СызықТЫҚ Өлшеулер

Д. Серікбаев атындағы ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Дудкин М.В., Қомбаев Қ.Қ.

СЫЗЫҚТЫҚ ӨЛШЕУЛЕР

5В071200 – Машинажасау; 5В090100 – Тасымалдауды, жол қатынасын және көлікті пайдалануды ұйымдастыру; 5В073100 – Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі; 5В071300 – Көлік, көлік техникасы және технологиялары; 5В071600 – Приборлар жасау; 5В072400 – Технологиялық машиналар және жабдықтар; 5В072200 – Полиграфия мамандықтарында оқитын студенттерге арналған

Өскемен

2014

Әдістемелік нұсқауда өлшегіш кұралдары туралы, олардың құрлысы мен қолданылу эдістері туралы жалпы мағлұматтар мазмұндап көрсетілген. Әдістемелі нұсқау алты жұмыстан тұрады, осы жұмыстарды істеу барысында студентермен алынған мағлұматтар лабораториялық және практикалық сабақтарда қамтылып оқытылады.

Өлшеу техникасы технологиялық процесстердің сапасына тікелей әсер етеді, ал оның даму деңгейі ғылыми-техникалық прогрестің негізі ғана бола қоймай, сонымен қатар барлық ғылым салаларының дамуына үлкен үлесін тигізеді. Сондықтан өлшеу техникасы, оның әдісі мен өлшеу құралдары өндіріс техникасының деңгейін анықтау керек және ғылыми зерттеулердің қажетгілігін толықтай қанағаттандыру қажет.

1 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС

БАҚЫЛАУ»

1. 
   Жұмыстың мақсаты
   

Штангенқұралдың құрлысы мен оның жұмыс істеу принципімен танысу, штангенциркульмен өлшеу техникасын игеру, өлшеулердің нәтижесінде формадан ауытқуы мен мөлшерлері арқылы тетіктің жарамдылығын анықтау.

2. 
   Қолданылатын өлшегіш құралдар мен құрылғы тізімі
   

1. 
   Бөліктердің құны 0,1; 0,05 типті штангенциркуль.
   
2. 
   Штангентереңдік өлшегіш.
   
3. 
   Штангенрейсмас.
   
4. 
   Өлшенетін баспалдақты білік.
   

3. 
   Өлшегіш құралдың түсініктемесі және оларды қолдану
   

1.3.1 Жалпы мағлұматтар.

Негізгі штангенқұралдарға штангенциркуль, штангентереңдік өлшегіш, штангенрейсмас жатады. Барлық осы құралдар сызықтық өлшемдерді өлшеудің абсолюттік әдісіне, сонымен қатар тетіктерді белгілеген кездегі мөлшерді шығарып алуға арналған. Штангенциркуль тетіктің сыртқы және ішкі өлшемдерін өлшеуге, ал кейбір жағдайларда белгі соғуға арналған.

Штангентереңдік өлшегіш жазықтардың арасын тесіктердің терендігін, қуыстарды өлшеуге арналган. Штангенрейсмас тетіктің биіктігін және белгі салу жұмыстарына арналған. Негізгі шкала және нониус шкаласы штангенқұралдарда бассалатын кұрал болып табылады. Нониус-негізгі шкаланың бөліктері аралығының бөлігін есептеуге арналған. Қосымша шкала штангенқұралдар санақ шамасы. Нониус бойынша 0,1; 0,05 және сирек 0,02 мм болатыңдай етіп жасалады. Негізгі шкалалардың штрихтарының аралығы 1 немесе 0,5 мм болады.

2. 
   Штангенциркульдің құрлысы (1-сурет).
   

1 – сурет. Штангенциркульдің құрылысы.

б) а = 1 мм; а = 1,95; с = 0,05 мм; п = 20; ү = 2

1.3.3 Нониус шкаласының құрлысы.

1 мм-ге сәйкес келетін п=20 бірдей бөліктерге бөлінген ұзындығы L=49 мм-ге тең шкала Нониус (2-сурет). Демек, нониустың бөлу аралығы штангеннің бөлу аралығынан 0,05 мм-ге кем. В=39/20 = 1,95 мм, С=1,2 - 1,95 = 0,05 мм. Бұл айырмашылық нониустағы санақ мөлшері деп аталады. Ол мына формуламен анықталады С=а/п.

С- Нониус шкаласының өлшем бірлігі

а- негізгі шкаласының аралық бөлігі

п- Нониус шкаласының аралық саны.

Нониус өлшем бірлігі мына жолмен есептеледі:

Мұндағы С - Нониус шкаласының өлшем бірлігі.

Нониус модулі

а -Негізгі шкала аралығы

в -Нониус аралығы

Нониус модулі негізгі шкаламен Нониус аралық бірлігінің ара қатынасын сипаттайды, демек Нониустың созылғандығын Нониус модулі негізгі шкаланың қаншама бөлігі Нониус шкаласының бір бөлігіне келетінін көрсетеді. Іс жүзінде модуль негізгі шкаланың және Нониус шкаласының белгісін біріктірген кезде анықталады және модул қабылданады. Нониус модулі барлық жағдайда бүтін санга тең. Мысалы: Штангенциркуль үшін С=0,005 мм, Нониус шкала аралығы 1,95 -ке тең. Модуль у =2, демек Нониустың бір бөлігі негізгі шкаланың да бөлігін жабуға тырысады. Штангенциркуль үшін С=0,005мм, С=2а-В,. у=2 А=1мм , В=1,95мм. С=2,1-1,95=0,05мм.

3 – сурет. Штангенциркульмен өлшеу.

Өлшеу алдында штангенциркульдың жұмысқа жарамдылығына көз жеткізу керек. Білікшенің өлшеу беттерінің кедір-бұдырлығының тат басуын тазалау керек. Егер тат татқыш винті рамканы қысса, рамка қозғалмау керек. Білікшелерді қосқанда олардың арасыңда жарық көрінбеуі керек және корпустың нольдік штрихы негізгі шкаланың нольдік штрихімен дәлдену керек. Рамканың винті мен қамыттың винті босатылғанда құралдың өлшеу беті өлшенетін тетіктің бетімен қысылуы босақ болу керек. Содан кейін 7 винттің көмегімен қамыт бекітіледі де, 8 винтпен гайканың көмегімен Нониуспен рамканың микрометрлік жылтуы штангенциркульді тетіктен босатқанша жүргізіледі. Құралды орнатқаннан кейін 3 винтің көмегімен бекітіледі де, шыққан сан алынады. Тетіктің өлшеміндегі милиметрлік бүтін сан штанганың нольдік бөлігімен Нониустың нольдік бөлігінің арасында орналасқан. Негізгі шкаладағы бүтін сан аралығымен анықталады. Милиметрдің бөлшек бөлігі Нониус шкаласының реттік кс нөмеріне тең. Ол Нониустен алынған санға көбейтілген негізгі шкаланың қалайда бір штрихымен дәл келуі керек. Бөлшек размері А мынаған тең А=И+кс .

Ішкі размерлерді өлшеген кездерде білікшенің сыртқы беттері тесіктің қабырғаларына жанасу керек. Өлшем қортындысы: Сыртқы размерлерді өлшегенде тікелей Нониустың шкаласы арқылы алынады, ал ішкі размерлерді өлшегенде өлшем есебі сол шкала бойынша жүргізіледі, бірақ өлшем есебіне астыңғы екі білікшенің қалыңдығы қосылады.
1.3.5 Штанген тереңдік өлшегіштің құрлысы және өлшеу реті(4 -сурет).

Оның негізгі бөлшегі болып негізгі шкаласы бар штанга (траверса) 4, рамка 2, тоқтату винті 5 және микрометрлік қозғалыс двитогы, тоқтату, винтімен 7, гайкіден 6 тұрады. Микроқозғалыс винті 7, рамкамен жалғасқан. Рамканың екі бір жақ ойығында Нониус шкаласы көрсетілген пластина 3 бекітілген.

4 – сурет. Штанген тереңдік.

5 – сурет. Штангенреймас.

3. 
   
   
   жүктеу 3 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: