89
Алгоритмнің тағы бір қасиеті, алгоритмнің анықтамасында
көрсетілген – шектілік (нәтижелілік). Ол былай тұжырымдалады:
саны шектелген қадамдардан соң, ізделіп отырған нәтиже алынады,
демек алгоритмнің орындалуы аяқталады. Мұнда, қадам дегеніміз
жеке бұйрықтың орындалуы деп білеміз. Шексіз орындалатын
алгоритм нәтиже бермейді. Алгоритмнің бұл қасиеті, оның айналып
орындала беру жағдайын (орысш. – зацикливание) алдын алуға
бағытталған. Сондықтан шектілік қасиетін – алгоритмнің
нәтижелілігі деп те айтады.
Оқу әдебиеттерінде алгоритмнің тағы екі: дискіреттілік және
бірдейлік (жаппайлық) қасиеттерінің сипаттамалары кезігеді.
Алгоритмнің дискреттілік қасиеті мына жағдайды анықтайды:
алгоритмнің бұйрықтары тізбекпен, бір бұйрықтың орындалуының
аяқталуы және мына бұйрықтың басталу сәттері дәл белгіленеді.
Алгоритмнің бірдейлік қасиеті алғашқы деректерді енгізу
жағынан әмбебаптығын айқындайды. Яғни, алғашқы деректердің
мәндерін өзерте беру мүмкіндігі бар, типі белгілі қандай да бір
есептер тобына жазылған алгоритм.
Алгоритмді сипаттау тәсілдері. Мектеп информатикасында
алгоритмді сипаттаудың дәстүрлі екі тәсілі қолданылады: блок-
схемалар және оқу алгоритмдік тілі. Информатиканың базалық
курсында осы екі тәсілдің екеуін де қолдану абзал.
Блок-схемалардың
негізгі
құндылығы
–
алгоритмдік
құрылымның көрнекілігі. Есептің шығару кезеңдері әрекеттерге
сәйкес графикалық жеке блоктармен бейнеленеді. Әр әрекеттің өзінің
графикалық бейнесі белгіленген. Мысалы: параллелограм – енгізу
немесе шығару, тік төртбұрыш – есептеу әрекеттері, ромб –
шартты тексеру, т.б.
Алгоритмдік тіл (АТ) – алгоритмдерді біркелкі және дәл жазу
және орындау үшін ережелер және таңбалар жүйесі
1
.
Алгоритмдік тіл бір жағынан, дағдылы тілге жақын. Бұл тілде
жазылған алгоритм дағдылы жазылады және оқылады. Басқа жағынан,
алгоритмдік тілге математикалық символика, сандар, шамалардың
және функциялардың, амалдардың белгілері және жақшалар және т.б.
кіреді.
Алгоритмдік тілдің ережелері бағдарламалау тілдерінің негізіне
жатады. Сондықтан алгоритмдік тілді оқу келешекте кез келген
бағдарламалау тілдерін игеруге көмектеседі.
Алгоритмнің жалпы түрі
1
. Жалпы түрде алгоритмнің тақырыбы
мен денесінің жазылу тәртібі:
1
А.П.Ершов. Основы информатики и вычислительной техники. I часть. – М.: Просвещение, 1998.
90
алг алгоритмнің атауы (типтері аталған шамалардың тізімі)
арг аргументтердің аттары
нәт нәтижелердің аттары
басы
алгоритмнің денесі (бұйрықтар тізбегі)
соңы
Мұнда, алг (алгоритм), арг (аргумент), нәт (нәтиже), басы,
соңы – қызметші сөздер деп аталады да, алгоритмді сипаттау үшін
қолданылады. Алгоритмнің басы деген сөзге дейінгі бөлігі
алгоритмнің тақырыбы, ал басы және соңы сөздерінің арасындағы
бөлігі алгоритмнің денесі деп аталады. Алгоритмнің аты (атауы) кез
келген болуы мүмкін. Әдетте, оны алгоритмнің қандай есепке
арналғандығы түсінікті болатындай етіп таңдайды. Алг, басы және
соңы сөздері қатал түрде бірінің астына бірі жазылады. Алгоритмнің
мәтінін құрылымдау үшін алгоритмдеу тілінде жолдық шегініс
қолданылады. Мысалы, алгоритмдік тілде алгоритмнің тармақталу
құрылымы мына түрде жазылады:
егер шарт
онда серия 1
әйтпесе серия 2
бітті
Бұл ретте, мына принципті ұмытпаған жөн: бір деңгейдегі
конструкциялар (егер, бітті) – вертикаль бойынша бір деңгейде, ал
оның ішіндегісі (онда, әйтпесе) жолдық шегініспен – тағы вертикаль
бойынша бір деңгейде жазылады. Бірінен кейін бірі орындалатын
алгоритмнің бірнеше бұйрықтарының тізбегі серия деп аталады. Бұл
ережелерді ұстану алгоритм құрылымының көрнекілігін жақсартады.
Оқытуда алгоритмдік тіл негізгі екі қызмет атқарады.
Біріншіден, оны қолдану курста қарастырылатын барлық
алгоритмдерді бірыңғай түрге келтіруге мүмкіндік береді. Демек,
оқушыларға алгоритмдеудің мәнін түсінуге, алгоритмнің қасиеттері
туралы түсініктерін қалыптастыруға маңызы жоғары.
Екіншіден, алгоритмдік тілді оқыту, бағдарламалау тілін
оқытудың проподевтикасы болып табылады. Сондықтан алгоритмдік
тілді игеру, ары қарай бағдарламалау тілін қолануға жеңіл көшуге
мүмкіндік береді.
Формула бойынша есептеу алгоритмін алгоритмдік тілде жазып
және блок-схемасын құрып көрсетейік.
1-есеп. Y –ті есептеудің алгоритімін жазу керек:
1
А..П. Ершовтың оқулығы бойынша
Достарыңызбен бөлісу: |
