пайдаланады. Стратегияның жоспарында үш стратегия түрі бөлінеді:
баға бойынша көшбашылық, дифференциал жəне фокустау.
Баға бойынша көшбасшылық – бұл алатын қызметімен товары үшін
өзі төлегісі келетін тұтынушылардың пайдасына бағытталған
стратегия. Бұл стратегия бойынша төмен шығын мен үлкен көлем
атынан ұйымды төмен баға қалыптасады.
Дифференциал – бұл стратегия кең таңдау мүмкіндігімен жоғары
деңгейдегі сапаға көп ақша төлегілері келетін тұтынушыларға
арналған.
Фокустық стратегия – ұйымдарда нарықтың нақты аумағында
шоғырландыру үшін жəне тұтыншыларды ерекше сұрақтар тарту үшін
қолданылады.
Стратегиялық жоспарлау базасында стратегиялық басқару дами
бастайды жəне бірінші болып мақсат бойынша басқару (МББ) болмаса
мақсатты менеджмент қайсысы тіке бұйрықты менеджментпен қарама-
қайшы келеді, əрбір нақты жағдайда тəуелді іскер бұйрық алғанда
қалай іс-əрекет жасау керек. Сонымен бірге жоспарлық менеджмент
бөлінеді, ал барлық жұмысты бөліктеп көрсетіп жəне қайсысын
орындау керектігін көрсетеді. Бұл нақты қайталанатын жүйе санын
өндіруді түсіндіреді. Мақсат бойынша басқару (МББ) ұйым
мүшелерінің біріген жасалып əр қызметке мақсат анықтап жəне
күштерін олардың мақсатын жетуі бойынша үйлестіру.
Мақсат бойынша менеджмент моделі бағынушы берілген уақыт
мезгілінде жұмыс істейді, ол менеджермен бағынушының арасындағы
мақсатқа жетудегі келісушілікті көрсетеді.
Бұл жағдайда менеджер бағынушыға кеңесші мəнінде болады. МББ
мына алғышартқа сүйеніп жасалынған, егер мақсат жақсы түсінілсе,
онда оған жету мүмкіндігі көбірек болады, ал прогресті тек алға
қойған мақсатқа деген көзқарас бойынша өлшенеді. Басқару процесі
мақсат бойынша 4 этаптан тұрады:
1. Кəсіпорын басқарушыларының өкілдіктерімен міндеттемелері
анықталады.
2. Қойылған міндеттемелерде менеджменттің мақсат өңдеулері
жүзеге асырылады.
3. Алға қойған мақсатқа жету үшін, нақты жоспарлар жасалады.
4. Бақылау жүргізіледі: өлшеу, əр басқарушы мерзімінен алынған
жұмыстың нəтижесін бағалау.
Сонымен, егер мақсатты болжау ол барлық басқару қызметінің
басы, оның міндетті жалғасы, мақсатқа жету үшін жұмыс түрлерін
анықтау болып табылады (б.т.). Менеджерлер тек қана жоспар
құрамай, сонымен қатар қалыптасу жолымен құрылымын процесстерін
23
жəне əдіс арқылы орындалуын ұйымдастырады, солар арқылы біріккен
жəне нəтижелі еңбек жүзеге асады.
Көрсеткіштер жүйесін оңдеу менеджерлерді қызметінде маңызды
орын алады. Сонымен көмегімен əр жұмысшының, бөлімшенің
толығымен кəсіп орын мен оның қызметі өлшенеді жəне бағаланады.
Біздің елде ұзақ мерзімді жоспарлау жəне бағдарламалау
аумағында жоспарлау жəне басқарудың мақсаттық бағдарлама əдісі
даму үстінде. Осы арқылы жоспар мақсаты қорлармен көмегімен
байланысады.
Жоспарды бағалау – жұмыстың нəтижесімен мақсаты арасындағы
айырмашылықты салыстыру арқылы жүргізіледі.
Бағалау процесі жоспарды қаита қарау мақсатында пайдаланады.
Нəтижелі болуы үшін, бағлау жүйелігін үздіксіз жүргізіліп отырылуы
қажет.
Өңделген процесс жоғарыдан төменге дейін барлық деңгейді
қамтуы тиіс. Сандық сияқты, сапалық белгілер қатарлары бар, олар
бағалау процесінде қолданылады. Бұл белгілер кестеде көрсетілген.
7 кесте
Жоспарды бағалау белгісі
Сандық белгі
Сапалық белгі
Нарық үлесі
Сату көлемінің өсуі
Көтеріліс үшін кеткен күндер
Өндірістің шығыны мен
нəтижелілігінің деңгейі
Шығынмен өтімділік
нəтижелігінің деңгейі
Кадрлар тұрақсыздығы
Жұмысқа шықпаулар
Жұмысшылардың
қанағаттандырылуы
Таза пайда
Акция курсы
Дивиденд нормасы
Акцияға есептелгендегі кіріс
Капиталдан пайда
Құнды қағаздар бойынша
пайда
Жоғары білімді менеджерлерді тарту
қабілеті
Клиентке қызмет көрсету көлемінің кеңесі
Нарық білімінің тереңдетілуі
Қауіп санының төмендеуі
Мүмкіндіктерді пайдалану
Белгілі жоспарланған мақсатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету
үшін ұйымдардың өз-ара анық қарым-қатынасын, жүйедегі əр-бір
24
жұмысшылардың іс-əрекетін, оларды бөлімшелерге бөлу жүйені
басқарушы орнын анықтау ұйымның міндет болады.
Менеджмент құрылымы бөлімшелердің жəне жеке басқару
жұмысшыларының жиынтығы жəне олардың бағынушылықтары
немесе тігінен жəне көлденеңнен байланысының тəртібі деп
түсіндіріледі.
Менеджмент құрылымы көптеген сапалық қасиет менеджмент
құрылымын жасағанда талапқа сай фактор қортындыларын жақсылап
байланыстыру керек.
Менеджмент құрылымы неғұрлым күрделі болған сайын,
рационалды менеджмент құрылымы жауап беретін принциптері
маңыздырақ.
1.
Басқару
бірлік
принциптері
мен
қызметкерлердің
жауапкершілігі. Ол екі жақтылық бағынуды алып тастайды жəне
қарама-қарсы басқаруға мүмкіндік жəне бұйрық алуға мүмкіндік
алады.
Əр звенода бір ғана бастық болу керек, ол соған бағынып, содан
ғана бұйрық жəне басқару алады. Сонымен басқару звеносы екі
объектіні де бір уақытта нəтижелі басқара алмайды.
2. Сызықтық жəне функционалды басқарудың арасындағы нақты
шекара қою принципі. Сызықтық басқару өндірісті өнімді басқаруды
іске асыру керек. Сызықтық басқаруға функционалды көмек көрсету
оны керекті ақпаратпен жəне кеңінен қамтамасыз ету керек.
3. Бақылауды бөлу принциптері. Бір адам нəтижелі басқару үшін
яғни басқару нормасын орындау үшін дұрыстап бағынушылардың
санын анықтап алуы керек.
4. Нақты функционалды шек қою принципі. Əр өндірістік жəне
функционалды звеноның нақты сызылған функциясы болуы керек, ол
басқа бірде-бір менеджмент деңгейінде басқа бөлімшелер фунциясына
тиіспеуі қажет. Диалектикалық менеджмент функциясы жəне құрылым
бірлігі бөлім, бюро жəне басқа да бөлім ұйымдардың анық санын
жасағанда көрінеді.
5. Менеджменттің звеносы мен міндетті адамдардың құқықтары
мен, міндеттемелері мен жауапкершіліктерінің сай болу принципы.
Тек қана осындай ғана сəйкестік қана шешім қабылдау жəне оны
жүзеге асыруға нақты шарт жасады.
6. Иілгіштік пен үнемділік принципы менеджменттің ұйымдастыру
құрылымы ішкі жəне сыртқы өзгерістерге өз шығын мен əсер етуі
қажет. Менеджердің мəселесі көрсетілген принциптерге жауап беретін,
бəрінен ұйымның мақсаты мен мəселесіне жақсы жауап беретін жəне
25
Достарыңызбен бөлісу: |
