І Ұйымдастыру - VIІ
- Кейіпкерлерді
- ажырату
- VIІІ
- Мәтіндік талдау
- жұмысы
- Үй жұмысын
- пысықтауға арналған
- тест сұрақтары
- Фариза Оңғарсынова қай жылы, қай жерде дүниеге келген?
- А) 1931 ж. Алматы облысы , Нарынқол ауданы
- Ә) 1942 ж. ОҚ облысы , Отырыр ауданы
- Б) 1939 ж. Атырау облысы , Манаш ауылы
- Дұрыс жауабы: Атырау облысы , Манаш ауылы
- Фаризаның тұңғыш жыр кітабы қалай аталады және қай жылы жарық көрді ?
- А) “Қырық мысыл ” 1909 ж
- Ә) “Бұлбұл ” 1967 ж.
- Б) “ Өмір –дария ” 1939 ж.
- Дұрыс жауабы: “Бұлбұл ” 1967 жыл
- Түрін-ай! Түрін –ай! Асыл қандай!
- Үңілдім үнсіз ғана басымды алмай.
- “Келе ғой, қошақаным,өзіме !” – деп,
- Әжем кеп сипағандай шашымнан жай –
- деген өлең жолдарын қалай түсінесің, мағынасын аш.
- Мұхтар Шаханов “Отырыр ” дастаны
- 1942 жылы ОҚО,
- Ленгір ауданы,
- Қасқасу ауылында
- дүниеге келген.
- 7 жылдық мектепті бі-тірген соң “Жұлдыз”
- (қазіргі Сайрам ауда-ны “Коммунизм”кол-
- Хозында трактор тір-
- кеушісі,тракторшы
- Шымкент
- заводында
- бетоншы
- Газеттерде корректор,
- әдеби қызметкер, мен-
- шікті тілші, бас редактор
- Бірнеше өлең кітаптардың
- және халық арасына кең та-
- раған бірқатар әндердің авторы
- яғни ақын, сазгер
- Арал теңізі
- тағдырын
- көтеруші
- Желтоқсан
- құрбандарын
- ақтауға
- атсалысқан
- М.Шахановтың өмірі,қызметі
| | - Оңтүстік Қазақстан облысы Леңгір ауданындағы (қазіргі Төле би) Қасқасу ауылында дүниеге келген.
| | | - «Оңтүстік Қазақстан» газетінде корректор, әдеби қызметкер.
| | | - «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінің оңтүстік облыстардағы тілшісі.
| | | - Шымкент облысының комсомол комитетінде бөлім меңгерушісі.
| | | - Телевизия және радиохабар жөніндегі мемлекеттік комитеттің аға, бас редакторы.
| | | - Баспа, полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитетінің қызметкері.
| - Отырар- Әл- Фарабидей дананың, Өзбекәлідей ұлт мақтанышының ,
- Шәмшідей сазгердің кіндік қаны тамған, ізі қалған жер.
- Отырар - өзінің көне тарихи құндылықтарымен бүкіл әлем ғалым-
- дарының, ЮНЕСКО-ның назарын өзіне аударған ұлттың
- рухани қазығы .
- Ұлы Отырар- Елбасымыз айтқандай,“қазақ өркениетінің алтын діңгегі”
- Біріншіден, бұл қала –адамзаттың екінші ұстазы Әл-Фараби-
- дің Отаны. Бұл жерден одан бөлек тағы 21-ден астам әл-Фарабилер,
- жүзден астам ғалымдар, академиктер,қоғам қайраткерлері,ақын-жазу-
- шылар мен өнер адамдары шыққан.
- Екіншіден, Отырар өз заманындағы руханият астанасы болған
- Александриядан кейінгі әлемдегі ең үлкен кітапхананың осы қалада
- орналасуы.
- Үшіншіден, Отырар өзінің қаһарман қорғаушыларымен өшпес
- даңққа бөленген, батырлықтың , отансүйгіштіктің теңдесі жоқ үлгісіне
- айналған қала.
- Сондай-ақ бұл жерде Қожа Ахмет Ясауидің ұстазы бабтардың
- бабы Арыстанбаб жерленген.
- Отырар тарихта “Отырар ойраны” деген атпен қалды.
- Отырар туралы не білеміз?
- Отырар- ортағасырдағы ірі қала орны.Ол Оңтүстік Қазақстан облысы,Отырар ауданына қарасты Темір ауылындағы теміржол стансасынан солтүстік батысқа қарай 7км жерде орналасқан.
- Ол тарихта Тұрарбанд,Тұрар,Тарбанд (Фараб) деп аталады. Отырар-Ү-ХҮ ғғ. Арал бойындағы көшпелі тайпалармен сауда жасайтын орталық болған.Иран мен Орта Азиядан Сібірге,
- Монғолияға және Қытайға қатынайтын сауда жолындағы маңыз-ды қала болған.
- Кейбір зерттеушілердің пікірінше,қалада сол кезде әлемдегі аса ірі кітапхана және көптеген мешіт-медреселер болған.
- 1218 ж. Хорезмшаһ Мұхамедтің Отырардағы билеушісі Қайыр-ханның әмірімен Шыңғыс хан керуенінің саудагерлері өлті-ріледі.Бұл Шыңғыс ханның Орталық Азияға шапқыншылық жа- сауына сылтау болды.Тарихи әдебиеттерде бұл қырғын “Отырар ойраны ” деген атпен белгілі.
- 1219ж. күзде моңғол әскерлері Отырарға жетті.Моңғол шап-қыншылығы салдарынан Отырар қиратылып, қала тұрғындары қырғынға ұшырады.
-
- Отырардың қоршауға алынуы.
- 1219 жылы қыркүйек айында 200 мың адамнан тұратын моңғол әскері Отырарға шабуыл жасады.Шыңғыс хан әскерінің түменбасылары:Шаға-
- тай,Үгедей,Сүбедей,Жебе,Тонышар Отырарды қоршауға алды.
- 50 мың адамнан құралған әскері бар Қайырхан Отырарды табандылық-пен қорғайды.Олар қала қақпасын қатты бекітеді.Екі айдан аса оты-рарлықтар жаудан қорғанады.Осы аралықта азық-түліктің қоры таусы-лып,отырарда аштық орын ала бастайды.Аштыққа шыдамай,соғыс жеңі-ліспен аяқталады деп ойлаған Отырар әскерінің бір бөлігі моңғол-дар жағына өтіп кетеді.Ал Хорезм шаһ Мұхаммед болса,өзінің 400 мың әскері бола тұра, қол ұшын бермейді.
- Қоршауда 5 ай бойы болған Қайырханның әскерінде 20 мың адам ғана қалады.6 айға созылған соғыста шал-кемпірлер мен балаларда табан- тіресе шайқасты. Қала тұрғындары 2 ай бойы аш болды.Бірақ қаншама шабуыл жасағанмен, моңғолдар қаланы ала алмады.Шыңғысхан қаһарла-нып:”Бүкіл қол қырылса да,Отырырды алу керек!”-деген бұйрық бере-ді.Күн санап Отырыр тұрғындарының жағдайы нашарлайды.Азық–сулары таусылады.Отырарлықтар туған қаласын қорғауға барынша әрекетте-неді. Бірақ,не пайда, осы күндері адам ойламаған қайғылы оқиға болады.Отырарға Хорезм шаһы көмекке жіберген Қарашоқы деген қол-басы опасыздық жасап,қараңғы түнде өздері қорғап тұрған қаланың қақпасын моңғол әскерлеріне ашып береді.Қала тұрғындарының бірі қалемай өлтірілді.Қала осылай қирады.
- Сөздікпен жұмыс Төске өрлеген – атағы шыққан Осал тұсы - әлсіз жері Алапатта - соғыста дегенді білдіреді Тірі өлік – ұяттан өлу Безбүйрек – ешкімге жаны ашымайды Шарам нешік – амалым жоқ
- Шығарманың құрылысы
- (композициясы)
- 6 ай бойы Отырарды ала алмаған Шағатай
- Шыңғысхан мен Қайырхан арасындағы
- арбасу
- Қайырхан мен қария арасындағы әңгіме.
- Қайырханның тілегі .
- Қарияның баланы құтқарып жіберуі
- Шыңғысхан-
- Шағатай – Шыңғысханның баласы
- Қайырхан –қолбасшы, Фараби мен Иасауидың
- жырларын дәріптеуші, батыр,аңқау
- дара тұлға .
- Қарашоқы – сатқын, Отырардың қақпасын
- ашып берген жауыз
- Қария – Қарашоқы сатқынның әкесі
- а) Даңқың қайда төске өрлеген ?
- Екі жүз мың әскерменен
- Алты ай бойы кіп-кішкентай Отырарды ала алмау..
- Алты ай бойы Отырардың осал тұсын таба алмау.
- ... Тек жеңіспен көзін ашқан
- Менің алғыр ұрпағымның сүйегіне зор таңба ,-
- деп,Шыңғыс кімге ашу сөз айтып отыр.
-
- ә) Мәтіннен Шыңғыс сөзін тауып оқы .
- б) Шыңғыс пен Шағатай тілдесулерінен не ұқтың ?
- Алты ай бойы алапатта жеңілмеген Отырар ,
- Алты –ақ күнде жермен жексен қирады .
- Ұлы қала Азияның маңдайына сыймады ...
- Безбүйрек жау сәбилерді,
- Шал –шауқанды, кемпірді.
- Тіпті жүкті әйелдің де ішін жарып өлтірді,
- Содан бастап,Отырардың аянышты зарлы өмірі басталды -
- деген өлең жолдарынан нені
- аңғаруға болады ?
- Үш күннен соң екі адамды Шыңғысханға алып
- келді.
- Шыңғысхан алдына алып келген екі адам
- кімдер ?
- Қайран тірлік бақ пенен сор қырқысқан,
- Түлкі –сайға ,
- Қыран өрге тырмысқан.
- Екеуіне алма кезек көз тастап,
- Ұзақ , үнсіз, ойға шомды Шыңғысхан ,-
- дегендегі түлкі кім, қыран кім ? Неге олай дейді ?
- Мәтіннен тауып,оқып бер.
- Ұлы ханым,
- Әділдік пе мұныңыз ?
- Өле -өлгенше боп өтейін құлыңыз.
- Отырарды мен қол ұшын бермесем,
- Оңай жаулап алар ма еді ұлыңыз ? –
- деп, Шыңғыстың құрметіне бөленуді ойлап,
- опасыздық жасаған Қарашоқыға Шыңғыс қандай
- баға берді ? Мәтіннен тауып, оқып бер .
- Сатқынның әкесін алдырып Шыңғысхан
- не туралы сұрады ? Оқып бер .
- Қария не деп жауап берді ? Оның жауабынан
- қандай адам екенін білуге бола ма ?
- 3. Қайырхан өлім сағатын күткен сәтте не деді ?
- Нені армандады ? Ол арман орындалды ма ?
- Сабақты қорытындылап, бекіту
- Елін, жерін сүйетін азамат болу
- Шығарманың
- ой түйіндемесі
- 1219 жылы қыркүйек айында Шыңғысхан жасағы Отырыр қаласын екі жүз мың әскермен қоршап ал-ды .Бірақ қаншама шабуыл жасағанмен, моңғолдар қаланы ала алмады . Шыңғысхан қаһарланып:”Бүкіл қол қырылса да , Отырырды алу керек!”-деген бұйрық береді. Күн санап Отырыр тұрғындарының жағдайы нашарлайды . Азық –сулары таусылады . Әскер басшысы опасыздық жасап,қараңғы түнде өздері қорғап тұрған қаланың қақпасын ашып береді .
- Жау сақтындарды да , қала халқын да қырып салады. Қалаға жаппай от қояды. Сонымен алты ай бойы берілмеген, әлемге әйгілі Отырыр қаласының орнында төбе-төбе топырыақ пен күл үйінділері қалады .
- “Мәдени мұра “жәдігерлері
- Сен білесің бе ?
- Есіңде сақта...
- 1. Отырарда әлемнің 7 кереметінің бірі Александриядан кейінгі
- 2-ші кітапхана болған.
- 2. Екінші Аристотель әл-Фараби осы қаладан шыққан.
- 3. Қазіргі кезде ҚР бас муфтиі, шығыстанушы, профессор Ә. Дербіс
- Әлінің зерттеуінше Отырардан 21 (жиырма бір) Фараби шыққан.
- 4. Қожа Ахмет Ясауидің ұстазы бабтардың бабы Арыстанбаб жерленген.
- * Сабақ аяқталды, тыңдағандарыңызға,
Достарыңызбен бөлісу: |
