-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

1. 
   «Алтын киімді адам»
   
2. 
   Мөде-ғұн мемлекетінің негізін салушы
   
3. 
   Батыс және оңтүстік ғұн империялары
   
4. 
   Ежелгі түріктер. Түрік қағанаты
   
5. 
   Ежелгі түрік жазулары
   
6. 
   Мәдениет және сауда жолдары
   
7. 
   Әл-Фараби шығыстың ғұлама ғалымы
   
8. 
   Ортағасырлық қалалар
   
9. 
   Отырар-қаһарман қала
   
10. 
    Қазақ халқының қалыптасуы
    
11. 
    Қазақ хандығының құрылуы
    
12. 
    Қазақ хандарының тарихы
    
13. 
    ХҮІІІ ғасырдағы батырлар
    

Бекіту:

• 
  «Иә-жоқ»
  
• 
  Бетпе-бет
  
• 
  Эрудит
  
• 
  Мұны әркім білуі тиіс
  
• 
  Эссе
  

Бағалау: Үйге тапсырма: ІІ тоқсан материалдарын қайталау.

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: §32. Қазақстан және Ресей.

Сабақтың мақсаты:

• 
  Білімділік: Қазақстан мен Ресейдің тарихи байланысы және Қазақстанның Ресейге қосылуы жайында оқушыларға мағлұмат беру, Ресей империясының Қазақ елін отарлау саясаты жайында түсіндіру.
  
• 
  Дамытушылық: Қазақстанның Ресейге қосылуына, Ресей империясының Қазақстанды отарлау саясатына тарихи тұрғыда баға беру және тарихи маңызын, жақсы жағы мен кемшіліктерін анықтай білу дағдыларын қалыптастыру.
  
• 
  Тәрбиелік: достыққа, өз елінің тарихын құрметтеуге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас.

Сабақтың әдісі: әңгіме, баяндау.

Пән аралық байланыс: география, орыс тілі

Сабақтық көрнекілігі: Қазақстан және Ресейдің саяси картасы, Абылай, Әбілқайыр хандардың суреті.

Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үй тапсырмасын сұрау.
   

Екі оқушыға үйде жазған әңгімесін оқытамын. Содан оқыған параграфты тексеру мақсатында төмендегідей сұрақтар қоямын

1. Жоңғар мемлекеті туралы не білесің?

2. Жоңғарлардың қазақ жеріне шапқыншылық жасауының басты себебі неде?

3. «Елім-ай» әнінің мағынасы туралы айт.

4. Бөгенбай батырдың қазақ жерін жоңғарлардан қорғауда қоскан үлесі жайлы не білесің?

5. Қабанбайдың шын аты кім? Оны неліктен «Нарбала», «Дарабоз» деп атаған?

6. Наурызбай, Баян, Малайсары, Бөгенбай батырлардың қандай ерліктерін білесіңдер?

Бұдан кейін қыскаша үй тапсырмасын қорытындылайды.

Үй тапсырмасын қорытындылауда ең алдымен жоңғар шапқыншылығының Қазақстанға тигізген зардабы, елі мен жерін қорғаудағы батырлардың алатын орны, ерлігі жайында айтамын

III. Жаңа сабақ.

Тақырып тақтаға жазылады.

Сабақтың жоспар:

1. Қазақстанның Ресейге қосылу барысы.

2. Әбілкайыр хан.

Сабақты түсіндірмес бұрын оқушыларға мынадай сұрақтар қоямын

а) Қазіргі Қазақстан мен Ресей арасында қандай байланыс бар?

ә) Ресей елі туралы не білесіңдер?

Бұл сұрақтар арқылы оқушыларды жаңа тақырыпка дайындаймын. Аталған екі сұрақка өз ойларын айта алады. Қазақстан мен Ресей арасындағы қазіргі байланыстың түп-тамыры тереңде жатқанын айтып жаңа тақырыпты түсіндіремін.

Төмендегідей сұрақтарға тоқталамын.

1. Әбілқайыр ханның Ресей бодандығын мойындауының себептері.

2. Ресей бодандығын мойындау барысы.

3. Ресей империясының қазақ жерін біртіндеп отарлай бастауы.

Осы сұрақтар бойынша оқушыларға он минуттай уақыт түсінік беремін.

XVIII ғасырдың басында қазақ елінің жағдайы күрт қиындай түседі. Шығыстағы Жоңғар мемлекеті тарапынан үлкен қауіп төнді. Қазақтың шұрайлы жерін тартып алып, халқын бағынышты етуді көздеген жоңғар қоңтайшылары мен феодалдары қазақ жерін жиі шабуылдап ауыр зардап әкелді.

Осыдан кейін Ресей империясының Қазақ жерін отарлауына жол ашылады. Ең алдымен Ресей өкіметі қазақ жеріне қаптатып әскери бекіністерді тұрғыза бастайды. Мұндай бекіністер Жайық, Ертіс, Есіл езендерінің бойына көптеп салынады.

Осы жерде мысал келтіре кетуге болады.

Бекіністер: Орынбор, Семей, Өскемен, Кереку, Жәміш, Железин, Бұқтырма, Қызылжар, Орск т.б.

Қазақтар көптеген шұрайлы жерлерінен айырылады. Ертіс, Жайық өзендерінің оң жағалауына қазақтардың мал жаюына тыйым салынады.

Картадан аталған өзендерді, бекіністерді көрсету керек.

Жоспар бойынша Әбілкайыр хан туралы түсіндіреді.

Әбілқайыр хан.

Шыңғысханның тұқымы, Кіші жүздің ханы, белгілі мемлекет қайраткері. Бір кездері жоңғарларға қарсы соғыста Қазақ әскерлерінің қолбасшысы болған. XVIII ғасырдың басындағы қазақ елінің қиын жағдайы, жоңғар шапқыншылығы, билік үшін күрес Әбілкайыр ханды Ресей еліне сенім артуына итермелейді. Әбілкайыр қазақ тарихындағы белгілі қоғам қайраткері. Қазақстан Республикасы алғаш өзінің төл теңгесін шығарғанда 50 теңгелік банкноттың бетіне Әбілқайыр ханның суретін салады.

Оқушыларды екі топқа бөліл шағын пікірсакыс өткізу.

«А» тобы — Қазақстанның Ресейге қосылуының жағымды жағын,

«Б» тобы - Қазақстанның Ресейге қосылуының кері әсерін әңгімелейді.

Қорытынды кезең.

Сабақты бекітуге арналған сұрақтар бар карточқалар таратамын.

Ондағы сұрақтар:

1. Әбілқайыр хан неліктен Ресей бодандығын мойындады?

2. Ресей империясының Қазақстанды өз бодандығына тезірек қабылдауының басты себебі неде?

3. Ресей империясы қазақ жеріне әскери бекіністерді не мақсатта салды?

4. Әбілқайыр ханның қазақ тарихындағы орны қандай? Сұрақтарға жауап алынғаннан кейін тақырыпты қысқаша қорытындылаймын.

Бағалау:

Үй тапсырмасы: 1. 32-параграфты оқу.

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: § 33. Абылай хан

Сабақтың мақсаты:

• 
  Білімділік: Қазақ халқын бір хандыққа біріктіріп, Қазақ мемлекетінің іргетасын қалаған Абылай хан жайында оқушыларға мәлімет бере отырып, оның Қазақ тарихындағы орны, ерлік істері жайындағы білімдерін арттыру, Абылайдың жүргізген саясатының сырын түсіндіру.
  
• 
  Дамытушылық: Абылай ханның қазақ тарихындағы еңбегіне баға беру арқылы тарихи тұлғалардың еңбегін бағалай білуге үйрету, танымдық қабілеттерін арттыру.
  
• 
  Тәрбиелік: Абылай ханның қазақ тарихындағы алатын орнын анықтай отыра, оқушыларды қаһарман тұлғалардың ерлігін құрметтеуге үйрету, ерлікке, отансүйгіштікке, ұлтжандылықка тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Пәнаралық байланыс: география

Сабақтың көрнекілігі: Абылай ханның суреті, Қазақстанның саяси картасы, теледидар, «Көшпенділер» фильмінін бейнекассетасы.

Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үй тапсырмасын сүрау.
   

Алдымен оқушылардан үйге қандай тапсырма берілгенін сұраймын.

1. Сұрақтар жазылған карточкаларды көбейтіп оқушыларға таратамын.

2. «Қазақстанның Ресейге қосылуының тарихи маңызы» тақырыбы бойынша әңгімелеп беру тапсырылады.

3. Әбілқайыр туралы оқушылардан не білетінін сұрау.

Оқушылардың жауабын тыңдап болған соң тақырыпты шолып, қысқаша сабақты қорытындылаймын. Онда Қазақстанның Ресейге қосылуына тарихи тұрғыда баға бере отырып, оның тарихи маңыздылығына тоқталамын. Әбілқайыр Ресей бодандығына қол қойғанымен халықтың көпшілігі оған көнбеді. Міне осылардың басында Абылай тұрды. Осылай жаңа сабақпен байланыстыра кетемін.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбын тақтаға жаза отырып, сабақтың мақсатын оқушыларға айтып беремін. Сонымен қатар сабақтың жоспары тақтаға жазылады.

Сабақтың жоспары.

1. Абылайдың ата-тегі, жастық шағы.

2. Абылайдың жүргізген саясаты.

3. Абылай - қазақтың Ұлы ханы.

Жаңа сабаққа кіріспес бұрын оқушыларға бейнекассетаны қосып «Көшпенділер» киносынан үзінді көрсетемін. Осы кинодағы Мансұр бейнесіне назар аудару тапсырылады.

Содан кейін мынадай сұрақтар қойылады:

1. Осы кинодағы Әбілмансұр туралы не білесіңдер?

2. Әбілмансұр кинода қандай кейіпкер ретінде көрінеді?

Оқушылар жауабын тыңдап болғаннан кейін жоспар бойынша сабақты түсіндіруге кірісемін. Ең алдымен Абылайдың ата-тегіне тоқталамын.Абылайдың шын аты - Әбілмансұр. Арғы аталары әлемге әйгілі Шыңғысхан және оның үлкен Ұлы Жошы хан. Бұлардың тікелей ұрпағы болып табылатын Қазақ хандығының алғаш іргетасын қалаған Әз-Жәнібек те Әбілмансұрдың арғы аталарының бірі. Қазақтың хан тағына тек Шыңғыс ұрпақтары ғана отырды. Оларды төре деп атайды. Міне Әбілмансұр осы төре тұқымынан.

Бұдан әрі Әбілмансұрдың жастайынан жетім қалғанын, Ораз аталықтың көмегімен аман қалып, көшпелі қазақ халқының арасына келіп паналайтыны туралы айтып өтеді.

Осы жерде бейнекассетаны іске қосып, оқушылар назарын «Көшпенділер» киносындағы Ораз бейнесіне аударып, пікірлерін тыңдаймын.

Одан әрі ретімен жас Сабалақ туралы, оның Абылай атануы жайында оқушыларға түсінік беріп өтемін. Абылай ханның өмірінің соңғы кезімен аяқтаймын.

Негізгі түсіндіру уақыты аяқталғаннан кейін оқушыларға түрлі түсті қағаздар таратады. Қағазда мынадай жазу болады:

Абылай - ол:

Оқушылар Абылай туралы өз ойларын жазады. Мысалы: Абылай - хан, дипломат, батыр т.с.с.

Оқулықпен жұмыс.

Оқушыларға кітаптан Абылайдың өмірінен хронологиялық кесте жасатамын. Мысалы:

1. 1711 жыл - Әбілмансұр өмірге келді т.б. Осы жерде оқушыларға Абылайдың төңірегіндегі тұлғалар жайында түсінік беру. Бұқар жырау, Үмбетей жырау, Тәтіқара акын т.б. Бұқар жыраудың Абылайдың өмірін жырлаған жыр жолдарынан үзінді келтіремін.

Ей, Абылай, Абылай,

Сені мен алғаш көргенде

Тұрымтайдай үл едің,

Үйсін Төле бидің

Түйесін баққан құл едің,

Абылай атың жоқ еді

Сабалақ атпен жүр едің.

Қорытынды кезең

Сабақты қорытындылау үшін төмендегідей сұрақтарды беремін:

1. Абылай билікке қалай келді?

2. Абылай атының шыға бастауы қандай тарихи оқиғаға байланысты?

3. Абылай қазақ тарихында қандай орын алады?

4. Абылай төңірегіндегі белгілі адамдардың ықпалы қандай болды?

Абылай - үш жүздің басын бір хандыққа біріктірген, Қазақ хандығын біртұтас, мықты мемлекетке айналдырған дарынды қолбасшы, батыр, дипломат, атақты мемлекет қайраткері.

Бағалау:

Үй тапсырмасы: §33 Абылай хан жайында шағын әңгіме жазу.

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: §34. XIX ғасырдағы тәуелсіздік үшін күрес жылдары.

Сабақтың мақсаты:

• 
  Білімділік: XIX ғасырдың 1-жартысындағы Кенесары Қасымұлы бастаған және Ішкі ордадағы 1836-1838 жылдардағы ұлт-азаттық қозғалыстар туралы мағлұмат беру.
  
• 
  Дамытушылық: қозғалыстардың себеп-салдарын, тарихи маңызын анықтай білуге, сонымен қатар өзі бетінше оқу, ой қорыту дағдыларын қалыптастыру, танымдық ой өрістерін арттыру.
  
• 
  Тәрбиелік: оқушыларды өз Отанын сүюге, патриотизмге тәрбиелеу, өткен тарихқа, Ұлы тұлғаларға құрметпен қарауға, олардың ерлік істерін үлгі ете білуге үйрету.
  

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың әдісі: әңгіме, пікір алысу.

Көрнекілік: Қазақстан картасы, Исатай, Махамбет, Кенесары портреттері.

Сабақтың барысы.

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үй тапсырмасын сұрау.
   

Алдымен кем дегенде үш оқушыға Абылай жайында жазған әңгімесін оқытамын.

Содан кейін өткен тақырыпты пысықтап оқушылардың білімін тексеру үшін сұрақтар жазылған карточқалар таратамын.

Олар:

№1

Абылай ханның қазақ тарихындағы орнын қалай бағалайсың?

№2

Абылай ханның ішкі және сыртқы саясатындағы негізгі бағыттар қандай?

№3

Әбілмансұр қалай Абылай атанды?

№4

Абылай ханның жүргізген саясатының табысты болуына оның төңірегіндегі белгілі адамдардың ықпалы қандай болды?

Үй тапсырмасын қысқаша қорытындылаймын. Онда Абылай ханның өміріне, ата-тегіне, қайраткерлік жолына, ішкі және сырткы саясатына тоқталамын. Абылайдың қазақ мемлекетінің дербестігін, тәуелсіздігін сақтаудағы еңбегіне де тоқталып өтемін.

Жаңа сабақ:

Сабактың тақырыбы, жоспар алдын ала тақтаға жазылып қойылады. Оқушыларға тақырыпты айтып, сабақтың мақсатын түсіндіремін.

Сабақ жоспары:

1. Ұлт-азаттық қозғалыстардың себептері және мақсаты.

2. Қозғалыстардың сипаты, қозғаушы күші.

3. Көтерілістердің басшылары.

4. Көтерілістердің барысы және жеңілу себептері.

5. Кетерілістердің тарихи маңызы.

Оқушыларға жоспарды дәптерлеріне жазғызғаннан соң осы жоспар бойынша сабақты түсіндіремін. Оқушыларға оқулықтағы екі тақырыпшаны (1836-1838 жылдардағы көтеріліс пен 1837-1847 жылдар аралығындағы көтерілістер) салыстыра отырып түсіндіремін.

Көтерілістердің басты себептері ұксас. Екі көтеріліс те негізінен патша өкіметінің отарлау саясатына қарсы бағытталды. Қозғаушы күштері де қарапайым қазақ шаруалары.

1837-1847 жылдардағы ұлт-азаттық қозғалысты Абылай ханның немересі, Қасым төренің баласы Кенесары сұлтан басқарды. Оның төңірегінде Наурызбай, Ағыбай, Иман, Жоламан, Бұқарбай сияқты белгілі батыр, әскери қолбасшылар болды.

Ал 1836-1838 жылдардағы Ішкі ордадағы (немесе Бөкей ордасы) көтерілістерді старшын Исатай Тайманұлы мен белгілі ақын Махамбет Өтемісұлы басқарды.

Осы арада оқушыларға Кенесары Қасымұлы, Исатай Тайманұлы және Махамбет Өтемісұлы жайында қысқаша түсінік беріп өтемін.

Ұлт-азаттық көтерілістер өте табанды өтті. Көп жағдайда көтерілісшілер патша өкіметінің отрядтарын ойсырата жеңіп отырды. Бірақ көтерілісшілер көздеген мақсаттарына жете алмады.

Осыдан кейін көтерілістің жеңілуінің басты себептеріне тоқталып етемін. Оқушыларға осы екі көтерілістердің тарихи маңызын толықтай әңгімелеп беремін.

Дәптермен жұмыс.

Екі көтерілісті салыстыра отырып темендегі кестені толтырамыз.

	Кенесары көтерілісі	Ішкі ордадағы көтеріліс
Уақыты
Қозғалыс басшылары
Көтеріліс еткен жерлер
Көтерілістің козғаушы күші, сипаты
Көтерілістің тарихи маңызы

Қорытынды:

Сабақты бекіту мақсатында осы тақырыпқа байланысты сұрақтар беремін.

1. Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістің мақсаты қандай?

2. Кенесарының төңірегіндегі батырлар туралы айт.

3. Кенесары басқарған көтерілістің жеңілуінің басты себебі қандай?

4. Ішкі ордадағы көтерілістің басты себебі қандай?

5. Исатай мен Махамбеттің қолбасшылығы жайында айт.

Бұдан кейін қозғалыстарды салыстыра отырып сабақты қысқаша қорытындылап өтемін. Оқушылардың берген жауабып толықтырып өтемін.

Бағалау:

Үй тапсырмасы: 1. 34-параграфты оқу.

2. Кенесары, Исатай, Махамбет жайында дәптерге шағын әңгіме жазып келу.

жүктеу 2,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: