Сабақтың тақырыбы: Тұйық етістік. Сабақтың типі: білімді меңгерту Сабақтың әдісі: баяндау,сұрақ-жауап

Сынып төрт топқа бөлінеді.

1. Осы шақ болатын етісіктерді ата.

2.Осы шақ дегеніміз не?

3.Осы шақтың түрлерін ата.

4.Осы шақ,соның ішінде нақ осы шақ нендей жұрнақтар арқылы жасалады?

5. «Тұр» сөзін жікте.

6. Ауыспалы осы шақтың ауыспалы келер шақтан айырмашылығы неде?

7.Сен әңгіме айтып отыр. Ауыспалы осы шақ па,нақ осы шақ па?

8. Ағаңда атақ, абырой толып жатыр.

Ана – біздің күніміз,

Біз – олардың гүліміз.

Гүл өсіп тұр

ІІ топ

1.Жедел өткен шақ дегеніміз не?

2. Мақсатты келер шақ деген не? Келермін,келмекпін, қайсысы мақсатты келер шақ?

3.Өткен шақ дегеніміз не? Түрлерін ата.

4.Қу өмір жолдас болмас.Қалай жасалып тұр?

5. –а,-е,-й жұрнақтары арқылы жасалса,ауыспалы осы шақ па,ауыспалы келер шақ па,қалай ажыратамыз?

6. Есімшенің –атын, -етін, -итін жұрнақтары арқылы жасалса,ауыспалының қай түрі? Ауыспалы осы шақ,ауыспалы келер шақ ауыспалы өткен шақ.

7.Болып сөзін жікте.

8.Бұрынғы өткен шақ дегеніміз не? Жұрнақтарын ата.

Көкпар – қазақ халқының ұлттық ойыны.

Көкпар ойынын ойнаған.

ІІІ топ

1.Шәкәрім Стамбұлда болған еді.

2.Өткен іске өкінген едім.Сөйлем мүшесін талда.Қалай жасалып тұр?

3. Көсемшенің –ып, -іп, -п және есімшенің –ған, -ген, -қан, -кен жұрнақтары арқылы жасалса өткен шақтың қай түрі?

4. Келді сөзін жедел өткен шақ етіп жікте.

5. Мақсатты келер шақ дегеніміз не? Жұрнақтарын ата.

6.Болжалды келер шақ қандай жұрнақтар арқылы жасалады.

7.Ауыспалы осы шақпен ауыспалы келер ақтың айырмашылығы неде?

8.Келер шақ дегеніміз не? Түрлерін ата.

Ою оймаған ойлап жарытпас.

ІІ. Осы сұрақтарға жауап бергенде өрнектер шығады.Сол өрнектерге мәтін құрастыру.Тапсырма беріледі. «Гүл», «Көкпар», «Ою».

IV. топ (нашар оқитындармен жұмыс)

1. 
   Суретке қарап сөйлем ойлау. («Біздің аула», «Жидек тере барғанда», «Еңбек етсең ерінбей», «Әдептілік әдемі», «Көмекшілер».
   
2. 
   Етістіктің шақтарының ережелерін сұрау.
   

1.Қай сөйлемде нақ осы шақта тұрған етістік бар?

2. Сөйлемде ауыспалы өткен шақта тұрған етістік бар ма?

3.Болжалды келер шақта тұрған етістік қай сөйлемде?

4.Қай сөйлемде жедел өткен шақтағы етістік бар?

5.Нақ осы шақты сөйлемді тап.

6.Көп нүктенің орнына мақсатты келер шақтың жұрнағын қой.

7.Ауыспалы келер шақты етістікті тап.

8.Болымсыз етістік қай сөйлемде?

9.Қай сөйлемде сабақты етістік бар?

10.Қай сөйлемде нақ осы шақта тұрған етістік бар?

IV. Гүл неге жылайды? (Мені түсін)

Суық,солу,жұлу,таптау,байқамау,талғамай бере салу,тікен қаулап өсіп кету,күн көзінен таса қалу,сусау(шөлдеу).

Осы берілген сөздерді дәлелдей отырып,мәтін құрастыру.

Мысалы: Суық (Күн суытқан кезде тоңып қараусыз,жылусыз қаламын ба деп жылайды).Байқамау (Иісі қандай,өзі қандай әдемі деп көңіл аудармай қасымнан өтіп кете ме деп жылайды).Талғамай бере салу (Әр гүлдің өз иесі,өзіне тән қасиеті болады емес пе?Қай гүлді кімге сыйлауын білмей,өз иесін таппай,гүл қадірін білмейтін біреуге беріп қоя ма деп жылайды) т.б.

Бағалау.

Ұйымдастыру кезеңі.Сәлемдесу,түгендеу,оқу құралдарына көңіл бөлу.

Бүгінгі сабағымыз – шылауларды қайталау,қорытындылау сабағы.Сабақ барысында шылаулардың қолданыс аясының кең екендігіне көзіміз жетті.Олай болса сабақты бір оқушымыздың ғылыми ізденіс жұмысымен бастағанды жөн көріп отырмыз.

Тақырыбы: «Шылаулардың поэзиялық шығармаларда қолданылуы». Оқушылар тыңдап болған соң осы жұмыс бойынша өз пікірін айтады.

Ал енді деңгейлік тапсырмаларға кезек берейік.

а) Мәтінді оқып,шылаулардың астын сыз.

ә)Шылаулардың түрлерін ата.

б) Венн диаграммасы бойынша ережелерін жаз.

а) Шылаулардың түрлеріне жеке тоқталыңдар(тақтадағы үш гүлдің жапырақтарына шылау түрлерін жазу).

ә) Үстеу ме,шылау ма?Мен мәтінді оқимын.Мәтіндегі бұрын,кейін,соң,әрі,бірге сөздері үстеу ме, шылау ма, дәлелдеп беріңдер.

1.Бойда қайрат,ойда көз

Болмаған соң айтпа сөз.

2.Судан кейін шыққан жолдастар бұрын шыққандарды көргенде әр түрлі асығыстық істеді.

3.Сабақтан кейін оқушылар жиыны болады.

4.Талай сөз бұдан бұрын көп айтқанбыз.

5.Көлемі үлкен бай колхоздың ылғи жаңа таза үйлері әрі көңілді,әрі көрікті,әрі тыңқиған тоқ пішінде.

6.Олар таудан әрі асып кетті.

7.Кәрі аңшының өзі үлкен бөлмесінде баяғы айнымас досы Ахметпен бірге отыр.

8.Бірге келіп,бірге сабақ дайындаймыз.

б) Үндемес ойыны.

Жалғаулық па,жалғау ма? (да,де,та,те,мен,бен,пен) Оқушылардың қолында екі түрлі үлестірмелері болады.

Бір-біріне жалғау,екіншісінде жалғаулық деген сөз бар аралас сөйлемдер оқимын.Оқушылар жаза отырып, сөйлемдер шылау болса үндеместен «жалғаулық» үлестірмесін,жалғау болса «жалғау» үлестірмесін көтереді.

1.Қызметте тустық болмайды.

2. «Көкаршын» ән еркесі баппен айтса ...

3.Асан бір нәрсенің боларын сезді де,үндеместен шығып кетті.

4.Асан менҮсеннің әңгімесі өте қызықты.

5.Айгүл әжесімен нағашыларына қонаққа кетті.

6.Әнші болмасақ та, ән тыңдауды сүйеміз.

ІІІ деңгейлік тапсырма

а) Бірақ , себебі, сонда да , кейде , я , не болмаса , және жалғаулықтарын қатыстырып әңгіме құрастыру.

ә) Талдау жұмыстары: бірде , дегенмен , және , жалғаулықтарына математикалық дыбыстық мінездеме.

б) «Ішінде – сыртында»

Септеулік шылауларды ішіне,қалғандарын сыртына жазу.

IV. деңгейлік тапсырма

Ойтолғау

Шығармашылық топ жазып жатқанда қалғандары таспадан ән тыңдап,сонда кездескен шылауларды ажырату.

Сабақты бекіту. «Мың бір мақал» ойыны.

1-айналым

1.Да шылауы кездесетін мақал айту.

2.Үшін шылауы кездесетін мақал айту.

3.Мен шылауы кездесетін мақал айту.

Мақалдың жалғасын табу.

1.Өз басыңды дауға берсең де, (Жолдасыңды жауға берме)

2.Тау мен тасты су бұзар. (Адамзатты сөз бұзар)

3.Заманына қарай күлкісі (Тауына қарай түлкісі)

3-айналым

Мағынасын ашу.

1.Палуанның жаманы 2.Өтіріктің құйрығы бір-ақ тұтам.

Шалдырған соң өкінер. 3.Сүтпен біткен мінез сүйекпен кетеді.

Күзетшінің жаманы

Алдырған соң өкінер.

• 
  Оқушылар,бүгінгі «Етістік» тақырыбын қайталау сабағымыз бірнеше тапсырмалардан тұрады
  

1.Етістіктің құрамына,тұлғасына,мағынасына қарай қандай түрлері бар? Мысал келтір.

2.Есімше дегеніміз не,қалай жасалады? Мысал келтір.

3.Көсемше дегеніміз не,қандай түрлері бар,қалай жасалады?

4.Етіс дегеніміз не,қандай түрлері бар,қалай жасалады?

5.Етістіктің шақтары туралы не білесің? Мысал келтір.

6.Етістіктің райлары.Мысал келтір.

7.Етістік сөйлемде қандай қызмет атқарады? Мысал келтір.

ІІ деңгей: «Сен қалай ойлайсың?»

Оқушылар берілген мақал-мәтелдерден,сөйлемдерден,нақыл сөздерден етістіктерді тауып,мағынасын анықтауы керек.

Морфологиялық кешенді талдау.

Білмейді : етістік ; сұрағы : қайтеді ; дара ; болымсыз ; сабақты ; ауыспалы келер шақ ; ашық рай ; сөйлемдегі синтаксистік қызметі – баяндауыш.

1.Желоқсан құрбандарының есімі мәңгі жадымызда сақталады. 2.Әй жолаушы,болсаң осы бұлақтай бол! (Ыбырай Алтынсарин. «Таза бұлақ.».)

3.Туған жердей жер болмас,

Туған елдей ел болмас.(Мақал)

4.Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін.(Абай). 5.Еңбекті сүйгенді елі сүйеді.(Мақал).

6.Самғау әрбір жастың мұраты. 7.Жеңіл еңбекпен бақытты бола алмайсың. 8.Денсаулықты сақтау әркімнің өзінің қолында.

ІІІ деңгей 2 бөлімнен тұрады.

1-бөлім.Шығармашылық жұмыс «Мені әңгімеле».Дарынды оқушылар суретке тақырып қойып,етістіктерді қатыстырып,5 минут уақыт ішінде қысқаша әңгіме құрайды.

2 – бөлім. «Балық аулау» ойыны жүргізіледі.Суреттегі теңізде жүзіп жүрген балықтарды аулап,әрбір балықтарда жазылған сұрақтарға жауап беру керек.

1.Дара етістіктерді ата. Жазып отыр,келді,жүгіріп келеді,жуылды,оқыды,айтып болған еді,тереді,сөйле.

2.Есімше етістіктерді ата. Айтқан,келді,келетін,сөйлер,бармайды,барған,оқитын еді,жазар.

3.Көсемшелі етістіктерді тап. Келіп отыр,айтты,жүргізді,жазғалы отыр,айтыпты,келеді,еритін,жапқалы,санай,алып барады.

4.Тыйым сөздерге мысал келтір,ол қандай етістіктер арқылы жасалады?

5.Туынды етістіктерді ата. Көркемде,ойна,ағар,көру,жарастыру,айтпа,шегеле.

6.Тұйық етістіктерді тап. Көру,кетеді,таластыру,жазады,жағады,сабау,кешу,келу.

IV деңгей. «Жоғалған сөз,шешімін тап».

Оқушыларға әдебиет пәнінен өтілген поэзиялық шығармалардан үзінді етімтіктері түсіріліп оқылады.Сол етістіктерді айтып,өлеңін тақырыбы мен авторын және өлеңдердегі әдеби-көркемдегіш құралдарды табу қажет.

1. Сендерге ... батамды. (Ыбырай. «Өнер-білім бар жұрттар»).

2.Сағымы сайран ...

Бораны ... (Мағжан. «Сүйемін»).

3.Қырда торғай ... сайда бұлбұл.

Тастағы үнін ... байғыз,көкек. («Жазғытұры»).

4.Теке мұрын,салпы ерін,ұзын тісті,

Қабырғалы жоталы ... күшті. (Абай. «Аттың сыны».Эпитет)

5.Ақ киімді,денелі,ақ сақалды.

Соқыр мылқау .. тірі жанды. (Абай. «Қыс».Кейіптеу).

6. Бұрынғы атамызға сыйға ...

Біздерде мынадай бар,мынадай бар. (Сұлтанмахмұт. «Бір адамға».Ирония).

Етістікті қайталай отырып,берілген деңгейлік тапсырмалар бойынша оқушының еркін,көркем сөйлеуіне ықпал жасалынады.

Сабақты қорытындылай келе,оқушыларға етістіктің грамматикалық мәні мен қоғамдағы әлеуметтік мәні де түсіндіріледі.

Сабақты бекіту.

1. Етістік деген не? 2.Қандай түрлері бар? 3.Етістіктің шақтары,райлары. 4.Етістіктің сөйлемдегі қызметі.

Бағалау.

Үйге тапсырма.

1. деңгей: 132-жаттығу.Етістіктерді түрлеріне ажырату.

ІІ деңгей: мақал-мәтел,өлең жолдарынан үзінді жазып,мағынасын ашу,етістікті табу.

ІІІ деңгей: "Қыс кереметі» атты шығарма жазу.

Ойын «Грамматикалық терминді таңдау». Терминдер: сөз,сөйлем,сөз тіркесі,синтаксис.

Оқушылар берілген терминдерден сабаққа қатысты термин сөзді анықтайды және оның қажеттілігн дәлелдейді.қажетті термин – сөз тіркесі.

• 
  Сөз тіркесі дегеніміз не?
  
• 
  Сөз тіркесінің қандай айырықша белгілері бар?
  
• 
  «Қатені түзеу» ойыны.