Әдіснамалық білімнің деңгейлері

- үшіншіден, барлық білім беру және тәрбиелеу мәселелері жалпы адам туралы барлық ғылыми негізінде талдау: әлеуметтану, психология, антропология, физиология, гентика және т.б. яғыни, педагогика – барлық адамның заманауи білімдерін біріктіретін және адам туралы барлық педагогикалық ғылыми ақпаратты жүйелеп жүзеге асыратын ғылыми;

- төртіншіден, зерттеуде жүйелілік, қатынасқа бейімделеу (құрылым, құбылыстары мен элементтер байланысы, даму динамикасы, тенденциялар, негізгі талаптары мен ерекшеліктері);

- бесіншіден, ұжымның жіне жеке адамның дамуындағы, білім беру мен тәрбие үдерісіндегі қайшылықтарды көрсету және шешу;

- алтыншыдан, теория мен тәжірибе байланысын құру, олар және оларды жүзеге асыру, педагогтардың жаңа ғылыми концепцияларына бейімделуді, жаңа педагогикалық ойлар қалыптастыру.

Қазіргі ғылымтануда әдіснаманы ғылыми танымдық қызметтің нысандары мен әдістері, құру принциптері туралы ілім ретінде таниды.

Ғылым дамуының алты негізгі заңдылығын бөліп айтуға болады.

1.Ғылым дамуының қоғамдық-тарихи тәжірибенің қажеттіліктерімен байланыстылығы – бұл ғылым дамуының басты қозғаушы қайнар көзі. Бұл жерде оның жай ғана тәжірибемен,педагогикалық білім беру қажеттіліктермен емес, атап айтқанда, қоғамдық-тарихи тәжірибенің қажеттіліктерімен тығыз байланысты екенін қадап айтуымыз керек. Әрбір зерттеу тәжірибенің нақты сұраныстарына байланысты жүргізілуі шарт емес, ол ғылым дамуының өзінен бастау алып, мысалы, ғылымның жеке мүддесінен туындауы мүмкін.

2.Ғылым дамуының дербестігі. Тәжірибе ғылымының алдында қаншама нақты міндеттер қойылса да, бұл міндеттерді шешу ғылым белгілі бір деңгейге жеткенде, ақиқатты тану үрдісін дамытуда белгілі бір сатыға көтерілген жағдайда ғана жүзеге асырылуы мүмкін. Мұндай жағдайда көбінесе ғылымнан айтарлықтай жігерлік пен табандылық талап етіледі, өйткеніоның ғылыми көзқарастары, ғылыми негіздемелері қалыптасқан дәстүрлерге, қайсыбір министірліктердің нұсқауларына немесе қолданыстағы нормативтер мен құжаттардың ережелеріне, т.с.с. қайшы келуі мүмкін.

3. Ғылыми теориялардың, идеялар мен ұғымдардың, ғылыми таным әдістерімен құралдардың даму сабақтастығы. ғылым дамуындағы әрбір неғұрлым жоғарғы саты соның алдындағы сатының негізінде, бұрын жинақталған құндылық атауының бәрін сақтай отырып тұрғызылады.

4. Ғылымның дамуында ғылымның теориялық негіздерінің, оны ұғындыру мен түсіндірілуі жүйенің байсалды (эволюциялық) және қарқынды (революциялық) даму кезеңдерінің ауыспалылығы. Ғылымның эволюциялық даму өмірде бар теориялық көзқарастардың шеңберінде жаңа фактілердің, эксперименттік мәселелердің біртіндеп жинақталу үдерісі, соған байланысты бұрын қабылданған теорияларды, ұғымдар мен принциптерді кеңейу, нақтылау және жеріне жеткізе пысықтау арқылы жүзегеасырылады. Ғылымдағы революция бұрынғы көзқарстардың щеңберіне симайтын жаңа деректердің жинақталуы, жаңа құбылыстарды түбірімен қопарып, қайта құру, ірге қағидаларды қайта қарау басталады. Бірақ мұндай тазару бұған дейінгібілімнің мазмұнына емес, оның жансақ тұстарына бағытталған.

5. Барлық ғылым салаларының іс-әрекеті өзара тығыз байланысты. Осыған орай басқа бір ғылымның әдістері мен тәсілдері арқылы ғылымың бір саласының пәнін зерттеуге болады. Соның нәтижесінде әртүрлі сапалы құбылыстардың мәні мен заңдылықтарын неғұрлым толық және терең ашып көрсетуі үшін қажетті жағдайлар жасалады.

6. Сынның еркіндігі, ғылым мәселелерінің кедергісіз талқылануы, әртүрлі пікірлерін ашық та еркін бой көрсетуі. Табиғаттағы,қоғамдағы және адам бойындағы құбылыстар мен үдерістердің диалектикалық қарама-қайшы сипаты ғылымда бірден және тікелей ашылмайтындықтан, айтысушытүрлі пікірлер мен көзқарастарда зерттеу үрдістерінің тек жекелеген қарама-қайшы сипаты ғылымда бірден және тікелей ашылмайтындықтан, айтысушы түрлі пікірлер мен көзқарастарда зерттеу үрдісітерінің тек жекеленген қарма-қайшы жақтары ғана көрініс береді. Осындай күрестің арқасында зерттеу объектілеріне\ деген әртүрлі көзқарастардың бастапқы бір жақтылығы ығысады да, бүгінгі күннің шындығына сәйкес келетін біріңғай көзқарас қалыптасады.

Зерттеудің әдіснамалық принциптері. Кез-келген педагогикалық зерттеу негізгі ережелері мен принциптерінен көрініс табылады.Олар:

- Зерттеуде жүйелі қатынасты-максималды қалыптастыру

- Игеретін құбылыс механизмін ашу

- Тұтас тәрбие барысында игерілетін педагогикалық үдеріс немесе құбылыстың нақты орнын анықтау.

- Педагогикалық құбылысты игеруде көп мақсаттылығы

- Зерттеу жұмысын жүргізуде барлық игеру әдісі

- Әр түрлі зерттеу әдістері арқылы педогогикалық деректер зерттелінеді

- Зерттеу нәтижесінде шынайы «философиялық, логикалық және психологиялық, педагогикалық талдауды талап етеді».

Обьективті принцип- жалпы ғылыми принцип. Бұл педагогикада ең негізгі орынды алады. Субъективизмді жеңудегі ең алдымен өзінің ғылыми нәтижесінде негізделген талап қайта – қайта тексеру болу тиіс. Әсіресе өзінің идеясымен тиянақты қорытындыланады. Оның негізгіьталапьары:

- Баланы зерттеуде бірнеше әдістермен әр дерктерді тексеру

- Алынған дерек материалдарды тексеру, нақтылау

- Өзін-өзі тексеру, өзінің эмоциясын тексеру, бақылау

- Баланы тәрбиелеу мен оқытудың бірлігі

Ұжым мен тұлғаны бір мезгілде игеруді зерттеу принципі. Даму өзгерістеріндегі игеруді зерттеу принципі. Кез- келген ғылымда тарихи принцип маңызды. Зерттелгелі отырған мәселе терең қарастыру принципі

- Ғылымға сенімді қару мен өте сақ көзбен қараудың үйлесімділігі

Культурологиялық принцип мәдениет пен білім беруде оның мазмұнын құрайтын, табиғат, қоғам, әрекет жолдары, эмоциональды-еріктік және адамды қоршаған қоғамға, еңбекке және қарым-қатынасы ретінде көрінеді.

Культурологиялық принцип танымның нақты ғылыми әдіснамасы ретінде өзара байланысқан үш аспектіден тұрады: аксиологиялық, технологиялық, тұлғалық-шығармашылық.

Аксиологиялық (құндылықты) аспект жеке тұлғаның құндылықты бағдарын зерттеп, қалыптастыруды қамтамасыз ететін педагогикалық үдерісті ұйымдастыруды көздейді.

Технологиялық аспект мәдениетті адамның іс-әрекетінің арнайы тәсілі деп түсінумен байланысты.

Тұлғалық-шығармашылық аспект индивид пен мәдениеттің обьективті байланысымен түсіндіріледі. Ол мәдениет құндылықтары мен жеке тұлға мен шығармашылық іс-әрекетінің байланысын талап етеді.

Полисубьектік принцип адамның мазмұны оның іс-әрекетіне қарағанда жан-жақты, бай және күрделілігінен келіп шығады. Осы принцип тұлғалық және іс-әрекеттік принциптермен бірігіп гуманистикалық педагогиканың әдіснамасын құрайды.

Этнопедагогикалық принцип культурологиялық принциптен өзгеріп келіп, сол трансформацияда жалпы адамды, ұлттық және жалқы бірлікте көрінеді. Ұлттық мәдени білім беру мекемелерінің басты ерекшелігі осы ортаны зерттеп, қалыптастыру және оның тәрбиелеу мүмкіндіктерін қолдану педагогтың басты міндеті болып саналады.

Антропологиялық принцип адам туралы барлық ғылымдардың деректерін жүйелі пайдалану; адамның тұтас табиғатын, оның мүмкіндіктері мен қажеттілігін ескере педагогикалық үдерісті құру және жүзеге асыру.


Қолдынылған әдебиеттер тізімі:

1 Қаңтарбай С.Е., Жүсіпова Ж.А. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір» 2011. – 272 б.

2 Брызгалова С.И. Введение в научно-педагогическое исследование. - Изд. Калининградского государственного университета, 2010.

3 Образцов П.И. Методы и методология психолого-педагогического исследования. - СПб.: Питер, 2011.

4 Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования: Учебное пособие для вузов. – М.: Академический Проект; Фонд «Мир», 2012.

5 Борытко Н.М., Моложавенко А.В., Соловцова И.А. Методология и методы психолого-педагогических исследований. – М., «Академия», 2010.

6 Организация психолого-педагогических научных исследований: учеб. пособие /Г.М. Кертаева, О.Б. Боталова. – Алматы, 2010.

Тақырып: Педагогикалық зерттеудің логикасы
Жоспар:

1. Педагогикалық зерттеудің құрылымы және логикасы.

2. Зерттеулердің негізгі кезеңдері.
Педагогикалық ғылыми зерттеудің деңгейлері қалыптасқан:

1. Эмпирикалық (практикалық) – мұнда жаңа ғылыми фактілер анықталып эмпирикалық заңдылықтар тұжырымдалады. Жинау, таңдау, сәйкестендіру, талдау және жалпылау, практикалық зерттеуден алынған педагогикалық фактілер сандық, сапалық өңдеуден өтеді.

2. Теориялық: негізігі, жалпы педагогикалық заңдылықтар құрылады, бұрын зерттеліп ашылған фактілерді анықтап, болашақта фактілерді жағдайларды алдын ала болжай және көре білуге мүмкіндік туғызады.

3. Әдіснамалық: эмпирикалық және теориялық зерттеу нәтижесінде педагогикалық құбылысты зерттеудің жалпы принциптері мен әдістері мен теориясы құрылады. Зерттеудің бұл деңгейі фундаментальдық деп аталады.

Ғылыми-педагогикалық зерттеудің әдіснамалық принциптері:

• 
  педагогикалық құбылыстардың сеебептерін, факторын, шарттарын анықтаудың объективтілігі және шарттылығы;
  
• 
  педагогикалық құбылыстарға және процестерді зерттеуге тұтастай қарау;
  
• 
  құбылыстардың байланысын және басқа құбылыстармен өзара байланысын зерттеу.
  

Зерттеу тақырыбы: зерттеу мәселесінің аспектілерінің анық, қысқа берілуі. Тақырып сол қоғамның объективті талаптарына, сұраныстарына жауап бере алатындай болуы керек. Зерттеу объектісі – іздену аймағы. Мұндай объектілерге педагогикалық жүйе, құбылыс, процесс (тәрбиелеу, білім беру, даму, жеке тұлғаны қалыптастыру, ұжым) жатады. Зерттеу пәні – объектінің ішін ізденудегі аспектісі, зерттеліп отырған құбылыстың таралу процесі, элемент, байланыс, қатынастардың жиынтығы.

Зерттеудің өзектілігі – жауабын іздейтін ғылымдағы сұрақ немесе зерттеліп отырған құбылыстың белгісіз жағын құру.

Зерттеудің мақсаты: зерттеліп отырған мәселенің себеп-салдар байланыстарын және заңдылықтарын айқындау, теориясы мен әдістемесін ұсыну.

Зерттеу міндеттері: зерттеу, анықтау, айқындау, қорытындылау, нақтылау, ұсыну, тәжірибелік жұмыста тексеру.

Зерттеудің болжамы: педагогика ғылымындағы өзекті мәселенің теориялық және практикалық жағын талдау негізінде шешімін алдын ала болжау. Зерттеуші болжамында жаңаны алдын ала көрк алатындай болуы керек. Жоғарыдағы ғылыми жұмыстың компаненттері бір-бірімен тығыз байланыста болуы қажет. Егер дұрыс құрылмаған жағдайда, онда дұрыс ғылыми дәлелді нәтиже алынбайды.

Ғылым дамуының заңдылықтарына, сипатына қарай ғылым логикасы саласының өзіндік ерекшелігі бар. Ғылым логикасы – ғылыми танымның логикалық заңдылықтарын зерттейтін филлософияның бір саласы. Ғыылым, ғылыми теория өзінің зерттейтін затын ұғым мен ой формаларында бейнелейді. Соның арқасында ғылым берілген пән саласында ой-өрісінің барысын, ережелерін анықтайды. Осыған орай әрбір ғылымның өзіндік логикасы бар деуге болады. Олай болса ғылымды логикалық тұрғыдан талдау мәселесі заңды болып табылады. Демек, ғылымның өзін зерттеу мәселесі қажет екендігі айқындалып отыр.

Зерттеу логикасы:

1. 
   Тақырыпты, өзекті мәселені, мақсатты, объектіні, пәнді, зерттеу міндеттерін анықтау.
   
2. 
   Зерттеу жоспарын құру және жоспардың бірінші нұсқасы бойынша орындалуы.
   
3. 
   Зерттеу проблемасы бойынша әдебиеттердің тізімін құру.
   
4. 
   Зерттеудің жалпы әдістемесін және әдістерін, базасын белгілеу.
   
5. 
   Теориясын және тарихын зерттеу, негізгі ғылыми терминдерді талдау.
   
6. 
   Осы проблеманың практикадағы тәжіріибесін зерттеу.
   
7. 
   Анықтайтын материалдар жинау.
   
8. 
   Алынған нәтижені талдау және жинақтау және болжам негізінде құру.
   
9. 
   Болжамды тексеру әдістемесін құру.
   
10. 
    Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізу пилотный (алдын ала тексеру) және қалыптастыру эксперименті, тәжірибелік жұмыстар.
    
11. 
    Бақылау сөздерін жұргізіу
    
12. 
    Алынған нәтижені талдау және жалпылау, зерттеліп отырған проблеманы теориялық негіздеу.
    
13. 
    Практикалық нұсқауды ұсыну.
    
14. 
    Жұмысты безендіру және әдебиетті редакциялау.
    

1 Қаңтарбай С.Е., Жүсіпова Ж.А. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір» 2011. – 272 б.

2 Брызгалова С.И. Введение в научно-педагогическое исследование. - Изд. Калининградского государственного университета, 2010.

3 Образцов П.И. Методы и методология психолого-педагогического исследования. - СПб.: Питер, 2011.

4 Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования: Учебное пособие для вузов. – М.: Академический Проект; Фонд «Мир», 2012.

5 Борытко Н.М., Моложавенко А.В., Соловцова И.А. Методология и методы психолого-педагогических исследований. – М., «Академия», 2010.

6 Организация психолого-педагогических научных исследований: учеб. пособие /Г.М. Кертаева, О.Б. Боталова. – Алматы, 2010.

Тақырып: Зерттеудің мәселесі мен тақырыбын анықтау - ғылыми ізденістің алғашқы кезеңі.
Жоспар:

1. Зерттеу мәселесі мен көкейкестілігі.

2. Зерттеу тақырыбы және оны негіздеу.
Зерттеу жүргізуде ең алдымен мәселені түсіне білуқажет. Себебі, мәселеде ғылыми білімдегі ақаулар көрініс табады.

Зерттеу мәселені көруден және сұрақ туындаудан басталады. Оны анықтау, оған қатысты қандай зерттеулер бар, қандай бағытта нәтижелері қандай деген сұрақтарға жауап іздеу. Зерттеуші бұрын зерттелген дүние негізінде нені зерттеу қажеттілігін анықтайды.

Мәселені анықтау зерттеушінің білім қорына, тәжірибесіне байланысты. Білгеннен білмейтінге ұмтылу, не жетіспейтіндігін анықтау.

Зерттеу мәселесі шешілуге тиісті, бірақ алі шешілмеген теориялық және тәжірибелік мүддені көздейтін күрделі танымдық міндет.

Педагогикалық зерттеулер тәжірибе қажеттілігінен туындайды. Ал, ғылыми мәселе тәжірибелік әрекетті жетілдіруге ықпал жасайды. Тәжірибе қажеттілігі әлі ғылыми мәселе емес. Ол сол мәселені зерттеуге, оның жолдарын іздеуге, табуға ықпал жасайды. Ғылым құралдарымен шешуді талап етеді. Кейбір тәжірибелік мәселелер ғылым құралдарынсыз-ақ шешіледі. Мысалы, кадрларды тұрақтандыру, шығармашылық жұмыс жасауға жағдай жасау және т.б. сондықтан көптеген зерттеушілер тәжірибе және теорияны байланыстыру мәселе болып есептеледі деп дәлелдейді.

Зерттеу проблемасы – практиканың қажеттілігі мен ғылымда сол ережені жасақтау деңгейі арасындағы қайшылықтың тұжырымдалуы, сондай-ақ осы қайшылықты шешу жолдары мен жағдайын іздеу (ғылымда бұрын зерделенбеген ішінен нені зерттеу керек?);

Зерттеу мәселесі – тәжірибенің күйін және ғылыми әдебиетті зерттеудің нәтижесі.

Тәжірибе мен теорияның арасындағы қарама – қайшылық – ғылыми мәселенің мәні.

Мәселені ғылыми жалпыланған сұрақтардың тұжырымдалған жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Сондақтан оқытушы болашақ мұғалімдерге мәселе (проблема) ұғымының мәнін ашып беруі тиіс. «Promblema» сөзі грек тілінен аударғанда «қиындық», «кедергі» деген ұғымды білдіреді.

Мәселені қою дегеніміз таным үдерістің барысында туындаған сұрақтардың ішінен нені зерттеу керек деген сұраққа жауап беру деген сөз.

Зерттеудің көкейкестілігін негіздеу- бұл мәселені осы кезде неге зерттеу керек екендігін түсіндіру. Демек, оқу мен тәрбиенің теориясын және тәжірибесін бұдан былай да дамыту үшін тиісті мәселелердің қажеттігін дер кезінде зерттеп, шешімін табудың маңыздылығын түсіндіру.

Көкейкесті зерттеулер белгілі кезеңдегі аса күрделі де қажет мәселелердің жауабын табады, педагогикалық ғылымға қойылатын қоғамның әлеуметтік тапсырысын бейнелейді, тәжірибеде орын алған келелі қайшылықтарды ашады. Көкейкестілік тиегі өзгермелі, қозғалысты, уақыт пен нақты әрі ерекше жағдайларға тәуелді.

Болашақ мұғалімдерді тәжірибелік және ғылыми көкейкестілікті ажырата білуге бағыттау керек. Мәселе ғылымда шешілген, белгілі бір себептермен тәжірибеге орын ала алмауы мүмкін. Бұл жағдайда мәселелердің ғылыми шешімін тәжірибеде қолдануға күшті жұмылдыру керек.

Мәселеде белгіленген қарама – қайшылықтар тақырыпты нақтылай түсуге ықпал етеді.

Тақырыпта мәселе көрінуі тиіс. Тақырып ғылымдағы жетістіктердің қозғалысын, қалыпты жағдайдан жаңаға ұмтылу, ескі мен жаңаның байланысын бейнелейді.

Зерттеу тақырыбы қойылған мәселенің ғылым аймағында зерттелу дәрежесінен туындайды.

Зерттеу тақырыбы – зерттеу аумағының нақты және қысқа шектелген аспектілері.

Зерттеу тақырыбы – ғылыми танымның, зерделеу, түсіндіру үдерістің немесе ғылыми әдістерді қолдану арқылы қайта құру жұмысының бағытталған педагогикалық шындықтың бөлігі ( не қарастырылады?).

Зерттеу тақырыбын анықтай отырып, оның көкейкестілігін төрт бағытта қарастыруға болады:

- көпшілік жұртшылықтың бұл зерттеуді қажетсіну;

- қоғам талабына сай болу;

- тәжірибедегі маңыздылығы;

- теориядағы зерттелуі.

Зерттеудің (тақырыптың) өзектілігі – қоғам дамуының белгілі бір кезеңінде білімге қоятын талаптарының қысқаша көрініс табуы, педагогикалық ғылымды дамыту үшін әлеуметтік-педагогикалық маңыздығы, мәнділігі, мәселеге ғылыми әдебиеттерде талдау жасалынғаны және педагогикалық практиканы жетілдіру үшін осы зерттеудің дер кезінде жүргізілетіні ( қазіргі уақытта неге нақ осы проблеманы зерделеу қажет?).

Зерттеу тақырыбын негіздеу - нақты тақырыпты зерттеу қажеттілігін растау;

Тақырыпты алғашқы негіздеу – мәселе бойынша ғылымның жай- күйін қысқаша сипаттау және нашар немесе жеткіліксіз әзірленген сұрақтарды нақтылау. Тақырыпты екінші қайтара негіздеу ғылымдағы қандай да бір сұрақтардың жеткіліксіз әзірленгендігіне байланысты қанағаттандырылмаған педагогикалық тәжірибенің қажеттілігінен туындайды.

1 Қаңтарбай С.Е., Жүсіпова Ж.А. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір» 2011. – 272 б.

2 Брызгалова С.И. Введение в научно-педагогическое исследование. - Изд. Калининградского государственного университета, 2010.

3 Образцов П.И. Методы и методология психолого-педагогического исследования. - СПб.: Питер, 2011.

4 Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования: Учебное пособие для вузов. – М.: Академический Проект; Фонд «Мир», 2012.

5 Борытко Н.М., Моложавенко А.В., Соловцова И.А. Методология и методы психолого-педагогических исследований. – М., «Академия», 2010.

6 Организация психолого-педагогических научных исследований: учеб. пособие /Г.М. Кертаева, О.Б. Боталова. – Алматы, 2010.

Тақырып: Зерттелетін мәселенің жағдайын талдау.
Жоспар:

1. Ғылыми әдебиетпен жұмыс. Әдебиет көздерінің түрлері.

2. Мәтінмен жұмыс (жоспар, көшірме, тезис, аннотация, рецензия, конспект, цитата).

3. Ғылыми түсініктер, ғылыми атаулар (терминология).

Библиография ғылыми жұмыстың өте қысқа баяандауы және конспектілеуде қарастырылған әдебиеттердің негізгі пікірлері мен қағидаларын неғұрлым кеңейтілген түрде жазып алу. Библиография құрастыру зерттеу мәселесімен байланысты іріктеліп алынған әдебиеттер тізімін дайындау. Ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасаудың өзіндік ерекшелігі бар. Ол үшін ақпарат көздерін білу керек. Ғылыми ақпарат көздерінің екі түрі бар:

1) құжаттық

- аутивизуалдық (видео, фото құжат)

- ғылыми (монография, конференция, симпозиум, компендиум, диссертация және т.б.)

- ғылыми-көпшілік (ғылыми-танымдық әдебиет)журналдар т.б.

- анықтамалар (сөздіктер, энциклопедия)

- оқу (оқулықтар, оқу құралдары, жаттығу, есептер жинақтары, хрестоматия және т.б.)

2) ақпараттық-библиографиялық

- библиографиялық көрсеткіш;

- библиографиялық шолу;

- библиографиялық құралдар;

- журнал және газеттерге библиогрфиялық қосымшалар;

- интернет;

- мамандандырылған ақпараттық-ізденушілік жүйелер.

Жоғарыда аталған әрбір ұғымның мәніне тоқталып өтейік:

Монография – толық, жүйелі баяндалғаннегізгі мәліметтері, бір мәселені зерттеу немесе автордың ғылыми жұмысының тақырыбы бандалған кітап немесе кітапша түрінде ғылыми басылым; ғылыми немесе оның белгіленген салаларының даму болашағы туралы өзекті және іргелі ғылым мәселесінің қорытындылау, жаңа болжамдар ұсыну мен оларды шешу тәсілдерін қолдау, толық және жүйелі зерттеу нәтижелеріне, соның ішінде авторлардың да зерттеулерінесүйенген ғылыми еңбек;

- Ұжымдық монография – пікірлес-авторлар ұжымымыен жазылған жалпы концепциялауда бағыттағы басылым (кітап, құрал);

- Компендиум – қандай да бір ғылымның, зерттеулердің және т.с.с негізгі ойларын қысқаша жинақтап беру;

- Диссертация – ізденушінің (диссертацияның) ашық қорғайтын және ғылыми дәреже алу үшін ұсынатын зерттеуі, ғылыми жұмысының қолжазбасы, автордың ғылыми дәреже алу үшін (ғылым кандидаты немесе докторы) ғылыми немесе ғылыми-білімділік мекемелерде дайындалған және ғалымдар кеңесінде қорғайтын ғылыми біліктілік жұмысы.

Симпозиум, конференция материалдары – ғылыми конференция қорытындылары кіретін мерзімді емес жинақ (бағдарлама, баяндамалар, ұсыныстар, шешімдер);

Журнал – әр түрлі қоғамдық саяси, ғылыми, өндіріс және басқа сұрақтар бойынша мақалалар және / немесе рефераттар, сонымен қатар әдеби туындылар, иллюстрациялар бар кітапша тәрізді түптелген мерзімді мәтіндік басылым, осы түрде ресми бекітілген басылымдар: Республикалық «Білім – образованиие», «Жоғары мектеп хабаршысы», «Вестник высшей школы Казахстана», «Ізденіс - пойск», «Творческая педагогика», «Парасат», және т.б; Ресейлік – «Вестник высшей школы – Alma mater», «Высшей образование в Россий», «Педагогика», «Мир образования», «Вопросы психологии», «Вопросы философии» және т.б; Халықаралық «Перспективы: вопросы образования», «Курьер ЮНЕСКО»;

Энциклопедия, энциклопедиялық сөздік – оқу, өздігінен білім алу және тәрбиелеуге арналған басылым түрі. Оқырмандарды қоршаған дүние, ғылым және техника негіздерімен, тарих және мәдениетпен таныстырады.

Негізгі талаптары: материалды түсініктілігі, баяндаудың қарапайым және анықтылығы, көрнекілігі, әдемі сыртқы безендірілуі.

Энциклопедиялық алфавитті, жүйелі әмбебап, салалық және тақырыптық болып бөлінеді.

Оқулық – бағдарлама және дидактикалық ғылымның талаптарымен белгіленген оқыту мақсаттарына сәйкес, белгілі бір оқу пәні бойынша ғылыми білімнің негіздері баяндалатын, кітап түріндегі оқытудың негізгі құралы.

Есептер жинағы – мұғалімге, өзіндік және бақылау жұмыстарын сұрыптауда (таңдау, іріктеу) оқушылардың жеке дара мүмкіншіліктерін ескере отырып ретке келтірілген есептер жинағын қамтитын білім беру ақпараттық-анықтамалық түрі. Жүргізілген сұрыптаулар оқушыларға арналған тапсырмалар ретінде дәстүрлі «қағаз»және электронды түрде ұсынылады.

Есептер мен жаттығулар жинағы – өткен оқу материалын әрекеттік деңгейде меңгеру мүмкіншілігін туғызатын тәжрибиелік есептер мен жаттығулары бар басылым;

Морфология

Жинақтағы мақалалар

тезис

Өнімді талдау

Өнәмді апробациялау

мәнжазба

конспект

Мәнжазба

тезистер

аннотация

конспект

Зерттелгенді тіркеу жолдары (фиксация)

Логикалық құрылым