Тақырып 3. Тірі тканьдердегі электірлік құбылыстары

1. Анализаторлар дегеніміз не және қандай қызмет атқарады?

3. Қөз аккомадациясы мен адаптациясы дегеніміхз не, оның механизмі қандай?

Адам және жануарлар физиологиясы пәнінің мақсаты организмнің, жүйелердің, мүшелердің қызметтерінің физиологиялық механизмдерімен танысу, физиология ғылымының жаңа жетістіктерімен танысу және даму болашағын көрсету; білім беріп, физиологиялык ой қалыптастыру болып табылады.

Пән оқытудың негізгі міндеттері

• 
  физиологиялык жүйелердің атқару қызметтерін анықтап олардың реттелу механизмдерін толық білу,
  
• 
  игерген білімдерін практикалық сабақтарда және эксперименталды жүмыста пайдалана білу.
  
• 
  физиологиялық классикалық әдістермен танысып оларды қолданатын жай туғызу.
  

Курсты оқыту нәтижесінде Сіз міндетті түрде мүше құрылымының, оның қызметіне байланысты өзгеруі туралы, жас ерекшеліктерін, біртұтас органдар жүйесінің құрылысының жалпы белгілірі мен зерттеудің физиологиялық әдістерін білуге тиіссіз.

• 
  тәжірибелік сабақтарда кейінгі жұмыстарында қолдануға болатын физиологиялық зерттеулердің әр-түрлі әдістерін пайдалану;
  
• 
  адам мен жануарлар ағзасының құрылуының себеп-салдар байланыстарын түсіне білу;
  
• 
  алған білімдерді тәжірибелік жұмыста пен басқа да биологялық циклдағы пәндерді оқығанда және одан ары мамандық бойынша жұмыс істегенде қолдану.
  

Реттелу женінде негізгі түсінік. Жүйкелік козу табиғаты жөнінде түсінік. Жүйке клеткасы және оның белшектерінің функииональдык маңызы. Эфферентті жене афферентті жүйке жолдары, синапс, рецепторлар жөнінде қысқаша үғым. Рефлекстің структуралық - функциональдык негізі.

Қозғыш улпалардың жалпы сипаттамасы. Қозғыш улпалардың негізгі қассиеттері. Қозғыштық тканьдердің тітіркену зандары және әдістері. Жануарлардың барлық ұлпалары тітіркендіргіштерге белгілі бір әрекетпен жауап береді. Тітіркендіруден кейін ұлпаларда белсенділік байқалып, олардың өздеріне ғана тән қызметтер атқарылады (мысалы нерв талшықтарында импульстер пайда болады, бездер- сөл бөледі, ет жиырылады) Нерв және ет ұлпалары қасіеттерін зерттеуге арналған тәжірибелердің қөпшілігі бақаның артқы аяқтарына дайындалған нерв-ет препаратымен жүргізіледі. Қозғыштықты анықтайтын әдістер. Қозу табалдырығы. Хронксия және лабильдик. Бұлшық ет талшықтарының қасиеттері. Бұлшық еттердің физиологиясы. қанқа еттерінің құрылысы Биохимиялық өзгерістердің негізгі кезендері және еттін жирылуы эергетикасы.

Қозғыштықты анықтайтын әдістер. Қозу табалдырығы. Хроноксия және лабилдік жөнінде үғым. Жүйке мен ет қүрамдарының. онтогенетикалық және физиологиялыц козу ерекшеліктері.

Тыныштық потенциал (мембраналық потенциал) жөне әрекет потенциалы. Тітіркеңдіру мен қозудың арасындағы қарым-катынас.

Жүйке импульстің таралу жылдамдығы. Жүйке импульсінің таралуын белгілейтін метаболикалық жөне иондык. факторлар. Әр түрлі жүйке талшык.тарындағы жүйке импульсінің таралу шапшандыры.

ОЖЖ-ң эволюцияның негізгі кезендері. Жүйке клеткаларының қүрылысы. Рефлекторлық концепция, Нерв орталығы және оның қасиеттері. Синапс- құрамы, қызметі. ОЖЖ жалпы сиппатамасы. Сопақша мидың физиологиясы. Аралық миы физиологясы. Рефлекс уақыты. Жалпы түпкі жол жөніндегі түсінік. Рефлекс жауабының градациясы. Жинақталу процесі. Орталык тежелу жөнінде ілім жөне оны түсіндіретін гапотезалар. Жүлын рефлекстері. Рефлекс уақытын анықтау және рефлекторлық доғаны талдау. Шартты рефлекстердін пайда болуы.

Вегетативтік жүйке жүйесі /симпатиқалық, парасимпатиқалық/ Жұлынның құрылысы мен орталықтары. Сопақша ми, оның рефлеторлық орталықтары. Ортанғы ми. Мишық.

Әр түрлі оиыртқалы жануарлардың ми сыңарларының дамуы. Ми сыңарларының қыртысының эволюциясы, Шартты рефлекстер, олардын пайда болуы механизмі. Тежелу түрлері, Ми қыртысының әр түрлі аландарының функциональдық сипаттамасы. Ми қыртысының анализ және синтез қызметттері. Мидағы ес механизмі. Үйқы және гипноз.Адамға тән екінші сигнальдық жүйе – жоғары жүйке іс әрекетінің ерекшелігі.

Анализатордың жалпы сипаттамасы және қасиеттері.Интерорецепторлар, проприо және экстерорецептолар. Рецепторлардың қозуы. Дәм және иіс рецепторлары. Көру және есту анализаторлар. Форецепция механизмы.

Қанның құрамы және мөлшері. Қанның атқаратын қызметтері. Қанның физикалық- химиялық қасиеттері. Қандағы кан тұйіршектерінің сипаттамасы. Қандағы гемоглобин және оны анықтау Қанның түрлі-түстік көресткішін анықтау және гемин кристалдарын алу. ЭШЖ – эритроциттердің түну жылдамдығы және ЭОТ – эритроциттердің осмостық түрақтылығы. Қан ұю жылдамдығын және қан топтарын анықтау.

Ішкі секреция бездері. Ішкі секреция бездерінің мәні. гипофиз оың топографиясы және морфологиясы.Калқанша безі, қалқанша маңындағы безі. Бүйрек безі, ұйқы безі. Бүйрекүсті бездері. Гормондар және олардың қызметі.

Жүрек қурылысы, қызметі, қасиеттері. Қан тамырлары және қанның ағу себептері. Гемодинамика және қан қысымы туралы ілім Қан айнауының реттеу. Лимфа жүйесі және оның функциональдық маңызы жөнінде мәлімет. Кардиография, және оны талдау. Автоматия және жүректің жұмысына температураның әсері. Жүрек жұмысының реттелуі. Қысым және қан тамырларында қанның ағуы.

Тыныс алу физиологиялық және биохимиялық процесс және оның маңызы.Дем алу мен дем шығару механизмі. Өкпенің тіршіліктік және жалпы көлемі. Дем алу мен дем шығару механизмі. Спирометрия және пневмография. Гипоксия, гипоксемия және асфиксия. Өкпедегі газ алмасу және зиянды кеңістіктің манызы. Тыныс алу мен қан айналуы құбылысының өз ара байлансытлығы.

Ас қорыту. Азық қорыту турлері. Мембраналық ас қорыту. Ауыз қуысындағы және қарындағы ас қорыту. Ас қорыту жолындағы сініру процесі. Энергия алмасудың негіздері. Жалпы және негізгі энергия. Заттар алмасуы және оның түрлері. Органзмдегі қуаттың алмасуы. Белоктар, липидтер, көмірсулар олардың табиғаты және физиологиялық маңызы. Ферменттер. Витаминдер және классификациясы.

Зат алмасуда пайда болатын қалдық заттарды организмнен сыртқа шығару және судың ролі. Зәрдің құрамы мен қасиеттері. Зәрдің пайда болуы теориялар. Зәрдін пайда болуын және бөлінуін реттеу. Қосымша сыртқа шығару ағзалары. Терінің экскреторлық қызметі, тер бездері және тердің шығуы. Тердің қүрамы.

Физиологиялық және биологиялық ырғықтар. Теория мен практика хронофизиологияның маңызы. Биожүйелердің үйымдастырылу қүрылымдық параметрлері. адамның онтогенездік дамуының негізгі зандылықтары. Өмір сүру үзақтығына әсер ететің факторлар. С.И.Степанованың гипотезасы. А.М.Алпатовтың гипотезасы. Ю.Ашоффтың ережесі. Хронофизиологияның қолданбалы аспектлері. Физиологиялық және биологиялық ритм.

Бейімдеушіліктің жалпы принциптері мен механизмдері. Беймделу процесінің даму кезендері. Адамның беймеделу ерекшеліктері. Стресс және стрессорлық әсер туралы түсініктеме.

Тапсырма 1. Лабораториялық аспаптармен құрал- жабдықтарды көрсетіп, оларды сабақта пайдаланатына қысқышы түсінік беруі(электростимулятор, руминограф, миографтар, штативтер, кимограф гемометр Сали, Горяев камерасы, Панченков аппараты, меланжердер, вязкозиметр және т. б.).

Тапсырма 2.Жанауарлардың матап- байлау әдістері

Тапсырма 3. Жануарларға шектеленген және жалпы наркоз беру

1. 
   Физиология мақсаты және міндеттері ?
   
2. 
   Физиология даму тарихи ?
   
3. 
   Физиологиялық зерттеулерде қолданалатын тәсілдер ?
   
4. 
   Тітіркендіргіштер дегеніміз не, олардың классификациясы ?
   
5. 
   Тітіркеу қозу, қозғыштық деген не ?
   
6. 
   Нерв импульсы деген не ?
   
7. 
   Рефлекс дегеніміз не ?
   

Тапсырма 1. Нерв- бұлшық ет препаратын дайындау

Тапсырма 2. Ет пен талшықтарына әр түрлі тітіркендіргіштердің әсері

Тапсырма 3. Бұлшық еттің жиырылу мөлшері мен тітіркендіргіш күшінің байланысын анықтау.

1. 
   Қозу дегеніміз не ?
   
2. 
   Қозғыштық деген не, оны анықтау әдісі?
   
3. 
   Қозғыштық табалдырығы деген не ?
   
4. 
   Қай тканьдердің (үлке) қозғыштығы жоғары ?
   
5. 
   Бұлшық еттің жиырылу мөлшері мен тітіркендіргіш күшінің байланысы қандай ?
   
6. 
   Оптимум, пессимум деген не ?
   

Тапсырма 1. Гальванидін 1-ші тәжірибесі. Нәтежесін жазу, қорытынды шығару.

Тапсырма 2. Гальванидін екінші тәжірибесі. Дымыл то пайда болуының схемасын салу. Нәтежесін жазу, қорытынды шығару.

Тапсырма3.Маттеучидың 1-ші тәжірибесі. Ықпал ток бра екенін көрсетеді. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

5. 
   Тірітканьдерде қандай тоқ пайда болады ?
   
6. 
   Гальванидің тәжірибелерінің маңызы қанадай
   
7. 
   Маттеучи тәжірибелерінің маңызы қанадй ?
   
8. 
   Үлпаларда биопотенциалдардың пайда болуы механизмін қазіргі кездегі қөзқарас (теориялар) ?
   

Тапсырма 1. Бұлшық еттің оқшауланған жиырылуын жазып талдау.

Тапсырма 2. Бұлшық еттің жиырылу жиынтығы. Қыцсықтарды тегіс тетаниқалық жиырылу түрлерін жазу және талдау.

Тапсырма 3. Введенскийдің парабиозы

1. 
   Бұлшық еттің жиырылуының түрлері. Тетаникалық жиырылудын табиғаты ?
   
2. 
   Оқшауланған жиырылу. Бұлшық еттің қоздыру кезіндегі қозғыштықтың өзгеруңі ?
   
3. 
   бұлщық еттің жиырылуы мен химизмі ?
   
4. 
   Оптимум, пессимум деген не ?
   

Тапсырма 1. Нерв талшықтарының қозуды жеке өткізуін анықтау

Тапсырма 2. Жекеленген нерв талшығының қозудан екі жақты өткізу

Тапсырма3.Введенский тәжірибесі бойынша нервтің аз шаршамайтындығын талдау

1.Нерв талшықтарының құрылысы мен физиологиялық қасиеттері ?

2. Миелінді және миелинсіз нерв талшықтарындағы қозу импульстарының

таралу ерешелектері ?

3. Тканьдердің лабильдік қасиеті ?

4. Парбиоз дегеніміз не және оның даму кезендері ?

Тапсырма 1. Бұлшық ет-нерв препараты арқылы парабиоздың пайда болу кезендерін тұсіндіріп, сурет салып, қорытынды шығару

1. 
   Парабиоз дегеніміз не және оның даму кезеңдері қандай?
   
2. 
   Тежелу табиғатын қалай түсіндіруге болады?
   
3. 
   Шаршау деген не және оның қасиеттері.
   
4. 
   Нерв талшықтарының шаршамайтындығын қалай түсіндіруге болады?
   

Тапсырма 1. Бақаның жұлын рефлекстері Жұлын рефлекстері жұлын бар бақада ( бас миы алынып тасталған) рефлекторлық доғамен танысу және әрбір түйінің маңызын дәлельдеу. Рефлекторлық доғанын үзбелерің схема арылы салу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Тапсырма 2. Рефлекс уақытын анықтау.

Тапсырма 3 Рефлекторлық доғаны талдау.

1. 
   Рефлекс дегеніміз не ?
   
2. 
   Рефлекстің классификациясы ?
   
3. 
   Рефлекстің биологиялық маңызы ?
   
4. 
   Рефлекторлық доға дегеніміз не ?
   
5. 
   Рефлекторлық доғаның бөлімдері, олардың қызметі ?
   

Тапсырма 1. Нерв орталығының қасиеттерін анықтау

Хаттаманы құрастыру.

Нерв орталығындағы қозу және иррадиациялық қозу механізмін түсіндіру.

1. 
   Нерв орталығы дегеніміз не ?
   
2. 
   Орталық нерв жүйесінің қасиеттері ?
   
3. 
   Әрбір қасиетінің маңызы ?
   

Тапсырма 1. Нерв орталығындағы тежелуді зерттеу. Сеченовтын тәжіребесі.

Тапсырма 2. Жүлын рефлексетінің өзаралық тежелуі

Тапсырма 3. тежелу бойынша Гальтонд тәжірибесі

Хаттаманы құрастыру:

1. 
   Тәжірибе нәтижелерін кесте бойынша құрастыру
   
2. 
   Сеченовтың тежелуін сэхема арқылы суретін салу
   

1. 
   Тежелу дегеніміз не ?
   
2. 
   Тежелу құбылысынң алғаш реет кім байқаған және қай тәрірибеден :
   
3. 
   Тежелу механізмі қалай өтеді ?
   

Тапсырма 1. Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық түрде талқылау. АБ өткізу.

Тапсырма 2. Қимылдың реттелуі мен мишықтың ролін зерделеу бойынша практикалық жұмыс өткізу.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Ортаңғы мидың физиологиясы
   
2. 
   Қандай рефлекстер тоникалық және позотоникалық деп аталады?
   
3. 
   Осы рефлекстердің орталықтары қайда орналасқан?
   
4. 
   Осы рефлекстердегі қызыл ядро мен Дейдерс ядросының ролі
   
5. 
   Сопақша мидың физиологиясы, құрылысы мен қызметі.
   
6. 
   Мишықтың физиологиясы мен қызметі
   
7. 
   Мишықты жойған кездегі жануарлар қимылында қандай өзгерістер байқалады.
   
8. 
   Аралық мидың физиологиясы мен қызметі
   

1. Бақылау сұрақтар арқылы тақырыптын теориялық талдау. БЖ жазу

2. И.П.Павловтың әдісі арқылы шартты рефлекстер пайда болуын практиқалық жұмыс өткізү.

Тапсырма 1. Иттің қоғануға арналған шартты рефлексін қалыптастыру

Тапсырма 2. Тежелудің өшуі жойылыуы

Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

1. 
   Орталық нерв жүйесінің қай бөлігіне жоғары дәрежелі қызметі жатады ?
   
2. 
   Үлкен ми жарты шар қыртысының қызметінің негізінде не жатады ?
   
3. 
   Үлкен ми жарты шар қыртысының қызметін анықтау тәсілдері ?
   
4. 
   Шартты рефлекс дегеніміщ не ?
   
5. 
   Шартты рефлекстің пайда болуы механизмі ?
   
6. 
   шартты рефлекстер қалыптасу үшін қандай жағдайлар қажет ?
   
7. 
   Шартты рефлекстің маңызы қанадй ?
   

Тапсырма 1.Қөз торшасындағы соқыр дақты табу ( Мариотта тәжірібесі). Мариотта сүретін салу, қорытынды жасалу.

Тапсырма 2. Көру аланын зерттеу.

Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

1. Анализаторлар дегеніміз не және қандай қызмет атқарады ?

2. Көру анализаторларының құрылысы мен қызметі

3. Қөз аккомадациясы мен адаптациясы дегеніміхз не, оның механизмі қандай ?

1. Рефератты жазу және келесі тақырыптар бойынша оны қорғау

2. Рефераттардың тыңдалуы, тақырыптың теориялық талқылануы

Реферат тақырыптары:

1. 
   Ағзадағы гуморальды реттелу, оның ОЖЖ байланысы және оған тәуелділігі.
   
2. 
   Гормондар, Олардың қасиеттері және маңызы.
   
3. 
   Гормондар, олардың қызметінің механизмі.
   
4. 
   Гипоталамо-гипофизарлық жүйе, олардың маңызы.
   
5. 
   Аденогипофиз және оның гормондарының физиологиялық действие.
   
6. 
   Нейрогипофиз, оның гипоталамуспен байланысы. Нейрогормондардың физиологиялық әрекеттері.
   
7. 
   Қалқанша безі және оның гормондарының физиологиялық қызметі.
   
8. 
   Бүйрекүсті безі, оның гормондары және олардың физиологиялық қызметтері.
   
9. 
   Ұйқы безінің эндокриндік қызметі, оның гормондарының физиологиялық ролі.
   
10. 
    Көмірсулар алмасуы және оны реттеу.
    
11. 
    Күйіс қайтаратын малдардағы көмірсулар алмасуының ерекшеліктері және оның гормондар арқылы реттелуі.
    
12. 
    Май алмасу және оның реттелуі..
    
13. 
    Ақуыз алмасуы және оның реттелуі.
    
14. 
    Күйіс қайтаратын малдардағы ақуыз алмасуының ерекшеліктері және оның гормондар арқылы реттелуі
    
15. 
    Ішкі секреция бездері мен Д дәруменінің қандағы Са және Р тұрақтылығын сақтаудағы ролі.
    
16. 
    Бейімделу реакциясындағы гипофиздің, бүйрекүсті қыртысы безі және басқа да бездердің атқаратын қызметі.
    
17. 
    Су-тұз алмасуы және оның реттелуі.
    
18. 
    Гуморальдық реттелуі және ұрықтану
    
19. 
    Қандағы қант мөлшерінің салыстырмалы тұрақтылығын реттеу механизмі.
    
20. 
    Асқазан-ішек жүйесінің гормондары және оның физиологиялық маңызы.
    
21. 
    Жүрек-қан тамырлар қызметтерін реттеудегі гормондардың ролі.
    
22. 
    Сүт түзілу және сүт бөлу механизмінің реттелуі.
    

1. Бақылау сұрақтар арқылы тақырыптын теориялық талдау.

2.Зәрдің физика-химиялық құрамын зерттеудің әдістерімен танысу.

Жұмыс № 1. Зәрдің тығыздығын анықтау

Жұмыс № 2. Зәрдің рекцмясын анықтау

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Бөліп шығару мүшелеріне нелер жатады және олар арқылы қандай заттар бөлінеді?

2. Зәр түзілу процесі қандай екі фазадан тұрады?

3.Гипофиздің антидиуретикалық горманының диурезге әсері?

4. Осмотическалық диурез деген не?

5.Тер шығару процесіне сыртқы факторлардың әсері және оның механизмі ?

6.Тері бездерінің реттелуінде қандай ерекшелік бар?

Келесі сұрақтар бойынша реферат жазу және қорғау

1.Физиологиялық и биологиялық ырғақтар.

2.Хронофизиологияның теория және практика үшін маңыздылығы.

3. Хронобиологияның негізгі түсініктері.

4.Биожүйелердің уақытша ұйымдастырылуының құрылымдық параметрлері.

5. Биоырғақтардыі классификациясы.

6.Хронобиологиядағы зерттеудің әдістері.

7.Биоырғақтар табиғаты. Ырғақтар реттелуінің орталық механизмдері.

8. Биоырғақтар генерациясының физиологиялық механизмдері.

9.Ағза жүйелері мен мүшелерінің жасқа сай өзгерістері.
10.3 Лабораториялық сабақтардың мазмұны мен тізімі

Тақырып 1. Қанның физико-химиялық қасиеттері.

Тапсырма:

Тапсырма 1. Қан тығыздығын анықтау. Қанның плазманың және қан сарсуының тығыздықтарын түрлі әдістермен анықтауы. Гоммрешлаг суйық және ареометр аспап арқылы анықтау .Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Тапсырма 2.Қанның, плазманың және қан сарысуының тұтқырлығын Рожанский әдісімен анықтау. Малдын қаны және вязкозиметр аспаб арқылы анықтау. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

1. 
   Қан және оның құрамы ?
   
2. 
   Қан плазмасының химиялық құрамы. Қан сарсуы деген не ?
   
3. 
   Сыбағалы салмақ, оның көлемі, қанның сыбағалы салмағының көлеміне әсер ететін факторлар мен оны анықтау әдістері
   
4. 
   Қанның осмостық және онкостық қысымы дегеніміз не ?
   
5. 
   қанның физикалық қасиеттері ?
   
6. 
   Буферлік жүйе не, оның маңызы қандай ?
   
7. 
   Ацидоз және оның түрлері ?
   
8. 
   Алкалоз және оның түрлері ?
   

Тапсырма:

Тапсырма 1. Лейкоциттердің саның анықтау. Горяева торын сүретін салу және формула арқылы лейкоциттердін 1мм³ зертельген қанд а саның шығару.

Тапсырма 2.Азықтандыруданкейнгі

Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Лейкоцитер, олардың құрылысы мен атқаратын қызметтері.
   
2. 
   Лейкоциттерді санау, лейкоциттердің әр түрлі жанурлардағы саны.
   
3. 
   Лейкоцитоз және оның түрлері?
   
4. 
   Фагоцитоз деген не ?
   
5. 
   Жүйке жүйесінің және басқа да факторлардың лейкоциттер санының өзгеруіне әсері.
   
6. 
   Горяев камерасы мен лейкоциттерге арналған араластырғыштың (меланжер) құрылысы қандай?
   

Тапсырма . Эритроциттерді санау

Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Эритроциттердің құрылысы мен қызметі?
   
2. 
   Эритроциттерді санау және олардың әр түрлі жануарлардағы саны?
   
3. 
   Сыртқы факторлардың эритроциттер санына әсері?
   
4. 
   Буаздықтың эритроциттер санына әсері?
   
5. 
   Эритроциттердің химиялық құрамы ?
   
6. 
   Эритроциттер және олардың түрлері ?
   
7. 
   Эритроциттерге арналған араластырғыштың құрылысы қандай?
   
8. 
   Санау үшін эритроциттерді немен сұйылтады?
   

Тапсырма:

Тапсырма 1. Қан плазмасының эритроциттердің тұну жылдамдығына тигізетін әсерін анықтау Панченокв аспабын сүретін салу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Тапсырма 2. Эритроциттердің осмостық тұрақтылығын анықтау (ЭОТ) Осмостық гемолиздің схемасын салу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

1.ЭТЖ және оның мехинзмнің түсіндіретін теориялар ?

2.Әртүлік мал эритроциттерінің тұну жылдамдықтары ?

3.Клиникада ЭТЖ мен ЭОТ анықтаудын маңызы және оларға әсер ететін факторлар ?

4.ЭТЖ мен ЭОТ анықтау әдістері

5.Гемолиз және оның түрлері

Тапсырма:

1.Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық талқылау

2. Қан ұюуын анықтау әдістерімен танысу және қан ұйыу процесіне әсер ететін факторларды анықтау.

Жұмыс № 1. Бюркер әдісі бойынша қан ұйуының уақытын анықтау.

Жұмыс №2. Тегіс және қатпарлы бете қан ұйуының уақытын анықтау.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Қан ұюының биологиялық мағынасы?
   
2. 
   Қан ұюына қатысатын компоненттер?
   
3. 
   Қан пластинкалары немесе тромбоциттер және қан ұюында олардың ролі?
   
4. 
   Қан ұюының механизмі?
   
5. 
   Қан тамырларда неге қан ұюмайды?
   
6. 
   Қан ұюында «К» витаминінің мағынасы?
   
7. 
   Қан ұюы тездететін заттар мен әдістер?
   
8. 
   Қан ұюына қарсы жүйе туралы қазіргі уақыттағы түсінік?
   

10.Қанның ұю жылдамдығын анықтау?

Тапсырма:

Тапсырма 1. Қан топтарын анықтау

Тапсырма 2. қанның ұю жылдамдығын анықтау – Бюркер әдісі

1. 
   Қанды топқа бөлу негіздері ?
   
2. 
   Қан топтарың үйлесімдігін анықтау принциптері ?
   
3. 
   қан топтарын анықтау әдістері ?
   
4. 
   Ауылшаруашылық малы қанның генетиқалық жүйелері ?
   

Тапсырма:

Жұмыс № 1. Жүрек автоматиясы және оның температураның әсеріне тәуелділігі

Жұмыс № 2. Станниус тәжірибелерді меңгеру және талдау. Кестені толыту, қорытынды шығару.

Кестені толтырып. Нәтежесін салыстырп, қорытынды шығару.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қан айналу шеңберлері ?
   
2. 
   Жүректің құрылысы ?
   
3. 
   Жұректің жұмысы. Жүрек жұмысы циклінің кезендері мен фазалары және оның мерзімдері ?
   
4. 
   Жүректің қақпақшалары, олардың маңызы ?
   
5. 
   Жүрек етінің морфологиялық ерекшеліктері
   
6. 
   Жүректін автоматизмі деген не және оның табиғатын қалай түсіндіруге болады ?
   

Тапсырма:

1. Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық талқылау. АБ өткізу

2. Жүректің қан және лимфалық жұмысына экстремалды факторлардың әсер етуін анықтау бойынша лабораториялық жұмысты өткізу.

Жұмыс №1.Ортаның экстремалды факторлары ықпалы кезіндегі жүрек жұмысының анализі.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1.Жүрек жұмысының реттелуі (рефлекторлы, жүйке, гуморальді)

5. Экстремалды факторлардың түрлері, классификациясы мен ағзаға тигізетін әсері

6. Жүректің қан және лимфалық жұмысының қалыпты және патология жағдайында механизмі.

7. Экстремальды факторлардың әсеріне ағзаның жауапты рекциясының механизмі (қан мен лимфалық айналым).

Тапсырма:

1. Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық талқылау. АБ өткізу

2.Қан қысымына және жүрек әрекетіне рефлекторлы, жүйкелік және гуморальді ықпалының бар болуы бойынша лабораториялық жұмыс өткізу.

Жұмыс № 1. Гольц тәжірибиесі. Тәжірибе аяғында нәтижелер мен тұжырымдарды тіркеп алу.

Жұмыс № 2. Ашнера- Данини рефлексі. Тәжірибе соңында Ашнера - Данинидің рефлекторлы доға туралы тұжырымдама жасап, нәтижелерді жазып алу. Нәтиже жасау.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Жүрек жұмысын қандай жүйке жүйесі реттейді?
   
2. 
   Жүрек инервациясының орталықтары қайда орналасқан?
   
3. 
   Жүректің қандай рефлекстері сізге белгілі?
   
4. 
   Гольц тәжірибиесіндегі жүрек әрекетінің өзгері механизмі қалай аталад?
   
5. 
   Жүректің гуморальді реттелуі дегеніміз не?
   
6. 
   Медиоторлар деген не, олар қайда бөлініп шығарылады және де жүрек жұмысына қандай ықпал тигізеді?
   
7. 
   К және Са иондары жүрек жұмысына қалай ықпал етеді?
   

9. Жүрек жұмысын зерттеу кезінде фонокардиография қандай мағынаға ие.

Тапсырма:

1. Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық талқылау. АБ өткізу

2.Лимфадағы лейкоциттерді есептеуді зерделеу бойынша лабораториялық жұмыс

Жұмыс № 1. Лейкоциттерді есептеу. Горяев камерасын салу, 1мм³ лейкоциттердің мөлшерін формула бойынша есептеу, қорытынды жасау.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Лимфа, құрамы мен олардың қызметі?

2.Омыртқасыздардың гидролимфа және гемолимфа?

3. Лимфаның түзілуі?

Тақырып 11. Спироматрия және пнвмография

Тапсырма:

Тапсырма: № 1. Спирометрия. Ауаның қалыпты тыныс алудын, резервті және қосымша ауа көлемін анықтау. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалу.

Тапсырма: № 2. Пневмография. Тыныс алу қозғалыстарын ( қалыпты жағдайда, сөйлегенде, жөтелгенде т.б.) жазу және талдау. Пневмограманың суретін салу, қорытынды жасалу.

Бақылау сұрақтары :

1. 
   Тыныс алу дегеніміз не ? Тыныс алу фазалары мен сатылары ?
   
2. 
   Тыныс жолдарының физиологиялық маңызы ?
   
3. 
   Өкпенің тіршілік және жалпы сиымдылығы ?
   
4. 
   Дем алған, деммен шыққан және альвеолдық ауаның құрамы.
   
5. 
   Өкпе мен ұлпалардағы газ алмасу
   
6. 
   Қандағы газдардың құрамы, газдардың тасымалдануы ?
   

Тапсырма:

Жұмыс № 1. Жыбырлағыш эпителиймен тәжірибе жүргізу.

Жұмыс № 2. Өкпедегі көмірқышқылының диффузиясы.

1. 
   Зиянды кеңістік деген не, оның ағза үшін маңызы қандай?
   
2. 
   Өкпедегі газ алмасу механизмі.
   
3. 
   Газдың қан арқылы тасымалдануы қалай жүреді?
   
4. 
   Тыныс алуда жыбырлағыш эпителий қандай роль атқарады ?
   
5. 
   Газдың қанмен тасымалдануы?
   

Қан айналым шеңбері және оның маңызы.

1. 
   Жүректің құрылысы. Жүрек циклы және оның фазалары.
   
2. 
   Жүрек автоматиясы деп нені айтамыз?
   
3. 
   Жүрек бұлшық еттерінің қасиеттері (қозу, өткізгіштік, биотоктар, рефрактерлік)
   
4. 
   Экстрасистола және компенсаторлық үзіліс деген не, олардың пайда болу себептері.
   
5. 
   Электрокардиография қандай әдістерге негізделген және оның маңызы.
   
6. 
   Жүрек қызметін зерттеудегі фонокардиографияның маңызы қандай?
   

8. Артерияларда, веналарда және капиллярларда қан ағу жылдамдығы

қандай

9. Қан тамырларының саңылаулары қалай реттеледі

11. Қан қысымы, түрі, маңызы. Жануарлардың қан қысымын анықтау

әдістері.

12.Тыныс алу дегеніміз не ? Тыныс алу фазалары мен сатылары ?

13. Тыныс жолдарының физиологиялық маңызы ?

14.Өкпенің тіршілік және жалпы сиымдылығы ?

15. 
    Дем алған, деммен шыққан және альвеолдық ауаның құрамы.
    

17.Қандағы газдардың құрамы, газдардың тасымалдануы ?

18.Спирометрия және пневмография деген не? Өкпедегі газ алмасу

механизмі қандай?

19.Зиянды кеңістік деген не, оның ағза үшін маңызы қандай?

20.Өкпедегі газ алмасу механизмі.

21.Газдың қан арқылы тасымалдануы қалай жүреді?

22.Тыныс алуда жыбырлағыш эпителий қандай роль атқарады ?

23.Газдың қанмен тасымалдануы?

Ас қорыту және зат алмасуы

Тақырып 13. Ауыз қуысындағы ас қорыту

Тапсырма : Ферменттердің крахмалға әсері Кестені толтыру, нәтежесін салыстыру және қорытынды жасау.

1.Сілекей бездері қандай топтарға бөлінеді ?

2.Сілекейдің құрамы мен қасиеті ?

3. Сілекей ферменттері және оның маңызы ?

4. Сілекей бөлу механизмі және оның реттелуі

5. Әр түлік малдың сілекеі Бөлу ерекшеліктері ?

Тапсырма:

Жұмыс № 1. Қарын сөлінің қышқылдық ортасын анықтау.

Жұмыс № 2. Қарын сөлінің белоктарға әсерін байқау.

Хаттаманы құрастыру:

Қарын сөлінде ферменттердің белсенді болу жағдайларын атап шығару. Қарындағы ас қорытудағы тұз қышқылының маңызы.

1. 
   Қарынның классфикациясы.
   
2. 
   Қарында қандай аймақтарды ажыратады?
   
3. 
   Күйіс қайтаратын малдардың және жылқының қарындарының құрылысының ерекшеліктері?
   
4. 
   Қарын сөлінің құрамы?
   
5. 
   Қарын бездерінің қай клеткалары ферменттерді, тұз қышқылын, кілегейді бөліп шығарады?
   
6. 
   Тәбет, сөл деген не, оның маңызы.
   
7. 
   Тұз қышқылының, кілегейдің, ферменттердің маңызы?
   
8. 
   Қарын сөлінің реттелуі.
   
9. 
   Қарын сөлін алу әдістері.
   

Тапсырма:

1. Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық түрде талқылау.

2. Биологиялық мембраналардың біржақты өткізгіштікті иемденетіндігін зерделеу

3.Негізгі энергия алмасуды анықтау әдістерімен танысу

Жұмыс № 1. Бақа терісінің біржақты өткізгіштігі

Жұмыс № 2. Дуглас Холден әдісі бойынша энергияның негізгі алмасуын анықтау

Бақылау сұрақтары:

1. Сіңіру дегеніміз не.

2. Ас қорыту жүйесінің қай бөліктерінде сіңіру өтеді.

3. Ішектегі ас қорыту қандай сөл арқылы өтеді.

4. Ішектің қабырғаларындағы ас қорытудың маңызы.

5. Ұйқы безі сөлінің құрылысы және бөліну кезеңдері.

6.Өт сөлінің ас қорытудағы маңызы.

7.Ішек сөлінің пайда болуы, механизмі және кезеңдері.

8.Сіңіру құбылысы (диффузия, осмос, сүзу).

9.Қандай түрлерде майлар, углеводтар, белоктар қанға және лимфаға сіңіріледі.

10.Организмнің ішкі ортасына тағам заттарының сіңірілуінде ішек қабырғаларының маңызы.

11.Қабырғаларда қорытылу дегеніміз не.

12.Зат, қуат алмасудың биологиялық маңызы

13.Негізгі алмасу дегеніміз не?

14.Өнімді және жалпы алмасу дегеніміз не?

15.Негізгі алмасуды анықтайтын Дуглас-Холден әдісінің мәні.

16.Тыныс коэффициенті дегеніміз не, оны анықтаудың қандай маңызы бар?

17.Көмірсулардың, майлардың, белоктардың калориялық құндылығы.

1. 
   Қорытылу дегеніміз не.
   
2. 
   Қорытылу қандай кезеңдерден тұрады.
   
3. 
   Сілекейдің құрамы және қасиеттері.
   
4. 
   Күйіс қайыратын малдардың сілекей бөлу ерекшеліктері.
   
5. 
   Сілекей бөлінуінің реттелуі
   
6. 
   Қарындардың классификациясы.
   
7. 
   Қарын сөлінің қасиеттері және құрамы.
   
8. 
   Тұз қышқылы, кілегей, ферменттердің саңызы.
   
9. 
   Қарын сөлінің бөліну кезеңдері
   
10. 
    Таз қарындағы микроорганизмдердің түрлері және қорыту маңызы
    
11. 
    Ішектегі қорытудың түрлері.
    
12. 
    Қортыу сөлдерінің құрамы және қасиеттері
    
13. 
    Өт сөлінің қорытудағы маңызы
    
14. 
    Қорытылу сөлдерінің кезеңдері және пайда болу механизмі
    
15. 
    Сіңірілу дегеніміз не? Сіңірілу механизмі.
    
16. 
    Заттар және қуат алмасудың биологиялық маңызы.
    
17. 
    Негізгі алмасу деген не? Оны анықтайтын нұсқаулар.
    
18. 
    Жалпы және қоректік алмасу деген не?
    
19. 
    Таз қарында белоктың, углеводтардың қорытылуы.
    
20. 
    Зат, қуат алмасудың биологиялық маңызы
    
21. 
    Негізгі алмасу дегеніміз не?
    
22. 
    Өнімді және жалпы алмасу дегеніміз не?
    
23. 
    Негізгі алмасуды анықтайтын Дуглас-Холден әдісінің мәні.
    
24. 
    Тыныс коэффициенті дегеніміз не, оны анықтаудың қандай маңызы
    

25. 
    Көмірсулардың, майлардың, белоктардың калориялық құндылығы.
    

Рефератты орындау үшін материалдар ұсынылған әдебиеттерден алынады. Орындауға 1-2 апта уақыт беріледі. Реферат көлемі қолмен жазылса 10-15; компьютерде 10-12 бет болады. Компьютерде жазғанда текстің беттегі иллюстрациялар, таблицалар А-4 өлшемді бетте жазылуы тиіс. Тексті тергенде сол жақ 30 мм, оң-10, жоғары 20, төмен 20 мм-ден кем емес; шрифт көлемі 14, болуы керек, нөмерлеу оң жақ жоғары бүрышында нүктесіз қойылады.

Баға қою үшін рефератқа қойылатын талаптар:

1. Тақырыпты құрастыру дәрежесі

2. Ғылым әдебиетті қамту

4. Ғылыми негізде дұрыс қорытынды жасау

1) Физиологияның даму тарихы

2) Бұлшық еттін мембраналық потенциалдың табиғаты

3) Жүйке талшықтардың физиологиясы

4) Орталық жүйке жүйенің жалпы физиологиясы

5 )ОЖЖ мен ЖЖӘ тежелу

6) Аралық мидың физиологиясы

7)Лимбикалық жүйенің және ретикулярлы формацияның физиологиясы

8)Вегетативті жүйке жүйесінің физиологиясы

9) Мидың аналитико-синтетическалық әрекеті

10) Ес, түрлері, ес механизмдері

11) Этология. Жануарлардың мінез-құлықтары туралы ғылым

12) Іс-әрекет физиологиясы

13) Жылуалмасу

14)Жүрек тамыр жүйесінің физиологиясы.Мүшелердегі қанайналымының ерекшеліктері

15) Әр түрлі жағдайлардағы тыныс алу

16) Ас қорытудың физиологиясы. Ауыл шаруашылық құстардың астың қорытылуы

17). Көмірсулар, майлар, ақуыздардың алмасуы.

18) Бөліп шығару физиологиясы

19) Репродуктивті жүйенің физиологиясы

20 )Хронофизиология

Әдебиет: [1-8]
Бақылау түрлеріне сәйкес мөлшер үлесі

5В060700 Биология мамандығы бойынша күндізгі оқу түрінің студенттеріне арналған «Адам және жануарлар физиологиясы» пәнінің СӨЖ сабақтарының тапсырмаларын орындау

Студенттер сабақты босатпай, мұқият әрбір сабаққа дайындалып, бағдарлама бойынша барлық тәжірибелік тапсырмалар мен өзіндік жұмыс жоспарын дер кезінде орындап, мұғалімнің берген тапсырмаларын тиянақты, сапалы жасап, оқу бағдарламасына сәйкес көрсетілген барлық бақылау түрлерін толық тапсыру қажет.

Сабақ босатқан, үлгерімі нашар студенттер өз тәртібіне жауапты болулары қажет. Себебсіз сабақ босатқандары үшін, студент қатаң тәртіпке шақырылады да, олардың бағалау рейтингтеріне зардабы тиеді. Олардың оқу көрсеткіштерінің балдары қысқартылады:

- дәріс, тәжрибелік сабақттарын босатқаны үшін – 1 балл (1 сабаққа) кесіледі;

- әрбір тәжрибелік сабаққа дайындалмау - 2 балл кесіледі;

- кез келген ереже бұзушылық аудиториядан шығару мен баллды төмендетуге әкеледі – 1 балл кесіледі;

Семестрде 2 аралық бақылау қарастырылған. Тест әдісімен бақылау бойынша кестеге сейкес 10 балл ала аласыз.

Қорытынды бақылау – емтихан, тест арқылы жүреді.

Көрсетілген талаптар тек қана студенттердің алған білімінің сапасын жоғарлатуға бағытталған.

Курстың саясатына сәйкес студенттердің оқуға деген ынтасы мен қатнасы университет тәртібімен саясатына сәйкес болу керек.

1. 
   сабаққа қатысу және дәріс конспектісін тексеру.
   
2. 
   дәріс, тәжрибелік, өздік жұмыстарға белсенді қатысып, жауап беру.
   
3. 
   білімді тесттік бақылау бойынша тексеру.
   
4. 
   емтиханда алынған балл
   

Семестр бойы білімді бағалау жүргізіледі. Жұмыстарды тапсыру күнтізбелік шаралар бойынша уақытында тапсырылуы тиіс.

1. 
   Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы. Оқулық, 1-том. Алматы, "Қайнар", 1995 ж., ІІ-том, Алматы, "Кайнар", 1996 ж.
   
2. 
   Нссіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы. Оқулық, Алматы. "Ғылым", 2005 ж.
   
3. 
   Несіпбасв Т. Адам жоне жануарлар физиологиясы. Окулық, Алматы, "Ғылым", 2005 ж.
   
4. 
   Несіпбаев Т.Н., Бегаилов Е.Б., Алданазаров С.С. Жануаралар физиологиясыньщ практикумы. Оку күралы. Алматы, 2004 ж.
   
5. 
   Георгиевский В.И. Физиология с/х животных. Учебник. Москва, ВО "Агропромиздат", 1990
   
6. 
   Голиков Н.А., Базанова Н.У. т.б. Физиология с/х животных.
   Учебник. Москва, ВО "Агропромиздат" 1991.
   

7. 
   Сысоев А.А., Битюков И.П. Практикум по физиологии с/х животных. М., "Колос", 1981 г.
   
8. 
   К.Шмидт Ниельсен. Физиология животных приспособление и среда, т. I—II. Москва, "Мир", 1982 г.