Сəуір – мамыр – маусым 996 жылдан бастап шығады Жылына рет шығады

225 
сайлау
за намасын
жетілдіру
; 
парламентті
жауапкершілігін
ке ейту
; 
əлемдік
озық
стандарттарға
сəйкес
сот
ж йесін
дамыту
, 
судьяларды
тəуелсіздігі
; 
саяси
партияларды
елді
саяси
өміріне
əлдеқайда
белсенді
қатысуы
; 
Е
-
ны
қоғамдық
өмірдегі
рөлін
к шейту
; 
азаматтарды
қ қықтары
мен
бостандықтарын
кепілдендіру
. 
Саяси
жа артуды
негізгі
ж мысыны
басты
қорытындысы
болды
. 
Б л
сыныстар
— 
елді
негізгі
қоғамдық
-
саяси
к штеріні
пікірлерін
ескеретін
жымдық
е бекті
жемісі
[2]. 
«
азақстан
Республикасыны
Конституциясына
өзгерістер
мен
толықтырулар
енгізу
туралы
» 
За
жобасы
осы
ж мысты
нəтижесі
болды
. 
Бірінші
. 
Мемлекет
басшысыны
жекелеген
өкілдіктерін
Парламентке
беру
. 
Президенттік
басқару
нысаны
сақтала
отырып
, 
мемлекеттік
басқару
ж йесіндегі
парламентаризмді
к шейту
жөнінде
тымды
шешім
қабылданды
. 
гіме
т тастай
бірқатар
өкілеттіктерді
Парламентті
міндеттері
мен
жауапкершілігіні
пайдасына
қарай
шын
мəнінде
қайта
бөлу
жөнінде
, 
басқаша
айтқанда
, 
президенттік
-
парламенттік
басқару
нысанына
іс
ж зінде
көшу
туралы
болды
. 
Екінші
. 
Президентті
өзі
президенттік
басқару
мерзімін
7 
жылдан
5 
жылға
дейін
қысқартуға
бастамашылық
жасады
. 
Б л
мемлекет
басшысыны
демократиялық
мтылыстарыны
дəйектілігін
айғақтайды
. 
шінші
. 
Парламент
депутаттарды
лкен
тобы
бастамашылық
еткен
т зетуді
қабылдады
, 
соған
сəйкес
Н рс лтан
біш лы
Назарбаев
Т ғыш
президент
əрі
жалпыға
танылған
лттық
көшбасшы
ретінде
ерекше
қ қыққа
ие
болып
, 
Конституцияда
белгіленген
екі
мерзімнен
тыс
, 
əрине
, 
баламалы
негізде
Мемлекет
басшысыны
лауазымына
дауысқа
т су
м мкіндігін
алды
. 
Конституцияны
осы
бабы
бойынша
депутаттар
қабылдаған
шешім
— 
сайлаушыларды
басым
көпшілігіні
пікірін
білдіретіні
саяси
өмірімізді
шындығы
. 
Төртінші
. 
Сайлау
ж йесін
демократияландыру
. 
Президент
елімізді
қоғамдық
-
саяси
дамуыны
нақты
жағдайларын
, 
рдістері
мен
серпінін
ескере
отырып
, 
депутаттарды
жартысын
мажоритарлық
, 
ал
қалған
жартысын
пропорционалды
ж йе
бойынша
сайлауды
сынған
. 
Мемкомиссияны
сыныстарын
одан
əрі
дамыта
т скенін
атап
өту
орынды
. 
Президентті
Мəжіліс
депутаттарыны
пропорционалды
ж йе
бойынша
сайлауға
көшу
жөніндегі
сыныстары
неғ рлым
негізді
болып
табылады
. 
Б л
— 
демократияландыру
саласында
ілгері
басқан
елеулі
қадам
, 
себебі
, 
Мəжіліс
депутаттарын
пропорционалды
ж йе
бойынша
сайлау
партияларды
рөлін
, 
тиісінше
бізді
қоғамны
елеулі
бөлігіні
белсенділігін
арттыруға
берілген
. 
Азаматтар
мемлекеттік
басқаруға
неғ рлым
көбірек
қатысатын
болды
. 
Бесінші
. 
Мемлекеттік
комиссияны
парламент
санын
154 
депутатқа
дейін
лғайту
туралы
сынысы
қабылданды
. 
Жоғарғы
за
шығару
органыны
осындай
сандық
қ рамы
азақстан
шін
о тайлы
болып
табылады
. 
Сенатты
қ рамы
президенттік
квотаны
арттыру
есебінен
7-
ден
15 
депутатқа
дейін
көбейеді
жəне
де
оларды
бір
бөлігі
ендігі
жерде
конституциялық
мəртебе
бекітіліп
берілетін
азақстан
халқы
Ассамблеясынан
тиісті
консультациялар
алғаннан
кейін
тағайындалатын
болды
. 
Сенатты
рөлі
де
елеулі
к шейе
т седі
. 
Енді
жоғары
палатаға
«
реттеуші
билік
» 
деп
аталатын
функция
беріледі
, 
яғни
ол
өкілеттіктерін
мерзімінен
б рын
тоқтатуға
байланысты
туындайтын
Мəжілісті
уақытша
болмауы
кезе інде
б кіл
парламентті
функцияларын
орындайтын
болды
. 
азірді
өзінде
бар
өкілеттіктерге
қосымша
Сенатқа
лттық
банк
төрағасы
лауазымына
кандидатураны
келісуі
қ қығы
берілді
. 
Парламент
депутатыны
қандай
да
бір
императивтік
мандатпен
байланысты
болмайтындығы
туралы
норманы
алып
тастап
депутаттар
қызметіне
қатысты
қағидатты
мəселе
болып
табылады
. 
Алтыншы
. 
Конституцияға
енгізілген
т зетулерге
сəйкес
кіметті
Мемлекет
басшысыны
алдына
ғана
емес
, 
Парламент
алдында
да
жауапкершілігі
белгіленді
. 
Осылайша
атқарушы
билік
көрсететін
мемлекеттік
қызметтерді
жоғары
тиімділігі
мен
сапасы
, 
сондай
-
ақ
оны
органдары
қызметіні
қоғамдық
есептілігі
мен
ашықтығы
қамтамасыз
етіледі
. 
Тиісінше
кіметті
ж мысына
тиісті
бақылау
жасау
жөнінде
парламентті
өкілдігі
к шейтілді
. 
Елеулі
бір
жайт
— 
парламенттік
көпшілік
негізінде
кіметті
қ ру
мен
оны
ж мыс
істеуіні
жа а
ережелерін
жасау
. 
Енді
Премьер
-
министрді
бекітуде
, 
демек
б кіл
кіметті
бекітуде
, 
басты
рөл
Мəжіліске
беріледі
. 

226 
Мəжілісті
кіметке
сенімсіздік
білдіруі
шін
б рынғыдай
депутаттар
дауысыны
штен
екісіні
емес
, 
депутаттарды
жай
көпшілік
дауысы
жеткілікті
болады
. 
Премьер
-
министрді
жа адан
сайланған
Мəжіліс
алдында
кімет
сенім
білдіру
туралы
мəселе
қою
жөніндегі
конституциялық
міндеті
кімет
тағдырына
ықпал
ететін
тағы
да
бір
ма ызды
оқиға
болады
. 
кімет
қ рудағы
м ндай
о
жағдайларды
болуы
орынды
. 
М ны
ж ртшылық
д рыс
қабылдады
. 
Саяси
партияларды
рөлі
артады
жəне
парламенттік
көпшілік
партиясы
кіметті
қызметі
шін
жауапты
болады
. 
Жетінші
. 
Мемлекет
басшысы
бастамашылық
жасаған
Азаматтық
форум
билік
пен
кіметтік
емес
йымдар
арасында
сындарлы
диалог
орнату
шін
ерекше
ма ызға
ие
болуда
, 
м ны
аясында
азақстанны
азаматтық
альянсы
қ рылды
. 
Оны
за
шығару
рдістеріне
қатысуын
қамтамасыз
ету
шін
Парламент
Мəжілісі
жанынан
оғамдық
сарапшылар
палатасы
тағайындалады
. 
Б гінгі
та да
билік
пен
кіметтік
емес
йымдар
нқатысуыны
жоғары
де гейіне
қол
жеткізілді
. 
Б л
қоғам
мен
мемлекетті
əлеуметтік
жəне
экономикалық
өмірінде
азаматтық
қоғам
институттарыны
рөлін
одан
əрі
к шейтуге
м мкіндік
береді
. 
Сегізінші
. 
Жергілікті
өзін
-
өзі
басқару
мəселелеріне
қатысты
өзгерістер
мен
толықтырулар
. 
Оларды
мемлекеттік
Негізгі
За ына
енгізу
азақстанны
б кіл
халқыны
көп
жылғы
жəне
м дделі
талқылауыны
нəтижесі
болып
табылады
. 
М ны
өзі
— 
азақстандағы
демократияны
өзекті
мəселесі
. 
алықты
жергілікті
ма ызы
бар
мəселелерді
белсене
шешуге
қатыстыруға
тарту
шін
тиімді
өзін
-
өзі
басқару
керек
. 
Б л
адамдар
мемлекетті
көмегіне
жай
ғана
иек
артпай
, 
өзекті
проблемаларды
өздері
шешу
шін
қажет
. 
Жергілікті
билік
, 
сайып
келгенде
, 
б дан
қажетті
бедел
мен
өкілеттіктерге
ие
болады
. 
Жергілікті
өзін
-
өзі
басқаруды
негізгі
мəслихаттар
болатыны
Конституцияда
баяндалған
. 
Оларға
арнаулы
за ға
сəйкес
, 
мемлекеттік
функцияларды
ж зеге
асыруға
өкілеттік
беруі
м мкін
. 
Жергілікті
жерлерде
билікті
т рақтылығын
қамтамасыз
ету
мақсатында
мəслихаттарды
сайланатын
мерзімі
4 
жылдан
5 
жылға
дейін
лғайтылды
. 
Конституциялық
реформаны
тағы
бір
ма ызды
жағы
: 
облыстарды
, 
республикалық
ма ызы
бар
қалаларды
, 
астана
əкімдерін
, 
Президентін
лауазымға
тағайындауы
енді
тиісті
мəслихатты
келісімімен
ж зеге
асырылатын
болды
. 
зге
де гейдегі
əкімдер
осыған
қсас
схема
бойынша
лауазымға
тағайындалатын
болды
. 
Мəслихатты
əкімге
сенімсіздік
білдіру
рəсімі
едəуір
о айлатылды
. 
Б л
шін
əкімге
сенімсіздік
білдіру
жəне
оны
қызметтен
босату
туралы
мəселені
тиісінше
республика
Президентіні
не
жоғары
т рған
əкімні
алдына
қою
туралы
шешім
қабылдайтын
депутаттарды
жай
көпшілігі
қажет
етіледі
. 
Сонымен
, 
мəслихаттар
мен
оларды
депутаттарыны
саяси
рөлі
арта
т седі
, 
олар
енгізілген
нормаларды
мəні
бойынша
өздеріне
атқарушы
органдарды
көбірек
есеп
беріп
т ратындығы
арқасында
əрекет
етуші
жергілікті
өзін
-
өзі
басқаруды
білдіреді
. 
Б кіл
өркениетті
мемлекеттерде
іс
ж зінде
қамауға
алуға
санкция
беру
— 
б л
сотты
ерекше
қ зыреті
. 
Азаматтарды
қамауға
алуға
сотты
санкция
беру
б л
азаматтарды
қ қықтары
мен
бостандықтары
басымдықтар
болып
табылатын
қ қықтық
мемлекетті
б лжымас
жəне
аса
ма ызды
қағидасы
деп
баяғыдан
-
ақ
танылған
. 
азақстанда
өлім
жазасын
іс
ж зінде
жоюға
əкеп
соқтырады
. 
азір
б л
жазаға
за
т рғысынан
аса
ауыр
қылмыстар
жасағаны
шін
жол
беріледі
. 
Алайда
, 
шын
мəнінде
, 
өлім
жазасына
жарияланған
мораторийге
байланысты
со ғы
төрт
жылда
қолданған
жоқ
. 
лім
жазасын
адамдарды
қырылуына
əкеп
соқтыратын
тек
ла кестік
қылмыстар
шін
жəне
соғыс
кезінде
жасалған
аса
ауыр
қылмыстар
шін
ғана
қолдану
м мкіндігі
конституциялық
де гейде
белгілене
отырып
, 
азақстан
осы
арқылы
өлім
жазасы
іс
ж зінде
қолданылмайтын
елге
айналады
. 
Конституциялық
азақстанны
жа а
тарихи
дəуірге
қадам
басуын
білдіреді
. 
Осыған
байланысты
б гінде
ел
Парламентіні
алдында
қолданыстағы
за наманы
Конституцияға
қабылданған
өзгерістерге
сəйкес
келтіру
міндеті
т р
. 
Е
алдымен
, 
Президентті
, 
Парламентті
жəне
кіметті
арасындағы
өкілеттіктерді
қайта
бөлуге
байланысты
конституциялық
за дарға
өзгеріс
енгізілуі
тиіс
. 
Конституциялық
реформаларды
жа ашылдығы
сайлау
за намасында
да
өзіні
көрінісін
табуға
тиіс
. 
Жергілікті
өзін
-
өзі
басқару
органдарын
қ ру
мен
оларды
қызметіні
қағидаларын
одан
əрі
дамыту
«
Жергілікті
мемлекеттік
басқару
туралы
» 
арнаулы
за дарда
іске
асырылатын
болады
. 
Барлық
өзгерістер
азақстанны
əлемдік
қоғамдастықты
толыққанды
м шесі
екенін
ескере
отырып
ж ргізілуі
тиіс
. 
Конституциялық
Ке ес
төрағасы
, 
за
ғылымдарыны
докторы
Игорь
Рогов
былай
деді
: «
азақстан
Республикасыны
Конституциясына
өзгерістер
мен
толықтырулар
енгізу

227 
туралы
» 
За
Тəуелсіз
азақстанны
демократиялық
дамуы
мен
саясаты
қайта
жа ғыру
кезе іні
басталғанын
білдіреді
. 
Б л
халықаралық
қауымдастықты
о
көзқарасын
туғызды
. 
епутаттар
қабылдаған
осы
қ жат
енді
«
Президент
туралы
», «
Парламент
туралы
», «
Сайлау
туралы
» 
т
.
б
. 
за дарға
өзгерістер
мен
толықтырулар
енгізуді
қажет
етеді
. 
Б л
нормативтік
-
қ қықтық
актілерді
жа аша
қарауға
м мкіндік
береді
. 
Елдегі
конституциялық
за дылықты
сапалық
жа а
де гейі
осылар
арқылы
қамтамасыз
етіледі
. 
Саяси
партиялар
мен
қоғамдық
бірлестіктер
туралы
за намалар
да
ревизияланатын
болады
. 
Ке ес
Төрағасыны
хабардар
еткеніндей
, 
адам
қ қығын
қорғау
мəселесі
бірінші
кезекке
қойылды
. 
лім
жазасын
жою
за ды
т рде
енгізілді
. 
азақстан
біраз
жылдан
бері
өлім
жазасына
мораторий
жариялаған
еді
. 
Ол
ауыр
қылмыстар
санын
өсірген
жоқ
. 
Сонымен
қатар
қамауға
алуға
санкция
беру
қ қығын
соттарға
беру
функциясы
енгізгелі
отыр
. 
Б л
адам
қ қығын
қорғауға
м мкіндік
береді
. 
Парламент
Сенаторы
.
С лтанов
«
Конституциялық
реформа
жəне
азаматтық
қоғам
» 
тақырыбына
тоқталады
. «
Конституциялық
реформаларды
негізгі
мақсаты
— 
қоғамды
одан
əрі
демократияландыру
», — 
деді
сенатор
. 
Осы
т рғыдан
алғанда
конституциялық
өзгерістерді
сапасы
да
, 
салмағы
да
жоғары
деп
айтуға
болады
. 
Сенат
төрағасыны
баяндамасында
айтылғандай
, 
өзгерістер
Президентті
сайлану
мерзімін
қысқартуға
сот
ж йесін
əрі
қарай
дамытуға
жəне
оларды
өкілеттігін
ке ейтуге
арналған
[3]. 
Саяси
өзгерістер
бағдарламасы
мен
конституциялық
реформаларды
əзірлеу
, 
оны
аса
ма ызды
қ рамдастарыны
бірі
ретінде
бізді
алға
басуымызды
басым
арнасына
айналды
. 
Конституцияны
т рақтылығы
мен
мызғымастығын
қамтамасыз
ету
шін
Конституцияға
өзгерістер
тəртібін
к рделендіру
сынылды
. 
азақстан
Республикасыны
Конституциясына
өзгерістер
енгізетін
жəне
бізді
Отанымыз
дамуыны
жа а
сапалық
сатысына
қадам
басатын
уақытты
келгеніне
кəміл
сенімділік
тудырады
. «
Конституциялық
өзгерістер
азақстанны
қуатты
, 
бəсекеге
қабілетті
жəне
демократиялық
мемлекет
ретінде
қалыптасуы
жолындағы
ма ызды
кезе ге
айналмақ
. 
азақстанды
демократияландыруды
жа а
кезе ін
за намалық
қамтамасыз
ету
жөнінде
Парламентті
белсенді
ж мысынан
міт
артамын
», — 
деді
Елбасы
Н
. .
Назарбаев
[2]. 
азақстандық
парламентаризмні
қалыптасуы
қоғамдағы
т бегейлі
саясат
жəне
əлеуметтік
өзгерістер
жағдайында
болды
. 
азақстан
Республикасында
кəсіби
, 
т рақты
қызмет
ететін
атқарушы
жəне
за
шығарушы
органдарды
пайда
болуы
— 
халықтық
өкілдікті
к рделі
тарихи
дамуыны
жетістігі
. 
Осы
уақыттан
қазіргі
кезге
дейінгі
аралықта
азақстан
ірі
модернизациялық
жоба
«
азақстан
–
2030» 
атты
Елбасымыз
Н
. .
Назарбаевты
Стратегиясын
ж зеге
асырды
. 
Нəтижесінде
еліміз
жа а
сапалы
сатыға
көтеріліп
, 
əлемдегі
бəсекеге
қабілетті
елу
мемлекет
қатарына
ену
міндетін
қою
м мкіндігін
берді
. 
Парламентаризмні
дамуы
б л
өзіндік
мақсат
емес
, 
ол
қоғамға
, 
жеке
адамға
қызмет
етуде
ғана
мəніне
ие
болады
. 
Осыған
орай
қазіргі
əлемде
қалыптасқан
парламентті
əр
т рлі
типтерін
, 
парламенттік
қызмет
т рлерін
, 
əлеуметтік
рөлін
салыстыра
талдау
өте
ма ызды
. 
азіргі
парламентаризм
— 
жан
-
жақты
динамикалық
қ былыс
. 
Мəселені
тере
т сіну
жəне
оны
даму
бағыттарын
айқындау
, 
қазақстандық
парламентаризм
мен
басқа
əлемдегі
қалыптасқан
лгілерді
т сінуге
жəне
салыстырмалы
талдау
жасауға
м мкіндік
беретіндігі
айқын
. 
дебиеттер
тізімі
1.

жүктеу 9,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: