Программалау тілдері жоғары оқу орындарына арналған оқулық

 
70 
s = s + i 
s = 0 
4.2-сурет. Қосынды табу 
алгоритмі 
 
басы 
i = 1,100,1  
s 
соңы 
#include  
main() 
{ int s=0,i; 
  clrscr(); 
  printf("1-ден 100-ге    
  дейінгі сандар қосындысы:"); 
  for(i=1;i<=100;i++) 
   s+=i; 
  printf("s=%d",s); 
  printf("\nАяқтау үшін Enter  
           басыңыз\n"); 
  getch();  
} 
2-мысал. Бҥтін сандардың кӛбейтіндісін ӛрнек-
тейтін n! мәнін, яғни n!=1*2*... n табу қажет. 
Бҧл алгоритмді қҧру барысында for 
операторының кері қарай есептейтін мҥмкіндігін 
пайдаланайық (4.3-сурет). 
#include  
#include  
main() 
{ int p=1,i; 
  int n; 
  clrscr(); 
  printf("n санын енгізіңіз  
        де, Enter басыңыз:"); 
  scanf("%d",&n); 
  printf("1-ден n-ге дейінгі  
         сандар көбейтіндісі:"); 
  for(i=n;i>1;i--) 
   p*=i; 
  printf("s=%d",p); 
  getch();  
} 
 
3-мысал. 
/* х айнымалысы берілген алғашқы мәннен (х0) соңғы мәнге 
(хk) дейін тұрақты қадаммен (dx) өзгеріп отырғанда, у 
функциясының мәндерін анықтау */ 
#include  
#include  
main() 
{ float x,y,x0,xk,dx; 
clrscr(); 
i = n,2,- 1 
p =1 
p 
n 
енгізу 
басы 
p = p*i 
   соңы 
4.3-сурет. Факториал табу 
алгоритмі 

 
71 
printf ("х-тің алғашқы,соңғы мәндері : "); 
scanf ("%f%f",&x0,&xk); 
printf ("х-тің өзгеру қадамы dх: "); 
scanf ("%f",&dx); 
x=x0; 
printf ("----------------------\n"); 
printf ("     x   |     y\n"); 
printf ("----------------------\n"); 
 
for(x=x0;x<=xk;x+=dx) 
{ y=-2.4*x*x+5*x-3;   /* функция */ 
    printf("%6.2f   |  %6.2f\n",x,y); 
} 
 printf ("----------------------\n"); 
 printf("\nАяқтау үшін Enter басыңыз"); 
 getch (); 
} 
4-мысал. 



10
1
2
2
i
i
y
 қосындысын анықтау керек. 
 
#include  
#define n 10 
main() 
{ 
int i; 
float s=0; 
for(i=1,i<=n;i++) 
    s+=i*i/2; 
printf (“нәтиже= %f\n”,s); 
} 
For  цикл  операторындағы  жақша  ішіндегі  соңғы  ӛрнек  ретінде  жалпы 
дҧрыс жазылған кез келген ӛрнекті пайдалануға болады. 
 Мысалы: 
for(d=0.1; d<50; d*=5) 
   printf(“%f”,d); 
For  цикл  операторындағы  жақша  ішіндегі  бір  немесе  бірнеше  ӛрнектерді 
жазбауға да болады, бірақ мҧндайда ; символын міндетті тҥрде ӛз орындарына 
жазып отыру керек,  мысалы:  
x=2;  
for(n=4; x<=100;) 
   x=x*n; 
For цикл  операторында қҧрама ӛрнектерді  «  , » операциясы  арқылы  жазуға 
да болады,  « , » операциясы қҧрама ӛрнекті ҧйымдастыру ҥшін қолданылады. 
Осы операцияны қолданғанда, ҥтір арқылы бӛлектенген ӛрнектер сол жақтан оң 

 
72 
басы 
s=0 
k=1 
жоқ 
иә 
k≤100 
s=s+k 
k=k+1 
s 
Соңы 
4.5-сурет. Бҥтін сандарды қосу 
алгоритмі 
жаққа  қарай  есептеледі.  «  ,  »  операциясы  цикл  операторының  тиімді  болуы 
ҥшін жиі пайдаланылады. Мысалы: 
main() 
{ 
int x,y; 
for(x=1,y=9;x<=10; x++,y--) 
printf(“%d%d\n”, x,y); 
} 
Мҧнда  алғашқы  ;  белгісіне  дейін  және  соңғы  ӛрнек  арқылы  осы  цикл 
операторында  екі  параметр  мәні  беріліп  (x=1,y=9;),  олар  x,y  айнымалыларын 
ӛзгерту ҥшін қолданылып отыр.  
4.2 While операторы 
Орындалу  саны  алдын  ала  белгісіз  болатын 
циклдер  қҧру  кезінде  шарттары  алдын  ала  немесе 
соңынан  тексерілетін  екі  цикл  тҥрі  бар.  Шарты 
алдын  ала  тексерілетін  цикл  операторының 
орындалу  схемасы  4.4-суретте  кӛрсетілген.  Оның 
жазылуы: 
while (шарт-өрнек) 
      оператор; 
Мҧнда  шарт  ретінде  шартты  ӛрнек  немесе  кез  келген  типтегі  ӛрнек  пайда-
ланылуы мҥмкін. Оператор қарапайым немесе қҧрама болуы мҥмкін. Ол қҧрама 
оператор  болса, онда  операторлар  жиыны  жҥйелі  жақшаға  алынып  жазылады. 
While операторы орындалғанда, алдымен, жақша 
ішіндегі ӛрнек есептеліп тексеріледі. Егер ӛрнек 
мәні  ақиқат  болса  немесе  жалпы  жағдайда  0-ге 
тең  болмаса,  онда  оператор  атқарылады.  Содан 
соң  жақшадағы  ӛрнек  тағы  да  есептеледі.  Егер 
ӛрнек  мәні  жалған  болса  (немесе  жалпы  жағ-
дайда 0-ге тең болса), онда while цикл операторы 
ӛз жҧмысын аяқтайды.  
Мҧнда шарт-ӛрнек қҧрамына кіретін айныма-
лы цикл ішінде ӛзгеріп отырады. 
1-мысал (4.5-сурет).  
/* 1-ден 100-ге дейінгі бүтін  
сандар қосындысы */ 
#include  
#include  
main() 
{ 
int s,k; 
clrscr(); 
while 
жоқ 
иә 
шарт? 
оператор 
4.4-сурет.Шарты алдын 
ала тексерілетін цикл