- Исабекова А.К., Ақмола обл. БҚБА ҚДИ аға оқытушысы, жоғары категориялы психолог
- Оқу-тәрбие жұмыстарын мазмұнды, үлкен даярлықпен, жауапкершілікпен ұйымдастырып, уақытпен санаспай, жүзеге асырушы басты тұлғалардың бірі – сынып жетекшілері. Шәкірттеріне бағыт-бағдар беріп, өмірлік тәжірибелерін үзік сырлармен өрнектеп, алдыңғы толқын ағалар өмірін үлгі етіп, күрделі тіршілік туралы ақын-жазушы шығармаларымен таныстырып, оқытып, дамытады. Сынып жетекшісінің еңбегі еш кетпейді. Оқушының күнделікті сабақтарға қатысуына, тәрбие жұмыстарына белсене араласуына, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстарына үлес қосуына, үйірмеге, әдебиет пен өнерге ынталнуына, ғылым мен техникаға қызығуына сынып жетекшілерінің тигізер ықпалы да мол.
- Сынып жетекшілерін еңбектеріне қарай, өз уақыттарын тиімді жұмсай білулеріне орай шартты түрде екіге бөлуге болатындығын бақылаулар, тәжірибелер көрсетеді:
- Бірінші топ – күнделікті талаптар деңгейінен шыға алмайтын, еңбегін ғылыми-әдістемелік негізде ұйымдастыра алмауынан ортақ жүктемеде жұмыс істейтіндер. Өз еңбектерінің нәтижелеріне өздері қанағаттанбайды, шәкірттеріне риза емес, сынып жетекшісінен босағысы келетіндер.
- Екінші топтағылар - жоспарлы, жүйелі, асықпай еңбек ететіндер, шәкірттерімен ақылдаса, әріптестерінен үйрене, ата-аналармен бірлесе жұмыс істеп, көпшілікті іске араластырып, өзі де ізденіс үстінде жүретіндер.
- Бірінші топтағы сынып жетекшілерінің іс-әрекеттерін талдасақ, сәтсіздіктің себебі олардың жұмыс көлемдерінің молдығынан емес, өзара байланыспастан, оқушылардың еңбектеріне бағыт бере білмеулерінен, сапасыз еңбектен, дайындықтарды уақытында жүргізбей, кездейсоқ табысқа ие болуды көздеулерінен. Ал екінші топтағы педагогтар өздеріне көмекшілер таба біледі, оқушыларының күшті және әлсіз жақтарын ескеріп, олардың мүмкіндіктерін, ынтасын ескеріп, нәтижелерін болжап, өткендеріне жүйелі түрде мінездеме бере алады.
- Бала - адам өмірінің жалғасы болғандықтан, оның дамуы мен қалыптасуы, яғни кім болатыны назардан тыс қалатын мәселе емес. К.Д. Ушинский баланы барлық жағынан танып білудің қажеттілігін көрсете келіп: «Кім де кім оқытамын десе, ол оқушы талабына, оның ішкі сырына көз салуы керек» деп үйретті. Оқушының дамуы мен қалыптасуы тұрақты үрдіс емес. Бұл жағдай баланы үздіксіз зерттеуді талап етеді. Зерттеу жұмыстары әр уақытта баланың ойын, еңбек, оқу іс әрекеттері кезінде жүргізіледі.
- Менің ойымша, ұжымды зерттеу үшін ұйымдастырушылық қабілеті күшті болу керек. Ол үшін тренинг сабақтар көп өткізілуі тиіс деп есептеймін.
- Тренинг сабақтың мақсаты: ұйымшылдыққа, топтасып жұмыс істеуге баулып, ойларын бөлісіп, ашық айтуға оқушыны дағдыландыру. Ойын арқылы өздігінен жұмыс істеуді, ойлау қабілеті дамып, өздігінен қорытынды жасауды үйренеді.
- Сондықтан мектептегі психологиялық қызмет оқушының жас ерекшелігіне байланысты бастауыш, орта, жоғары деген 3 буынға бөлініп атқарылатыны өздеріңізге мәлім.
- Бастауыш сыныптарына арналған тренинг
- «Көңіл-күй». Балалардың көңіл-күйін біліп отыру үшін тақтаға: «Мен сендермен кездескеніме қуаныштымын!» деп жазып, назарларын 3 түрлі салынған суретке аударасыз. Күнде әрбір адам үйінен осы 3 бет перденің кез келгенін киіп шығады. Оның біреуі күліп, жайдары жүрген, екіншісі орташа, үшіншісі ренішті жүзі бейнеленген сурет. Балалар келген бойда өздерінің қалаған бетпердесін бетіне киген есебінде суреттен белгілеп, қайтар кезде қайта белгілейді. Сонда бүгінгі олардың көңіл күйлерін санау арқылы есептеп шығаруға болады.
-
-
- Орта буын сынып оқушыларына:
- «Мен - хирургпін». Шарты: ауруханада 5 емделуші бар. Олар: 5 айлық қыз бала, алты жасар дарынды бала, көп балалы ана (10 баласы бар, 70-тегі ана), қаңғыбас, құрылысшы.
- Осылардың қайсысына операция жасар едің. Жүрек біреу. Біреуін ғана таңдайсың.
- Мақсаты: әркім өз ойын дәлелдеп айту керек. Осы жаттығу арқылы өз ой-пікірін қалай жеткізетінін, адамгершілік қасиетін анықтауға болады.
- Жоғары сынып оқушыларына арналған.
- «Өзіндік қабылдау» жаттығуы. Шарты: қағазды екіге бөліп сызып, сол жағына «менің кемшіліктерім», оң жағына «менің жетістіктерім» деп өз ойын ашық, жасырмай жазу керек.
- Менің кемшіліктерім Менің жетістіктерім
- 1. 1
- 2. 2
- 3. 3
- 5 минуттан соң 3-4 оқушының жазғандарын топтап талдап, талқылайсыз. Оған 10 минут беріледі. Бәріне ескерілетін нәрсе: бір-біріне сұрақ қоюға болады, бірақ сын айтуға болмайды.
- Мұғалім тренинг сабақтардың арқасында оқушыларды қызықтырады, белсенді әрекетке, жауапкершілікке тәрбиелейді. Оқушылар істі бірігіп шешу, пікірмен санасу, бірін-бірін сыйлау, талап қоюды үйренеді.
- Сынып жетекшісінің атқаратын қызметтері
- (функциялары)
- Талдау қызметі:
- Балалар мен жасөспірімдердің жеке дара ерекшеліктерін зерттеу;
- Әр оқушының отбасындағы тәрбие жағдайын зерттеп, талдау;
- Сынып ұжымының қалыптасуы мен дамуын зерттеп, талдау;
- Қоршаған айналасының сынып оқушыларына ықпалын зерттеп, талдау;
- Өткізілетін іс-шараның тәрбиелік құндылығын талдау;
- Болжамдық (прогностикалық)
- Тәрбиелік ықпалмен жоспарланған іс-шараның нәтижесін болжау;
- Оқушылардың жеке дара даму деңгейінің нәтижесін болжау;
- Ұжымның қалыптасуы мен даму кезеңдерін болжау;
- Ұжымдағы қалыптасып келе жатқан қарым-қатынастардың салдарын болжау (оқушылар арсындағы, оқушыр мен оқытушылар, ата-аналар мен оқытушылар арасындағы)
- 3. Коммуникативтік:
- Оқушылар арасында өзара қарым-қатынас қалыптастыру, ұжымға үйретуге көмектесу, қатарларының арасында өзін қанағаттандыратын статусқа ие болуға көмектесу:
- «Оқушы-оқушы», «оқушы-ата-ана», «оқушы-оқытушы» арасындағы өзара қолайлы байланыс орнату;
- Оқушылардың қоршаған ортамен қолайлы қатынас орнату:
- Ұжымдар әр оқушыға қолайлы психологиялық ахуал орнатуға үлес қосу;
- 4. Ұйымдастыру – үйлестіру:
- Әр оқушының даму ерекшеліктерін психологиялық-педагогикалық картада көрсету;
- Оқушыларға оқу әрекетінде көмектесу;
- Әрбір оқушыға және ұжымға жеке дара ықпал жасау;
- Оқушыларға үйірмелер, клубтар, секциялар, бірлестіктер арқылы қосымша білім алуға көмектесу;
- Оқушылар өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі тәрбиелеуге жағдай жасау, мектеп психологымен бірігіп оқушыларға психологиялық білім беру;
- Оқушылардың дербестігі мен құқықтарын қорғау;
- Оқушылардың отбасымен байланыс ұйымдастыру: ата-аналар жиналысын өткізу, ата-аналарға кеңес беру, ата-аналарды мектепке көмек беруге тарту, оқушылардың денсаулығы мен өміріне байланысты төтенше жағдайларда ата-аналармен жедел түрде байланысу;
- Өз сыныбы оқушыларының үлгеріміне байланысты кіші педагогикалық кеңестер жұмысын ұйымдастыру, пән мұғалімдерінің сабақтарына қатысу;
- Мектеп тен тыс мекемелермен байланыс және көмек;
- Кәсіби бағдар беру, болашақ мамандығын таңдауға саналы көзқарас қалыптастыру;
- Қажетті іс-қағаздарды жүргізу (журнал, сабаққа қатысуын қадағалау, оқушылардың күнделіктерін тексеру, жеке іс-қағаздарды, сынып жетекшісінің жұмыс жоспары);
- Сыныптан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыруға мүмкіндік беретін қолайлы методологиялық жағдай жасауға үлес қосу;
- Сынып жетекшісінің құзыры
- Сынып жетекшісінің құқықтары:
- Оқушылардың денсаулығы және психикалық жағдайы туралы мағлұмат алып отыру;
- Сынып оқушыларының сабаққа қатысуын қадағалау;
- Уақытында көмек көрсету мақсатымен, оқушылардың оқудағы жетістіктері мен кемшіліктері туралы толық мағлұмат жинап отыру;
- Сыныптағы қыздармен, ұлдармен, ата-аналармен өткізетін жұмысты мектеп психологы, әлеуметтік педагогтар, дәрігер немесе медбикемен бірігіп отырып жоспарлау;
- Ата-аналарды мектепке шақырып тұру;
- Мектептегі өзін-өзі басқаратын ұйымдарға қатысу: педагогикалық кеңес, әкімшілік кеңесі, ғылыми-әдістемелік кеңес т.б;
- Тәрбие жұмысының әр саласы бойынша әдістемелік және тәрбиелік – эксперименттік жұмыс жүргізу;
- Өзінің кәсіби шеберлігін жетілдіру формаларын таңдап алу, әдістемлік жұмыстың әрбір түрлеріне қатысу;
- Егер сынып жұмысының бағасымен келіспесе, өзінің намысын қорғау үшін оқушылардың өзін-өзі басқару ұйымдарында немесе мұғалімдер кеңесінде сөз салып сөйлеуге құқықты;
- С ы н ы п ж е т е к ш і с і н і ң ...
- Оқушының намысын қорлауға, қосалқы ат қойып кемітуге т.б;
- Оқу бағасын оқушыны жазалау үшін пайдалануға;
- Оқушының сенгіштігін пайдаланып, уәдесінде тұрмай, әдейі қате бағдар беруге;
- Отбасын (туысқандарын) оқушыны жазалау үшін әдейі пайдалануға;
- Әріптестерін сыртынан жамандауға, беделін түсіруге құқы жоқ.
- С ы н ы п ж е т е к ш і с і н і ң
- іс-қағаздары мен есеп беруі
- Сынып жетекшісі төмендегідей іс-қғздар жүргізеді:
- Сынып журналы;
- Сынып ұжымымен өткізетін тәрбие жұмысының жоспары;
- Сынып жетекшісінің дәптері;
- Оқушылрдың күнделіктері;
- Оқушылардың жеке құжаттары;
- Оқушыларды зерттеуге арналған психологиялық-педагогикалық карталар;
- Тәрбиелік шаралар жинақталған папкалар;
- Сынып жетекшісі нені білуге тиіс?
- Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңын;
- Балалар құқығы туралы Конвенцияны (1993);
- Педагогиканы, этнопедагогиканы, этнопсиъхологияны, мектеп гигиенасын;
- Педагогикалық әдепті;
- Тәрбие жұмысының әдістемесі мен теориясын;
- Еңбек заңының негіздерін;
- Өз сыныбының тәрбие жұмысы жоспарын жасай білу;
- Тәрбиелік іс-шараны ұйымдастыра алуы: әңгіме, пікірталас, экскурсия, жорық, сынып кеші, сынып сағатыт.б;
- Ата-аналар жиналысын ұйымдастыруы және өткізуі;
- Психологиялық-педагогикалық тестілерді, анкеталрды, суалнамаларды өз жұмысында сыпайы пайдалана алуы;
- Сынып жетекшісінің бір жылдық жұмысының нәтижесі мына көрсеткіштер арқылы қорытындыланады:
- Тәрбие жұмысының жоспрын және оған ескертулерді талдау арқылы;
- Оқушылардың оқу жылы аяғында толтырған анкеталарын талдау арқылы;
- Сынып жетекшісімен оқу жылының аяғында оның міндеттері туралы
- Өткізген сұхбат - әңгіме арқылы;
- Мектеп басшыларының жыл бойы сынып жетекшісі ұйымдастырып, өткізген іс-шараларын талдау арқылы;
- Сынып оқушыларының жалпы мектеп іс-шараларға қатысуын талдау арқылы;
- Сынып жетекшісінің жұмысын бағалау
- өлшемдері (КРИТЕРИЙЛЕРІ)
- Сынып өмірінің реттелгендігі, жөнге келгендігі;
- Сынып ұжымының қалыптасқандығы және кемелденгендігі;
- Сыныптың жалпы психологиялық ахуалы;
- Әрбір ұжым мүшесінің әлеуметтік тұрғыдан қамқорлыққа алынғандығы;
- Оқушының жалпы мәдениетінің және тәрбиелік деңгейінің өсуі;
- Сынып жетекшісінің белсенді позициясы;
- Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік –эксперименттік жұмысқа қатысуы;
- Ата-аналарды сынып ұжымының іс-әрекетіне араластыруы;
- Сынып жетекшісінің жұмысын бағалауда пайдаланылатын негізгі критерийлер: оқушылардың тәрбиелік деңгейлерінің өсуі, олардың интеллектуалдық ,адамгершілік, эстетикалық, құқықтық, жыныстық және дүниетанымдық дамуы.
- С ы н ы п ж е т е к ш і с і н і ң
- ц и к л о г р а м м а с ы
- Күнделікті атқаратын қызметі:
- Сабақққа кешігіп келген оқушылармен жұмыс және кейбір оқушылардың сабаққа қатыспай қалған себептерін анықтау;
- Оқушылардың тамақтануын ұйымдастыру, сынып кабинетінде кезекшілік ұйымдастыру, оқушылармен жеке-дара жұмыс;
- Апта сайын өткізілетін жұмыс:
- Оқушылардың күнделіктерін тексеру, жоспар бойынша сыныппен іс-шара өткізу;
- Ата-аналармен жұмыс, пән мұғалімдермен жұмыс;
- Оқушылардың ауырып қалуына байланысты алған анықтамасы бойынша мектеп дәрігерімен кездесу;
- Ай сайын:
- Өз сыныбындағы сабақтарға қатысу, мектеп психологымен кездесу;
- Ата-аналар комитетімен кездесу; жұмыс жоспарлауға байланысты мәжіліске қатысу;
- Тоқсан сайын:
- Тоқсан бойынша сынып журналын толтыру,ата-аналар жиналысын өткізу;
- Тоқсан бойынша тәрбие жұмысын қорытындылау, жаңа тоқсанға жоспарды толдыру, өзгерістер енгізу;
- Жылына 1 – рет:
- Ашық іс-шара өткізу, оқушылардың жеке құжаттарын толтыру;
- Сынып жұмысының жоспарын жасау және талдау;
- Сыныптың статистикалық көрсеткіштері (1 қыркүйек күні)
- Сынып жетекшілерге мына қасиеттір өте қажет:
- Адамдарға сүйіспеншілік, олармен қатынаста болу, сенім , түсінушілік, төзімділік, қайырымдылық, тілектестік, қарым-қатынастағы адалдық, шыншылдық;
- Жоғары деңгейлі мәдениеттілік, кең көзқарастық, жарқындық, әзіл- осақты түсіне білу, тапқырлық;
- Мінезінің табандылығы және батылдылығы,өзіне сенушілігі, жігерлігі, қайсрлық;
- Эмоциялық өмірінің алуан түрлі болуы: (жақсы эмоциялар, сезімдер, адамдық оптимистік көңіл-күйге бағыттап,оның жігерлі белсенділігін дамытады;
- Барлық психикалық қасиеттерінің жоғары деңгейде дамуы: қабылдауы,қиялы,есі т.б.
- Сынып жетекшісінің білімдер үш компоненттен тұратын
- белгілі жүйені құруға тиіс:
- Тұлғалық және балалар ұжымының даму ерекшеліктері туралы білімі;
- Психологиялық-педагогикалық білімдері;
- Жалпы білімдері (адамның тұрмыс-тіршілігінің әр саласына қатысты білімдер)
- Сынып жетекшісінің икемдерімен дағдылары:
- Диагностикалық, жобалаушылық, практикалық, бағалаушылық, рефлексивтік.
- Сынып жетекшісінің педагогикалық қабілетіне - дидактикалық,перцептивтік (кәсіби қырағылығы, жанашырлығы, басқаның қайғысына ортақтаса алуы), басқаның орнына өзін қоя білуі, педагогикалық сезімталдығы (итуициясы), сугесстивтік (сендіребілу қабілеті), коммуникативтік, эмоциялық, тұрақтылық, өзін билеушілік, жобалаушылық, креативтік (шығрмашылық қабілеті), ғылыми-танымдық қабілеті кіреді.
- С ы н ы п ж е т е к ш і с і н е
- ж а д ы н а м а
- Бекітілген кабинет.
- Сіздің сыныбыңызға бекітілген мектеп маңайындағы учаске.
- Мектептегі кезекшілік күндер.
- Каникул кезіндегі кезекшілік күндер.
- Қабырға газетін шығаратын күн.
- Алдын- ала дайындықты талап ететін шаралар.
- Сынып оқушылары қатысатын акциялар.
-
- Жоспар жасағанда есіңізде болсын:
- Мүмкін болса өткен жылғы жұмысты талдау;
- Сыныптың сипаттамасын жазу;
- Мақсатымен тәрбиелік міндеттерін айқындау;
-
- Тәрбие жоспарына қойылатын кейбір талаптар:
- Жоспардың қоғам талаптарына, мақсатына сәйкестігі.
- Өмірмен тығыз байланыстылығы.
- Жоспардың жан- жақтылығы, тәрбиенің барлық салаларын қамтамасыз етуі ( комплексті тұрғыдан ).
- Тәрбие жұмысының формалары оқушылардың жасына, ұжымның ерекшеліктеріне, тәрбиелік деңгейіне сәйкестігі.
- Жоспардың нақтылығы.
- Сынып жетекшісі жұмысының атпалық
- ц и к л о г р а м м а с ы
- (белгілі мерзімде орындалатын іс-шаралар жиынтығы)
- Көңіл қойып тыңдағандарыңызға
- рахмет!
- Аты-жөніңіз:_________________________
- Нешінші сыныпқа жетекшісіз:__________
- Күні:________________________________
- Бұл анкета сынып жетекшісіне, сыныптағы проблемалық ахуалды,
- беделді оқушыларды анықтауға көмектеседі. Осы анкетаның көмегімен жеке
- оқушыларды зерттеу мүмкінін алады.
| | - Оқушылардың ішінен басқа оқушыға қай оқушыны үлгі тұтасың?
| - Оқушылардың ішіндегі сізге тартымдысы кім?
| - Қай оқушымен тіл табысу
- қиын?
| - Қай оқушы сізге сабақ өткізуге және басқа жұмыстарға үнемі кесел келтіреді?
| - Оқушылардың мінез-құлқындағы қандай қасиетін жоғары бағалайсыз?
| - Оқушылардың мінез-құлқындағы қандай қасиеті сізге ұнайды?
| - Қай оқушы сынып оқушыларының арасында үлкен беделге ие?
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Адамдардың темперамент типтерін анықтау (Г.Айзенк)
- 1.Бір орында отыра алмайсыз;
- 2.Өзіңізді-өзіңіз ұстай алмайсыз,тез ашуланасыз
- 3.Шыдамсызсыз;
- 4.Адамдармен қатынаста тік және өткірсіз
- 5.Батыл және бастамшылсыз;
- 6.Қасарысқансыз;
- 7.Бәстескенде тапқырсыз;
- 8.Жұмыста тыңғылықты емессіз;
- 9.Тәуекелге батылсыз;
- 10.Кек сақтасмайсыз және ренжігіш емесссіз;
- 11.Сөз сөйлеу мәнеріңіз шапшаң;
- 12.Салмақты емессіз, қызба мінездісіз;
- 13.Басқалардаң кемшіліктеріне шыдамсыздық танытасыз;
- 14.Агрессивтісіз;
- 15.Мимакаңыз мәнерлі;
| - 1.Көңілді және өмірге ризасыз;
- 2.Жігерлі және іскерсіз;
- 3.Басталған істі соңына дейін жиі аяқтамайсыз;
- 4.Өз-өзіңізді асыра бағалауға бейімсіз;
- 5.Жаңаны тез қабылдауға бейімсіз;
- 6.Қызығушылық пен бейімде тұрақты емесссіз;
- 7.Сәтсіздікті бастан жеңіл кешірекіз;
- 8.Жаңа жағдайда жеңіл бейімделесіз;
- 9.Жаңа іәске қызығушылықпен кірісесіз;
- 10.Егер жұмыс қызықтырмаса, тез суып қаласыз
- 11.Жаңа жұмысқа тез кірісесіз және бір істен екінші іске тез ауыса аласыз;
- 12.Күнделікті біріспетті еңбекті көп керек ететін жұмыс қиналдырады;
- 13.Көпшіл және қайырымдысыз, жаңа адамдармен тез тіл табысасыз;
| - 1.Салмақты және салқынқандысыз;
- 2.Жұмыста бірізді және тыңғылықтысыз;
- 3.Сақ және пайымдағышсыз;
- 4.Күте аласыз;
- 5.Көп сөйлемейсіз және бос сөйлеуді ұнатпайсыз;
- 6.Сөзіңіз байсалды, салмақты, баппен сөйлейсіз, эмоция мен мимикаңыз бет-әлбетіңізде бірден көріне қоймайды;
- 7.Шыдамды және төзімдісіз;
- 8.Басталған іті соңына дейін аяқтайсыз;
- 9.Бостан босқа күш жұмсамайсыз;
- 10.Өміріңізде қатаң тәртіпті,жұмысыңда жүйелікті ұнатасыз;
- 11.Екпіңізді жеңіл ұстайсыз;
- 12.Мақұлдау мен ескертуді керек етпейсіз;
- 13.Өзіңізге айтылған қыңыр сөзге шыдамдысыз,кек сақтамайсыз;
| - 1.Ұялшақ және ұяңсыз;
- 2.Жаңа ортаға тез бейімделмейсіз;
- 3.Жаңа адамданмен қарым-қатынас орнатуға қиналасыз;
- 4.Өз күшіңізге сенбейсіз;
- 5.Жалғыздықты бастан жеңіл кешіресіз;
- 6.Сәтсіздікте басылып және сасқалақтап қаласыз;
- 7.Оңаша қалғыңыз келеді;
- 8.Тез шаршайсыз;
- 9.Салмақты тыныш сөйлейсіз;
- 10.Еріксіз сөйлесушінің көңіл-күйіне бөленесіз;
- 11.Сезімталсыз;
- 12.Мақұлдау мен ескертуге аса сезімталсыз; 13.Өзіңізге қоршағандарыңызға жоғары талап өоясыз;
- 14. Күдіктенуге жақынсыз;
- 15.Аса сезімталсых және сезіміңіз тез жараланады;
| - Адамдардың темперамент типтерін анықтау (Г.Айзенк)
Достарыңызбен бөлісу: |
