Немене ,  шабыныңды  басар  деп  қорқамысың?  Немене

 
115 
айтпақшы
  едім. 
Айтпақш
ы  сол  жүнді  колхоздың  отарларында 
тонналап  қырқып  жатады... 
(Ш.А.)
 
Рас
  қазақ  тілінде  адамға 
байланысты  есім  сөздер  тікелей  жіктеледі  де,  жіктік  жалғау  тікелей 
сол түбірге жалғана алады. 
(С.И.)
 Оның айтқаны 
рас
 екен. 
Екінші 
ел 
алатын  тәсілді  айттыңыз. 
(М.Ә.)
 
Екінші
  тілек  тілеңіз,  Ер  шұғыл 
пасық залымның Тіліне еріп азбасқа. 
(Бұқар жырау)
 
 
176-жаттығу.
  Мәтінді  қыстырма  сөздердің  тыныс  белгілерін  қойып, 
көшіріңіздер. Қыстырма сөздердің астын бір, қыстырма сөз тіркестерінің астын 
екі, қыстырма сөйлемдердің астын үш сызықпен сызыңыздар. 
Осы  кезде  Құнанбайға  Жексен  шаққан  болу  керек  әкесі  Абайға 
айғайлады. 
(М.Ә.)
  Байжанның  қолына  түскен  материалдарға 
қарағанда ұзын сөздің қысқасы осы дәуірге шейін Сырдың асау суын 
бағындырған  бір  ел  де,  бір  мемлекет  те  болмаған. 
(С.М.)
  Сөз  жоқ 
барлық сөздер әрине олар грамматикалық сипаты жағынан белгілі сөз 
таптарына жатады, «тілдің сөздік құрамына енеді», бірақ бұл екеуі екі 
түрлі құбылыс қой. 
(С.И.)
 Шыңғыстан Жақып, Шоқан (жұртқа мәлім 
Шоқан  Уәлиханов),  Мақы,  Махмет  туады.  –  Астапыралда  (солай 
дейтін  оның  кейде  әдеті  болушы  еді)!  –  деді  Итбай. 
(С.М.)
  Сөйтіп 
сөздерді біріктіру, тіркестіру, қосарлау (сөзжасамға қатыстысы) жеке-
жеке сөзжасам үлгілері болып табылады. 
(С.И.)
 Өлең шарттылығына 
байланысты  және  белгілі  бір  регион  тұрғындарына  (Қ.Өмірәлиевше 
Батыс  Қазақстан  өлкесіне)  біршама  түсінікті  болғандықтан,  кейбір 
лексикалық  және  грамматикалық  көнеліктер  өзгермей  жеткен. 
(Р.С.)
 
– Ақыл аға! Осы айтқаныңыз мен білсем талай хакім, ойшылдардың 
да  сан  кітаптарында  осылайша  қойған  сауалы  сияқты...  –  деп 
Мағашқа қарады. 
(М.Ә.)
 
 
177-жаттығу.
 Көркем шығармалардан қыстырма сөздерге, сөз тіркестеріне 
және сөйлемдерге бес мысалдан тауып, кестені толтырыңыздар. 
 
Қыстырма сөздер 
Қыстырма сөз тіркестері 
Қыстырма сөйлемдер 
 
 
 
 
178-жаттығу.
  Мәтіннен  үлгіге  сәйкес  қыстырма  сөздері  бар  я  жоқ 
сөйлемдерді бір-бірінен ажыратып, тыныс белгілерін қоя отыра, бағанға бөліп 
жазыңыздар. Ережемен дәлелдеп түсіндіріңіздер. 
Үлгі 
Қыстырма сөздері бар сөйлемдер 
Қыстырма сөздері жоқ сөйлемдер 
Әрине,
  жақ  пен  жіктелу  ұғымы  бір-біріне 
толық балама емес. (С.И.)  
Қорыққаннан 
тіпті 
даусы  шықпай  қалды. 
(Ә.Н.) 

 
116 
 
Әсіресе 
Тәңірберген  болыстық  қолда  тұрғанда  теңіз  жағасының 
шұрайлы шабындығын өздеріне қаратып алғысы кеп, софы ағасының 
дегеніне көнбей қойды. 
(Ә.Н.)
 
Сөйтіп
 ілік септік пен тәуелдік жалғау 
арқылы  тіркескен  сөздер  арасындағы  байланыс  түрі  өте  күрделі. 
(С.И.)
 
Бірақ
  көптен  бері  күн  жылымық  тартып,  ұлы  теңіз  ұстаса 
қоймайды. 
(Ә.Н.)
 
Сондай-ақ
  қалып  етістіктері  есімдерше  етістік 
тұлғаларының  ішінде  есімше  жіктеледі. 
(С.И.)
 
Ал
  кең  жайлау  көз 
жеткен  жерге  дейін  шұбыртқан  мал. 
(Ә.Н.)
 
Ең  алдымен
  етістік 
семантикалық жағынан тілімізде қимылды, процесті, әртүрлі өзгеріс, 
құбылысты  білдіретін  сөздер  болып  табылады. 
(С.И.)
 
Ал
  әлгі 
қолжетпес  жадыра  жаздың  керемет  дүниесі  бұрқасынның  бұрқ-сарқ 
сарынына  үн-түнсіз  батып  кетіп,  біржола  ғайып  болды. 
(Ш.А.)
  – 
Қысқасы
  жұрт  жұмыста  жүргенде,  біздің  бүйтіп  шуақтап 
отырғанымыз  келіспейді,  солай  емес  пе? 
(Ғ.Мүс.)
  Жорғаның  бүкіл 
түр-тұлғасын, 
тіпті
  алдыңғы  оң  аяғының  шашасына  біткен 
қарақошқыл мүйізге дейін көрді. 
(Ш.А.)
 
Тіпті
 анамның қыр мұрынды 
қызыл  жүзі,  қалың  келген  қара  қасы,  басын  әнтек  бұрып,  төмен 
отырып келгенде көрінетін ақ тістері де көз алдымда. 
(С.Ш.)
 

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: