-кесте – Астаудан топырақ сулардың ең жоғарғы деңгейі тереңдігіне байланысты, жер асты сүзу өрістерінің суару құбырларының 1 м-не л/тәулік ауыртпалық мәні

Тазартылған суды РНҚ 01.01.03, Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексінің, Қазақстан Республикасының Су Кодексінің, СанЕжН 3.01.054, «Су көздеріне, шаруашылық-ауыз сумен жабдықтау, мәдени-тұрмыстық суды пайдалану орындарына және су объектілерінің қауіпсіздігіне қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар» талаптарын және «Қазақстан Республикасының әртүрлі табиғи-климаттық аймақтарында су ресурстарын пайдалануды анықтаудың әдістемелік нормалары мен нормативтерінің», «Экологиялық ауданға бөлуді жүргізу кезінде су объектілеріне ластаушы заттарды тастау нормалары мен нормативтерін анықтау әдістемесінің» және РНҚ 211.2.03.01 талаптарын ескере отырып су объектілеріне тастау немесе жинақтағыштарға (оны суару мақсатында пайдалану) жинау қажет.

Сүзуші траншеялардың есептік ұзындығын суару құбырларына ауыртпалық пен тоспа сулар шығынына байланысты қабылдау қажет, бірақ олар 30 м аспауы тиіс, траншеяның астындағы ені 0,5 м кем болмауы тиіс.

9.3.13.2 Құмды-қиыршықты сүзгілерді бір немесе екі сатыда жобалау қажет. Бір сатылы сүзгілердің тиеуші материалы ретінде ірі және орташа түйіршікті құмды және басқа да материалдарды қабылдау қажет.

Екі сатылы сүзгідегі бірінші сатының материалдары қиыршық тас, шағыл, қазандық шлагы және 9.3.3.6-сәйкес қабылданатын ірілікті басқа да материалдар, ал екінші сатыда – бір сатылы сүзгіге сәйкес материалдар қабылданады.

Сүзгілеуші траншеяларда тиеуші материал ретінде ірі және орташа түйіршікті құмды және басқа да материалдарды қабылдау қажет.

2-ЕСКЕРТУ  Құдықтар үстінде септиктерді қарастыру қажет.

- құдық ішінде биіктігі 1,0 м дейін қиыршық тастан, шағылдан, күйдірілген шлактан және басқа да материалдардан жасалған терең сүзгіні;

- құдықтың сыртқы қабырғаларында сондай материалдардан жасалған төсемені;

- құдық қабырғаларында сүзілген суды шығаруға арналған саңылауларды қарастыру қажет.

Құдық жабынында диаметрі 700 мм люкті және диаметрі 100 мм желдету түтігін қарастыру қажет.

9.3.14.3 Құдықтың есепті сүзгілеу бетін сүзгі ұзындығына құдық қабырғасының беті мен түбінің ауданы сомасын ретінде анықтау қажет.

Сүзгілеу бетінің 1,0 м²–на ауыртпалық құмды топырақ қабатында 80 л/тәулік және құмдақтарда 40 л/тәулік ретінде қабылдануы тиіс.

Келесі жағдайларда ауыртпалық артылады: 10% -дан 20% дейін + орташа және ірі түйіршікті құмдарда сүзгілеу құдықтарын орнатқанда немесе топырақ сулары деңгейі мен құдық негіздемесі арасындағы қашықтық 2,0 м жоғары болғанда; 20% дейін – тоспа суларының орташа қысқа температурасы 10С жоғары болғанда және суды бөлудің шекті мәні 150 л (адам тәу) болғанда.

Маусымды түрде әрекет ететін объектілер үшін ауыртпалық 20% дейін артылуы мүмкін.

9.3.15.2 Биологиялық тоғандарды IV климаттық ауданында орналасқан елді мекендер үшін дербес тазалау құрылыстары ретінде (тиісті түрде негізделгенде) қолдануға рұқсат етіледі.

Тоғандар келесі шарттарда жобалануы мүмкін:

- тоспа суларды қосымша тазалау үшін басқа тазалау құрылыстарымен бірге;

- табиғи және жасанды аэрациямен (пневматикалық және механикалық).

9.3.15.3 Биологиялық тоғандарда тазалау кезінде тоспа суларда болмауы тиіс:

- ОБТ_тол 200 мг/л жоғары – табиғи аэрациялы тоғандар үшін;

-  500 мг/л жоғары – жасанды аэрациялы тоғандар үшін.

ОБТ_тол 500 мг/л жоғары болса, тұндырғыларда тоспа суларды алдын ала тазартуды қарастыру қажет.

9.3.15.4 Терең тазалауға арналған тоғандарға биологиялық және физикалық-химиялық тазалаудан өткен тоспа суды жіберуге болады:

- табиғи аэрациялы тоғандар үшін ОБТ_тол 25 мг/л аспайды;

- жасанды аэрациялы тоғандар үшін 50 мг/л аспайды.

9.3.15.5 Тазалауға арналған тоғандар алдында тесіктері 16 мм аспайтын торшаларды және 30 мин аралығында жинақтағыштарда тоспа суларды тұндыруды қарастыру қажет.

Жасанды аэрациялы тоғандардан соң тазартылған суды жинақтағыштарда 2 сағаттан 2,5 сағатқа дейін тұндыруды қарастыру қажет.

9.3.15.6 Биологиялық тоғандарды сүзгіден өткізбейтін немесе әлсіз сүзгіден өткізетін топырақ қабаттарында орналастыру қажет. Сүзгілеу қатысында жағымсыз топырақтарда сүзгілеуге қарсы шараларды қарастыру қажет.

9.3.15.7 Биологиялық тоғандарды жылдың жылы мезгілінде желдің басым бағыты жағынан тұрғын үй құрылысына қатысты жел соғатын жағынан орналастыру қажет. Тоғандағы су қозғалысының бағыты осы жел бағытына перпендикулярлы болуы қажет.

Биологиялық тоғандар реаэрация (екінші жағдай) мөлшері бойынша немесе тоғанның сулы бетіне 1 га тоспалы (бірінші жағдай) ауыртпалығы бойынша есептеледі.

Бірінші жағдайда бұл ауыртпалық тәулігіне 250 м³/га дейін (тұндырылған тоспалы су үшін араластырмай) және биологиялық тазартылған тоспа сулар үшін тәулігіне 5000 м³/га дейін тең болып қабылданады; екінші жағдайда – реаэрация мөлшерін есептегенде, климаттық жағдайларға байланысты тоғанның тәулігіне 1 м² оттектің 8 г дейін тоғанның тәулігіне 1 м² оттектің 6 г тең болып қабылданады.

9.3.15.8 биологиялық тоғандарды қалғандарының жұмысын тоқтатпай тазалау немесе профилактикалық жұмыстар жүргізу үшін тоғанның кез келген секциясын ажырату мүмкіндігімен, әрқайсында 3-тен 5 дейін кезекті сатылы екі параллельді секциялардан кем болмайтындай етіп жобалау қажет. Бұл ретте биологиялық тоғандарда биологиялық тазартылған тоспа сулар түсетін болса – 3 саты болуы тиіс, ал тұндырылған тоспа сулар түскенде – 4 сатыдан 5 сатыға дейін болуы тиіс.

9.3.15.9 Табиғи аэрациялы тоған еніне ұзындығының қатынасы 20 кем болмауы тиіс. Қатынас аз болғанда тоғанның барлық нақты қимасы бойынша судың қозғалысын қамтамасыз ететін енгізу және шығару құрылғыларының конструкцияларын қарастыру қажет.

9.3.15.10 Жасанды аэрациялы тоғандарда секциялар жақтарының қатынасы кез келген бола алады, бұл ретте аэрациялаушы құрылғылар жылдамдығы тоғанның кез келген нүктесінде 0,05 м/с кем болмауын қамтамасыз ету қажет. Тоғандар пішінің жоспары аэраторлар типіне байланысты болады: пневматикалық және механикалық тоғандар үшін тік бұрышты болуы мүмкін, ал өздігінен қозғалатын механизмдер үшін – дөңгелек болуы тиіс.

9.3.15.11 Бір сатыдан екіншісіне қайта қосу құбыры астауының белгісі түбінен 0,3 м-ден 0,5 м дейін жоғары болуы қажет. Тазартылған суды шығаруды тоған тереңдігінен 0,15-тен 0,2 дейін тереңдікке су деңгейінен төмен орналасқан жинау құрылғысы арқылы жүзеге асыру қажет.

9.3.15.12Суды әдетте тоғандардан соң хлорлау қажет. Жекелеген жағдайларда (хлорлы су құбырын салу ұзындығы 500 м жоғары болса немесе жекелеген хлораторды салу қажеттілігі болса) тоған алдында хлорлауға рұқсат етіледі.

9.3.15.13 Жанасудан соң судағы қалдық хлордың концентрациясы 0,25 г/м³ ден 0,50 г/м³. дейінгі мәннен аспауы тиіс.

9.3.15.14 Тоғанның жұмыс көлемін ондағы тоспа сулардың орташа тәуліктік шығынының болуы уақыты бойынша анықтау қажет.

9.3.15.15 Табиғи аэрациялы тоғанда t_lag, судың болу уақыты, тәулігіне, тоспа сулардан фосфор мен азотты алған соң мына формула бойынша анықтау қажет:

- секция ұзындығының еніне қатынасы 20:1 және одан астам болған жасанды тоғандар үшін 0,8-ден 0,9 дейін, 1:1 және 3:1 қатынасында;

- табиғи жергілікті су айдындары (көлдер, жабық тоғандар және т.б.) негізінде салынған тоғандар үшін – 0,35;

- аралық жағдайлар үшін интерполяциямен анықталады;

- жазда 2 мг/л-ден 3 мг/л дейін (өсімдікті тоғандар үшін - 5 мг/л дейін);

- қыста 1 мг/л-ден 2 мг/л дейін;

k – оттекті тұтыну жылдамдығының константасы (тәу^-1):

- өндірістік тоспа сулар үшін эксперименталды жолмен белгіленеді; қалалық және құрамы бойынша оған ұқсас өндірістік тоспа сулар үшін эксперименттік деректер k болмаған жағдайда тазалау тоғанының барлық аралық секциялары үшін 0,1 тәу^-1 тең болып қабылдануы мүмкін;

- соңғы сату үшін k = 0,07 сут^-1 (су температурасы 20 С болғанда);

Терең тазартылатын тоғандар үшін k мәнін келесідей қабылдау қажет:

- 1-саты үшін - 0,07 тәу^-1;

- 2-саты үшін - 0,06 тәу^-1;

- тоғанның қалған сатылары үшін – 0,05 тәу^-1 тен 0,04 тәу^-1 дейін;

- бір сатылы тоған үшін k = 0,06 тәу^-1.

20С температурасынан басқа су температуралары үшін k мәні мына формалары бойынша түзетілуі қажет:

- температурасы 5С -тан 30С дейінгі су үшін