38
Ал ӛте ҥлкен немесе ӛте кіші нақты сандар кӛрсеткіші бар экспоненциал сандар
ретінде
mЕ
р тҥрінде жазылады да, олардың диапазоны әлде қайда кең болады,
мҧндағы
m – санның мантиссасы деп аталады,
Е – онның дәрежесі дегенді
білдіреді, ал
р – дәреженің ӛз мәні. Мысалы:
Кәдімгі жазылуы
С тілінде жазылуы
145
145
147,125
147.125
-6,045
-6.045
12*10
14
12Е+14
-0,52*10
4
-0.52е4
5,2*10
-12
5.2е-12
-45*10
6
- 45Е6
Символдардан тіл лексемдері қҧралады, ал лексемдер константалар, айныма-
лылар, идентификаторлар, т.б. тҧрады.
Тұрақты немесе
константа деп программаның орындалу барысында мән-
дері ӛзгеріссіз қалатын шамаларды айтады, олар
сандық, символдық немесе
тіркестік мәнді тҧрақты тҥрде қабылдайтын лексем болып табылады.
Тіл ережесі бойынша бірнеше константа типтері болады, мысалы,
символдық, бҥтін, нақты константалар, т.б. Компилятор константаны лексем
(қарапайым конструкция) ретінде қарастырып, оны сыртқы тҥріне қарай бір
типке жатқызады.
Айнымалылар деп программаның орындалу барысында әртҥрлі мәндерді
қабылдай алатын шамаларды айтады. Әрбір айнымалы мен константа
программа алдында сипатталуы тиіс. Олардың компьютер жадында алатын
орны типтеріне байланысты болады. Константалар мен айнымалылар
идентификатормен белгіленеді.
С тіліндегі
айнымалы – белгілі бір типтегі
мәліметтер сақталатын компьютер жадының ат қойылған аймағы. Айныма-
лының аты мен мәні болады. Аты компьютер жадында мәні сақталған мәліметті
пайдалану ҥшін керек. Пайдалану алдында кез келген айнымалы сипатталуы
тиіс. Мысалы:
int a; float x;
Атау – идентификатор (
іdentіfіcatіon – объектінің белгілі бір
символдар тіркесіне сәйкестігін бекіту) программаны және программадағы
тҧрақтыларды, типтерді, айнымалыларды, функцияларды, файлдарды және
тағы басқаларды белгілеп жазу ҥшін қажет. Идентификаторлар тҧрақтыларды,
айнымалыларды, олардың тҥрлерін, функцияларды, программаларды, файл-
дарды, т.б. программа объектілерін белгілеу ҥшін қолданылады. Оның ҧзын-
дығын ӛте ҥлкен етудің қажеті жоқ, ӛйткені атауларды теру және кейіннен
сақтау біраз уақытты керек етеді.
Идентификатор – латын әрпінен басталып, әріптер мен цифрлардан
тҧратын тізбек. Мысалы, a, beta, b5, baga, т.с.с. Айнымалыны сипаттау мынадай
нҧсқада орындалады:
char f;
long z, t;
39
int a, beta, baga;
float b5, k, n;
int y = 10;
Қолданылатын негізгі типтерге мыналар жатады:
char, short, int, long, float, double.
Алғашқы тӛрт тип бҥтін сандарды, соңғы екеуі – нақты сандарды ӛрнектейді,
char типі компьютерде бір символды (байт) бейнелейді.
Идентификаторлар латын әліпбиінің бас және кіші әріптерінен және цифр-
лардан қҧралады. Әріп ретінде астын сызу символын (_) қолдануға рҧқсат
етілген. Бас әріп пен кіші әріп бірдей болып саналмайды, олар әртҥрлі
идентификаторлар болып есептеледі, мысалы,
abc, ABC, A128B, a128b тӛрт
тҥрлі идентификатор болып есептеледі.
Идентификатор ҧзындығына шек қойылмайды, бірақ оның алғашқы 31
символы ғана мағыналы болып саналады. Идентификатор оны сипаттау кезінде
анықталады да, кейінгі операторларда қолданыла береді. Сипатталатын иденти-
фикатор С тілінің алдын ала анықталған тҥйінді сӛздерімен сәйкес келмеуі тиіс.
Константалардан, айнымалылардан, функциялардан және операциялар таң-
баларынан
өрнектер қҧралады. Әрбір
ӛрнек арифметикалық операциялар
таңбаларымен қажетті жақшалар кӛмегімен біріктірілген бірнеше операнд-
тардан (сан, айнымалы, константа) тұрады. Математикадағы формулалар,
алгебрадағы кӛпмҥшеліктер программалау тілінде тек осы ӛрнек ҧғымы
арқылы беріледі.
Егер ӛрнек мәні бҥтін немесе нақты сан болатын болса, ол арифметикалық
ӛрнек болып саналады. Арифметикалық ӛрнектерде мынадай операциялар: + -
* / % болады. Жалпы ӛрнектер бір жол бойына жазылады және олардағы
операция реттілігі жақшалармен анықталады. Ӛрнектерді жазу мысалдары:
і = і+1; k = 5.35; x1= (-b+sqrt(b*b-4*a*c))/(2*a);
y = sqrt(sin(x)+1); c = 2*pі*r; R = 19.36;
Қатынас таңбасы арқылы біріктірілген екі арифметикалық ӛрнек мәні басқа
тілдердегідей ақиқат (0-ге тең емес) немесе жалған (0-ге тең) деп айтылады.
Бірақ С тілінде логикалық тип тҥсінігі айтылмайды, ол С++ тілінде бар.
Түйінді сӛздер – мағынасы алдын ала анықталған идентификаторлар,
олардың саны шектеулі. Тҧтынушы айнымалы, константа, ӛз функциялары
аттарында тілдің тҥйінді сӛздерін пайдаланбауы тиіс, олар тек ӛз мағынасында
ғана қолданылады.
Бірсыпыра тҥйінді сӛздер тізімін келтірейік.
auto
double
int
struct
break
else
long
switch
registertupedef char extern return void case float
unsigned default for signed union do if sizeof volatile
continue enum short while
Бҧған қоса операторлар мен стандартты функциялар аттары да тҥйінді
сӛздер тізімі секілді басқа мағынада қолданылмайды.
