Сабақтар Тәжірибелік сабақтар 1 1-тақырып Бухгалтерлік есеп оның маңызы мен мәні 4

1. Бухгалтерлік баланс кәсіпорын мүлкі мен олардың құралу көздерінің тек қалдықтары негізінде ғана құрылады.

2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер баланста қалдық (баланстық) құнымен көрсетіледі. Бастапқы құн – тозу құны = қалдық құны.

3. Тәжірибелік сабаққа өз бетінше түрлеріне қарай бухгалтерлік баланс құрып келу (кіріспе, ағымдық, жойылу, қорытынды және т.б.).

Кез келген кәсіпорында күнделікті жұмыс істеліп, қызмет атқарылып отыратындығы белгілі. Осы операциялардың орындалуы ұйымның бухгалтерлік балансының баптарына тікелей әсер етеді. Нақтырақ айтатын болсақ, ұйымдағы әрбір орындалатын операцияға сәйкес баланс баптарындағы сома өзгеріске ұшырап отырады. Бірақ бухгалтерлік баланстың актив пен пассив баптарының теңдігі әрдайым сақталады. Сонымен қатар кәсіпорында әрбір орындалған операциядан кейін жаңадан баланс жасалмайтындығы белгілі және ол мүмкін емес.

Сонымен қатар балансты күнделікті немесе әрбір орындалған операциядан кейін жасап отыру тиімсіз және қажет те емес. Міне осы себептен кәсіпорынның бухгалтерлік балансы белгілі бір уақытқа, яғни есеп беретін кезеңге қарай (ай сайын, тоқсан сайын, жыл сайын) жасалып отырады. Жалпы бухгалтерлік есепте баланс баптарының сомасына әсер ететін шаруашылық операцияларын төрт түрге бөліп қарастырады.

1. Бірінші түріне жатқызылатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың тек қана актив бөліміне әсер етеді. Бұл жағдайда актив бөліміндегі бір бап қандай да бір сомаға азайса, екінші бап тура сол сомаға артып отырады. Ал активтің жалпы сомасы мен баланстың сомасы ешқандай өзгермейді.

Мысалы, кәсіпорынның банктегі есеп айырысу шотынан кассаға 700 (жеті жүз) мың теңге алынды.

Бұл жағдайда есеп айырысу шоты бабындағы сома 700 (жеті жүз) мың теңгеге азайса, касса деп аталатын баптың сомасы 700 (жеті жүз) мың теңгеге артады. Баланстың активі мен пассиві арасындағы теңдік өзгермейді.

2. Екінші түріне жатқызылатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың тек қана пассив бөліміне әсер етеді. Актив бөлімінде өзгеріс болмайды. Бұл жағдайда пассив бөліміндегі бір бап қандай да бір сомаға азайып, екінші бап тура сондай сомаға артады. Ал пассивтің жалпы сомасы мен баланстың сомасы ешқандай өзгермейді.

Мысалы, ұйым өзінің жабдықтаушы-мердігерлердің алдындағы 300 (үш жүз) мың теңге қарызын банк мекемесінен алынған несие арқылы қайтарды.

Бұл уақытта кәсіпорынның бухгалтерлік балансындағы жабдықтаушы-мердігерлермен есеп айырысу деп аталатын бабындағы сома 300 (үш жүз) мың теңгеге азайып, ал банк несиесі бабындағы сома 300 (үш жүз) мың теңгеге артады. Ал баланстың активі мен пассиві арасындағы теңдік өзгермейді.

3. Үшінші түріне жатқызылатын операциялардың жоғарыда аталған екі түрден айрмашылығы, бұл операциялар барысында баланстың активі мен пассиві бірдей сомаға артады. Яғни бұл жағдайда операция әсерінен баланстың актив бөліміндегі бір баптың сомасы қандай да бір сомаға көбейсе, пассив бөліміндегі баптың сомасы да осындай сомаға артады.

Мысалы, жабдықтаушы-мердігерлерден кәсіпорынға 500 (бес жүз) мың теңгенің материалдары келіп түсті.

Бұл уақытта ұйымның бухгалтерлік балансындағы жбдықтаушы-мердігерлермен есеп айырысу деп аталатын бабындағы сома және материалдар деп аталатын бабындағы сома бір уақытта 500 (бес жүз) мың теңгеге көбейеді. Яғни кәсіпорынның материалдарының артуына сәйкес жабдықтаушыларға қарызы да көбейеді. Сонымен қатар 500 (бес жүз) мың теңгеге баланстың сомасы да өсті.

4. Баланс баптарының сомасына әсер ететін шаруашылық операцияларының төртінші түрі үшінші түріне жатқызылатын операцияларға ұқсас болып келеді. Ұл уақытта да баланстың актив және пассив жағынжағы баптары бір уақытта бірдей сомаға өзгереді. Айырмашылығы – үшінші түрге жататын операциялар барысында баланс сомасы (актив және пассив бөлімдері) белгілі бір сомаға көбейсе, төртінші түрге жататын операциялар әсерінен актив пен пассив, сон,дай-ақ баланстың осмасы қандай да бір сомаға кемиді.

Мысалы, кәсіпорынның есеп айырысу шотынан бюджетке қосылған құнға салынатын салық үшін 77 (жетпіс жеті) мың теңге борышы төленді.

Осыған байланысты есеп айырысу шотындағы ақшалары және бюджетпен есеп айырысу (қосылған құнға салынатын салық үшін қарыз) деп аталатын баптарының сомалары бір уақытта 77 (жетпіс жеті) мың теңгеге азаяды. Сонымен қатар баланстың сомасы да 77 (жетпіс жеті) мың теңгеге кемиді.

8-Тақырып Бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік

1. 
   Шоттардың жіктелуі
   
2. 
   Шоттардың жұмыс жоспары
   

Бухгалтерлік есепшот кәсіпорынның шаруашылық қызметін басқарып отыру үшін шаруашылық құралдары мен қорлану көздерін белгілі бір ұқсастықтарына қарай біріктіріп, олардың орындалған операция әсерінен өзгеріске ұшырауын есептеп отыратын ақпаратты мәліметтер әдісі болып табылады.

Шоттар ұйымдағы орындалған операцияларды жинақтап, тіркеп, кейіннен бухгалтерлік баланс және де есеп беру мәліметтерін құру үшін пайдаланылады. Кәсіпорынның әрбір мүліктері мен қорлану көздерінің ұқсас топтары үшін белгілі бір шот ашылады.

Мысалы, ұйымның қолда бар нақты ақшаларын есептеу үшін «касса» деп аталатын шот, кәсіпорынның шығарған, дайындаған өнімдерін есептеу үшін «дайын өнімдер» деп аталатын шот және шоттар қолданылады.

Бухгалтерлік шоттың қарапайым жай түрі үлкен «Т» әрпі сияқты болып көрінеді. Ал шоттың аты оның үстіңгі жағына жазылады. Барлық шоттар қарама-қарсы «активтік» және «пассивтік» болып екі түрге бөлінеді. Активтік шоттар ұйымның қолда бар мүліктерін, ал пассивтік шоттар осы ұйымның меншікті капиталы мен міндеттемелерін есептеуге арналған. Әдетте шоттың сол жағы «дебит», ал оң жағы «кредит» болып аталады. Шоттың қолданылуы барысында бұл «дебит» және «кредит» сөздері қысқаша Д-т (дебит), К-т (кредит) түрінде жазылады.

Жалпы шоттың аты Кесте 1

Кәсіпорындағы орындалған әрбір операция бір шоттың дебитіне және екінші шоттың кредитіне жазылады. Ал ол операцияларды бұл шоттарда тіркеп жазу белгілі бір есепті кезең барысында жалғасады. Әрбір мүлікке немесе қорлану көздерінің белгілі бір түріне ашылған бухгалтерлік шот арқылы сол заттың (мүліктің) немесе ақшаның ұйымдағы мөлшерін (қалған қалдығын) біліп отыру үшін «қалдық» сөзі қолданылады. Есепті кезеңнің басындағы, яғни шоттың ашылуы барысындағы қалдық -«бастапқы, қалдық», ал шоттың жабылуы барысындағы, яғни есепті кезеңнің соңындағы қалдық - «соңғы қалдық» деп аталады.

2. Шоттардың жұмыс жоспары

Шоттардың жұмыс жоспары - бухгалтерлік есептің барлық жүйесін құруды белгілейтін және барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерге міндетті болып келетін бухгалтерлік шоттардың жүйелендірілген тізбесі. Оның негізінде шоттарды экономикалық мәні бойынша жіктеу жатыр. Шоттарды белгілі бір топтарға экономикалық жағынан біртектілігі бойынша бөлу оперативті басқару мен материалдық құндылықтардың сақталуын бақылауды жүзеге асыру үшін өндіріс барысы туралы көрсеткіштерді алуды қамтамасыз етеді. Шоттардың есеп жоспары субъектінің сан алуан шаруашылық іс-әрекетін жан-жақты, толығымен қамтуға және жүйелендіруге мүмкіндік береді. Біртекті шаруашылық қаражат-құралдарын және операцияларын бухгалтерлік есеп шоттарында біркелкі бейнелеу үшін тек Шоттардың жұмыс жоспары ғана емес, шоттардың экономикалық мәні мен олардың арасындағы типтік корреспонденцияларды анықтау үшін оларды қолдану жөніндегі нұсқау да қажет. Шоттар бойынша жазбалардың айқын сызбасы (схемасы) құрылмайынша, бір шаруашылық операциялары әр түрлі көрсетілуі мүмкін.

Шот есеп жоспары 8 бөлімнен тұрады. 1-ден 7 бөлімге дейін - қаржылық есеп шоттары, 8 - өндірістік есеп шоты. Бөлімдер бөлікке бөлінеді, албөліктер шоттарды экономикалық мәні жағынан біртекті топтарға біріктіреді.

Шот жоспарымен жұмысты жеңілдету үшін әрбір бөлікке және шоттарына оның атауын ауыстыра алатын нөмірі (код) беріледі.

Шоттардың жұмыс жоспарында аналитикалық шоттар қарастырылмаған. Әрбір субъект есеп саясатында субъект басшысы бекіткен шоттардың жұмыс жоспарында ішкі шоттар (субшоттар) ашуға құқылы.