ойлау қабiлетi сол қалпында қалып қоятыны белгiлi. Сондықтан қазiргi ақпараттық қоғамдaғы өміpге балаларды дайындау үшiн олардың тек ойлау қабiлетін, анализ бен синтез жасау мүмкiндiктерiн ғана дамытып қоймай, оқыту процесiнiң ең маңызды бөлiгi - aқпараттық мәдениет элементтерiн бойларына сiңiрiп, ұғындыру керек. Ақпараттық заманда өмip сүpeтiн адам бастауыш мектептің өзiнде-ақ өзiн-өзi шектей бiлетiн негiзгi нормалар мен ережелердi игеруi тиiс.

Осыған орай бастауыш сыныпта "Ақпараттық меәениет негiздерi" пәнiн енгiзу мынадай мақсаттарды көздейдi:

• 
  сезiмдi ынталандыру;
  
• 
  бiлiм, бiлiк дағдыларын дамытуға қызығушылығын арттыру;
  
• 
  жауaпкершiлiгi мен мiндеттерiн қалыптастыру:
  
• 
  есеп пен талдау жасау дaғдыларын үйрету;
  
• 
  логикалық және ақпараттық ойлау қабiлеттерiн дамыту.
  

Ақпараттық технология – қазіргі компьютерліктехника негізінде ақпаратты жинау, сақтау, өндеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар жиыны.

Коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым.

ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта айтқанда Жаңа коммуникациялық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты- оқушылардың оқу материалдарын толық меңгеруі үшін оқу материалдарының практикалық жағынан тиімді ұсынылуына мүмкіндік беру. Бұл мақсаттарға жету жолында электрондық оқулықтар, тексеру программалары, оқыту программалары сияқты программалық өнімдер қызмет етеді. Білім саласында компьютер оқушы үшін оқу құралы, ал мұғалім үшін жұмысшы болып табылады. Оның қолданылуы нітижелі болуы үшін бағдарламалық құралдар толық түрде мұғалімнің және оқушының алдына қойған мақсатына жетуін және шығару жолдарын қамтамасыз ету керек.

Бүгінде біз орта білім беруді одан әрі ақпараттандырудың екінші кезеңіне көштік, ол мазмұндық тұрғыда болады және компьютерлік сауаттылықтан жеке тұлғаның ақпараттық мәдениетінің іргелі операциялық негіздеріне ауысуды білдіреді, мұнда әрбір оқушы ақпаратқа, қазіргі ақпараттық технологияларға назар салып қана қоймай, оны тиімді қолдана білуі, Интернет ғаламдық ақпарат желісін пайдалана алуы тиіс.

Алайда, білім беру жүйесінде білімдік және ақпараттық технологияларды іс жүзінде үйлестіре қолдануда кемшіліктер кездеседі. Оның үстіне ақпараттық технологияның тез жаңаруы мәселені қиындата түседі. Жағдайды жақсарту үшін білім беру технологиялары мен ақпараттық қарым-қатынастық технологияларды кіріктіру қажет, сонда педагог өзі білетін, жақсы меңгерген, бейімделген техникалық құралдарды сабақта тиімді қолданады. Қазіргі технологияларды білім жүйесіне енгізгенде, оқыту материалдарының педагогикалық мазмұндылығы мен әркімнің өзінің үйренуіне жағдай жасаудың маңызы зор. Оқыту ісінің тиімділігі мен сапасы көбінесе өздігінен оқып үйрену процесін тиімді ұйымдастыру мен пайдаланатын материалдардың сапасына тәуелді болады.

Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстар мен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде - өздерінің кәсіби потенциалдарының қалыптасуына жол ашуы керек.

Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептейміз.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
2. Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасы. - А., 1997.

3. Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. --А., 2004.

4. Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұнының тұжырымдамасы. — А., 1997.

5. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. Астана, 2003.

6. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 -2010 жылдарға арналған Мемлекеттік Бағдарламасы. Астана , 2004.

7. Матрос Д.Ш., Полев Д.М., Мельникова Н.Н.. Управление качеством образования на основе новых информационных технологий; М.;2001; 30-33 бб.

8. Лебедева М.В., Шилова О.Н.. Что такое ИКТ-компетентность студентов педагогического университета и как ее формировать. Информатика и образование; 2004; № 3; 96-100 бб.

9. Каймин В.А.. Курс информатики: состояние, методика и перспективы. Информатика и образование; 1990; №6; 26-31 бб.

10. Зимин А.Л., Хеннер Е.К.. Повышение квалификаций работников образования в области информационно-коммуникационных технологии. Информатика и образование; 2004; №12; 1-4 бб.

11. Хеннер Е.К., Шестаков А.П.. Информационно-коммуникационная компетентность учителя: структура, требования и система измерения. Информатика и образование; 2004; №12; 5-6 бб.

12. 12-жылдық білім. Журнал. № 8 2006-2007, 18-33 бб.

13. Педагогика. Оқулық. Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті. Алматы 2003 ж.

14. Өстеміров К., Шәметов Н. Кәсіптік педагогика Алматы 2006.

15. Өстеміров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі. Алматы. 2006.

16. Құтпанбаев Ә. Кәсіпке оқытатын орта мектептер мен кәсіптік білім беретін бастауыш мектептің бағдарламасы. (Жоба) Мектептегі технология

№ 7 – 8. 13 -25 бет.

17. Климов Е.А. Психолого – педагогические проблемы профессиональной ориентации и професиональной консультации. М. Знание 1983.

18. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Алматы, 1999.

19. Мүсілімов Ә., Сиымова А. Кәсіптік бағдар беруде мектептен тыс жұмыстардың түрлері. Қазақстан Жоғары мектебі. № 3 2002. 89-91 бет.

20. Баймолдаев Т.М. Мектепішілік басқаруду ұйымдастыруды ұйымдастыру құрылымы. Алматы, 2005.

21. Лебедев Н.А. Білім берудегі менеджмент. Алматы, 1998.

22. Баймолдаев Т.М. Менеджмент – басқару тәсілі. Алматы, 2001.

23. Вазина К.Я., Петров Ю.Н. Педагогический менеджмент. Москва., 1991.

24. Мектеп басшыларына арналған көмекші құрал. Алматы. 2003.

25. Ақылбекова А. Білім беру мекемелеріндегі тәрбие жұмыстарының мазмұны мен негізгі бағыттары. Алматы, 2006.

26. Симонов В.П. Педагогический менеджмент. Учебное пособие. Москва, 1999.

27. Хмель Н.Д. Особенности управления педагогическим процессом в общеобразовательной школе. Алматы 1998.

28.Әбенбаев С. Педагогика. Астана. 2003 ж.

29. Подласый И.П.. Педагогика. 1 том. Москва 2000 г.

30. Харламов И.Ф.. Педагогика. Москва 2000 г.

31.Қазақстан мектебі. Журнал. Алматы № 9 2006 ж 11 бет; № 10 2006 ж. 21 бет; № 11 2006 ж. 33 бет.

32. Білім. Журнал. Алматы № 3 2006 ж. 70 бет; № 5 2006 ж. 57 бет.

33. Бастауыш сынып мұғалімі. Журнал. Алматы. № 9 2005 ж 41 бет; № 10 2006 ж 27 бет.

ҚОСЫМША
Педагогикалық қарым – қатынастың маңыздылығын ескере отырып отандық ғалымдар «Сыныпқа кіруші педагогқа өсиеті» енгізді.

1. 
   Өзіңіздің балалармен қарым – қатынасыңыз жайында ойланыңыз, оларды тұрғызыңыз.
   
2. 
   Педагогикалық әңгіме жүргізу барысында педагогикалық мақсат пен міндет шеберлігінен ғана шықпаңыз, баланың қызығушылығын жоғалтпаңыз.
   
3. 
   Өзіңіздің сөзіңізді нақты балаға немесе балалар тобына акценттеңіз.
   
4. 
   Жеке өзіңіздің ақпаратыңыз бен шектеліп қалмаңыз, балалармен қарым – қатынас ұйымдастырып, белгілі бір дәрежеде әсер етіңіз.
   
5. 
   Қарым – қатынастың «жоғарыдан – төменге» түрін құрмаңыз. Мынаны есіңізде ұстаңыз, өзара әрекетте тіпті кішкентай бала да өзі - өзімен болуға ұмтылады. Осы жерде сіздің статусыңыз А.С. Макаренконың мына сөзімен анықталады: «керемет тұлға».
   
6. 
   Бала ұйымындағы психологиялық атмосфераны түсінуге тырысыңыз. Бұл сізге балалармен қарым – қатынаста керек болады.
   
7. 
   Балаларды тыңдай біліңіз.
   
8. 
   Сізбен әңгімеде балалардың көңіл – күйін сезе біліңіз.
   
9. 
   Мынаны ұмытпаңыз, өзіңіздің педагогикалық пікіріңізбен қарсы тұрғанда, балаларда келіспеушілік туындауы мүмкін.
   
10. 
    Балалардың қателігін түсіндіруде тактикалы болуға тырысады.
    
11. 
    Тұйыққа тірелетін күрделі жауаптардан қашу үшін сұрақтарды «не үшін?», «қалай?», «неге?» дегеннен бастаңыз.
    
12. 
    Әңгімеде инициативті болыңыз.
    
13. 
    Әңгіме барысында қыздардың ерекшелігіне назар аударыңыз. Олар эмоционалды, өкпелегіш...
    
14. 
    Балалармен жұмыс жасағанда манерадағы жоспардан аулақ болыңыз.
    
15. 
    Кейбір балалармен жағымсыз қарым – қатынасты болдырмаңыз.
    
16. 
    Құрылымсыз бастамада тек қана сын айту пайдасыз.
    
17. 
    Балаларға қарап жиі күлімдеңіз.
    
18. 
    Сізді құптаушылар, мақтаушылар, көп болуына тырысыңыз.
    
19. 
    Балалар сіздің оларға қандай қарым – қатынас жасап жатқаныңызды білуі керек. Оның мінезіне берген сіздің бағаңыз оның сізге деген қарым – қатынасын анықтайды.
    
20. 
    Өзіңіздің әр балаға деген қарым – қатынасыңызды есте ұстаңыз. Сіздің қарым – қатынасыңыздың өзгергені, балалардың жағымсыз мінез – құлығын тудырады.
    
21. 
    Әр әңгіме – дүкенге дайындалған дұрыс, әңгіменің стратегиясын жасаңыз.
    
22. 
    Балалардың өсіп, алғашқы мінез – құлықтарын жаңарттып естен шығармаңыз.
    
23. 
    Мұғалім мен сынып, тәрбиелеуші мен топ арасында пайда болатын барьерлердің болуы мүмкін. Бұл жерде топтың әлеуметтік – психологиялық жағдайын, сыныптағы балалар арасындағы қарым – қатынасы естен ұстаған жөн.
    

- есімділік таныту;

- баланы тыңдай білу;

- өзара түсінікшілкті негізге алу;

- іскерлік қарым – қатынас;

- ықпал еруден бірігіп іске көшу.

1. 
   Гуманистік бағыт – адамзатқа деген махаббат, түсінікті, парасаттылық.
   
2. 
   Профессионалдық білім – педагогикалық шеберліктің негізгі элементі болып табылады. Өз пәнін жетік білу, сабақ берудің методикасын жетік меңгеру, жалпы педагогика мен психологияны білу.
   
3. 
   Педагогикалық талаптар:
   

Б) професионалды талаптар – педагогикалық интуиция, яғни ішкі түйсік, адамның ішкі жан – дүниесін түсіну және оның орнына өзін қоя білу. Оқушының ішкі жан – дүниесін ұғыну.

В) эмоционалды тұрақтылық - өзін - өзі ұстай білу.

Г) оптимистік бағыт – болашаққа деген сенімділік.

Д) креативтік (шығармашылыққа деген талабы).

Е) адамдарды басқару білу – күш – жігермен әсер ету және логикалық ықпал.

1. Репродуктивтік (бұл жас маман, ұстаздарға тән) – олар өз ұстаздарына еліктейді.

2. Адаптивтік – ұстаз біреудің тәжірибесін жаңа ситуацияларға бейімдейді.

3. Жүйелік – модельдеу деңгейі – педагог жалпы оқу процесіне көңіл бөле отырып, тәрбие саласына көңіл бөлмейді.

4. Жүйелік – модельдеу кәсіби – ұстаз бастан – аяқ оқу және тәрбиелік жұмыстарына барынша ден қояды.
Кесте 1

Білім берудегі педагогикалық шеберлікке жету кезеңдері

Кесте 2

Кесте 3

Педагогикалық шеберлік – кәсіби педагогикалық қызметті өзінің жоғары деңгейде ұйымдастырылуын қамтамасыз ететінін маманның кешенді қасиеттері, оның элементтері:

1. 
   Ізгіліктік бағыт: мүдде, құндылықтар, үміт.
   
2. 
   Кәсіби білім теориялық, практикалық білім және оқыту әдістемесі
   
3. 
   Педагогикалық қабілет: қарым – қатынас саясатты, экономика әлеуметтік жағдайды білуі, жауапкершілік.
   
4. 
   Педагогикалық техника: оқу – тәрбие қызметін басқару, өзара байланыс, біліктілігін жетілдіру.