ПоәК-042-18-25 59/01-2014ж №2 басылым 11. 09. 2014ж

т = (V_a + V_т)  _r, (6)

мұнда: V_а – құрылғыдан шыққан газдың көлемі, м³; V_т – құбырдан шыққан газдығ көлемі, м³.

Сонымен қатар

V_а = 0,01Р₁V,  (7)

мұнда: P₁ – құрылғыдағы қысым, кПа;

V –құрылғының көлемі, м³;

V_т = V_1т + V_2т, (8)

мұнда: V_1т – өшірілгенге дейін құбырдан шыққан газ көлемі, м³;

V_2т – өшірілгеннен кейін құбырдан шыққан газ көлемі, м³;

V_1т = qT, (9)

мұнда: q – құбырдың қысымына, оның диаметріне, газдық ортаның температурасына және басқа да көрсеткіштеріне қатысты, технологиялық регламентке сәйкес анықталатын газдың шығыны, м^3 с^-1;

Т – уақыт, 7 қосымшадан алынған, с;
V_2т = 0,01  Р₂(r²₁L₁ + r²₂L₂+ ... + r²_nL_n),  (10)

мұнда: P₂ – технологиялық регламент бойынша құбырдағы максималды қысым, кПа;

т = т_р + т_емк + т_св.окр., (11)

мұнда: m_р – төгілген жерден буланған сұйықтың массасы, кг;

т_емк – ашық сыйымдылықтан буланған сұйықтың массасы, кг;

т_св.окр –қолданылмайтын құрам жағылған беттен буланған сұйықтың массасы, кг.

(11) формуладағылардың бәрі мына формуламен анықталады:

m = W F_и T, (12)

мұнда: W – буланудың қарқындылығы, кг с^-1 м^-2; F_и– булану ауданы, м²,ол бөлмеге түскен сұйықтың массасына тәуелді 7 қосымшадан алынады.

Буланудың қарқындылығы W анықтамадан және тәжірибелік көрсеткіштерден алынады. Қоршаған ортаның температурасынан жоғары қыздырылмаған оңай тұтанатын сұйықтар үшін көрсеткіштер болмаған кезде Wno формуламен анықтаймыз:

W = 10^-6 P_н (13)

мұнда: η– коэффициент, булану бетіндегі ауаның жылдамдығы мен температурасына байланысты 3 кестеден алынады;

Р_н – сұйықтың есептік температурасы кезіндегі қаныққан будың қысымы;

t_р – 3 қосымшаның талаптарына сәйкес анықтамалық көрсеткіштерден алынады, кПа.

3 кесте

№2 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

{ Жұмыс реті :

1. Жанғыш газдардың, бу қоспасының жарылыс қысымын есептеу мәні қандай көрсеткіштеріне байланысты өзгереді ?

Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №3

{ Жұмыс мақсаты: Шаңдардың жанатын қоспасының жарылыс қысымын есептеу әдістемесімен танысу.
 Жанатын шаңдар қоспасының жарылыс қысымын есептеу
Жарылыстың жұмсалған қысымын есептеу (4) формуламен жүргізіледі, мұндағы жарылысқа қатысқан шаңның коэффициенті мына формуламен анықталады

Z = 0,5 F, (14)

мұнда: F – шаңның критикалық мәннен кем болатын массалық үлесі, егер оның мәні жоғарыласа ауадағы шаң мөлшері жарылыс қауіпсіз, яғни жалынды таратуға қабілетсіз. Z мәнін алуға мүмкіндік болмаған жағдайда, Z = 0,5 деп қабылдайды.

Апаттық жағдайдан туындаған бөлмедегі ауаның құрамындағы шаңдардың есептік массасы мына формуламен анықталады:

т = т_вз + т_ав(15)

мұнда: т_вз – шаңның есептік массасы, кг;

Құйындатылған шаңның есепті массасы m_вз мына формуламен анықталады:

т_вз =К_взт_п, (16)

мұнда: К_вз – апаттық жағдайдың нәтижесінде ауаға таралып кетуі мүмкін, бөлмедегі жинақталған шаң мөлшері. К_вз туралы сынақтық анықтамалар болмаған кезде К_вз = 0,9 деп алуға;

т_ав = (т_ап + qT)К_п, (17)

Анықтамалар болмаған жағдайда К_п мөлшерін былай аламыз:

• 
  Дисперстілігі 350 мкм кем емес шаңдар үшін – К_п = 0,5;
  
• 
  Диспестілігі 350 мкм кем шаңдар үшін – К_п = 1,0.
  

Апат кезіндегі бөлмедегі жинақталған шаң мөлшері мына формуламен анықталады:

мұнда: К_Г – жинақталған шаңның жалпы массасындағы жанған шаңның бөлігі;

құрғақ – К_у = 0,6;

ылғалды – К_у = 0,7.

Механизацияланған вакуумді тазалау кезінде:

еден тегіс – К_у = 0,9;

еден тегіс емес (ауданның 5 % дейін) - К_у = 0,7.

мұнда: М_i =– толық тазалау жұмыстарын жүргізу уақыттары арасында бөлмеге бөлінген шаңның массасы, кг;

 – желдету жүйесімен сорылып әкетілетін, бөлмеге бөлінетін шаңның бөлігі. Егер сынақтық ақпарат жоқ болса  = 0;

 ₁, ₂– бөлмені тазалауда қол жетімді және қол жетімсіз жерлерге шаңның жинақталған бөлігі ( ₁ + ₂ = 1).

 ₁ және  ₂ коэффициенттердің мәні белгісіз болған кезде  ₁ = 1,  ₂ = 0.

№3 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

1. 
   Шаңдардың жанатын қоспасының жарылыс қысымын есептеу мәні шаңның тағы қандай көрсеткіштеріне байланысты өзгереді ?
   

1. 
   Бөлменің өрт-жарылыс қауіптілігі бойынша дәрежелерге бөлудің негізгі принцип-терімен танысу.
   
2. 
   Ғимараттарды өрт-жарылыс қауіптілігі бойынша дәрежелерге бөлу принципте-рімен танысу.
   

1. 
   Осы бөлмедегі өрт пен жарылыстың туындау мүмкіндігін мойындау.
   

а) құрылғылардың біреуінде есептік апат болады және оның құрамындағылар-дың бәрі бөлмеге түседі;

б) құбырларды өшіруге қажетті уақыт ішінде тура және кері ағынмен қоректен-діретін құрылғылардың құбырынан бір уақытта заттардың ағуы болған кезде;

в) сұйықтық төгілген жерінде булану болады; еденге төгілген кезде булану ау-даны, 70% және одан да көп еріткіштен тұратын 1 л коспа және ерітінді 0,5м² ауданға таралады, ал басқа сұйықтар – 1м² таралады;

г) сонымен қатар сұйықтар сырты боялған сыйымдылықтармен, ашық күйінде эксплуатациялаған кезде сұйықтың булануы болады;

д) сұйықтың булану уақытының ұзақтығы оның толық булану уақытына, 3600 с көп емес (1сағат).

1. 
   Шаңды және газды-булы ауа қоспасынның жарылыс қауіпті шегінің жары-лыстың есептік жұмсалған қысымы 5 кПа деп қабылданады. Жарылыстың жұмсалған қысымының тек осы шамасы ғана қызмет көрсетуші адамның өміріне қауіп төндір-мейді және жарылыс қауіпті және өрт қауіпті категорияларды бөлетін шартты шегі болып табылады.
   

Бөлменің категориясын анықтаған кезде ӨҚН 105-03 сәйкес 1 кестеден жоғарғыдан (А) төменгіге (Д) дейін тексеру арқылы жүргізу керек.

Кесте-1

Ғимарат А категориясына жатады, егер А категориялы бөлменің жалпы ауданы барлық бөлмелердің ауданының 5%-нан асса немесе 200 м² тең болса.

А категориясына жатқызбауға болады, егер А категориялы бөлменің жалпы ауданы барлық бөлмелердің жалпы ауданының 25 % -нан (1000 м² көп емес) аспаса және бұл бөлмелер автоматты өрт сөндіргіш құрылғылармен жабдықталған болса.

Ғимарат Б категориясына жатады, егер бір уақытта мына екі шарт орындалса:

- ғимарат А категориясына жатпайды;

- А және Б категориялы бөлмелердің жалпы аудандары барлық бөлмелердің жалпы аудандарының 5 %-нан аспаса немесе 200м² тең.

Ғимаратты Б категориясына жатқызбауға болады,егер А және Б категориялы бөлменің жалпы ауданы барлық бөлмелердің жалпы ауданының 25 % -нан (1000 м² көп емес) аспаса және бұл бөлмелер автоматты өрт сөндіргіш құрылғылармен жабдықталған болса.

Ғимарат В категориясына жатады, егер бір уақытта мына екі шарт орындалса:

- ғимарат А немесе Б категориясына жатпайды;

- А, Б және В категориялы бөлмелердің жалпы аудандары барлық бөлмелердің жалпы аудандарының 5 %-нан (10%, егер ғимаратта А және Б категориялары болмаған кезде) асса.

Ғимаратты В категориясына жатқызбауға болады,егер А, Б және В категориялы бөлменің жалпы ауданы барлық бөлмелердің жалпы ауданының 25 % -нан (1000 м² көп емес) аспаса және бұл бөлмелер автоматты өрт сөндіргіш құрылғылармен жабдықталған болса.

Ғимарат Г категориясына жатады, егер бір уақытта мына екі шарт орындалса:

- ғимарат А, Б немесе В категориясына жатпайды;

- А, Б, В және Г категориялы бөлмелердің жалпы аудандары барлық бөлмелердің жалпы аудандарының 5 %-нан (10%, егер ғимаратта А және Б категориялары болмаған кезде) асса.

Ғимаратты Г категориясына жатқызбауға болады,егер А, Б, В және Г категориялы бөлменің жалпы ауданы барлық бөлмелердің жалпы ауданының 25 % -нан (5000 м² көп емес) аспаса және А, Б, В категориялы бөлмелер автоматты өрт сөндіргіш құрылғылармен жабдықталған болса.

Ғимарат Д категориясына жатады, егер ол А, Б, В немесе Г категорияларына жатпаса.

1. Жұмыс бөлменің өрт-жарылыс қауіптілігі бойынша дәрежесі қандай негізгі принциппен анықталады ?

2. Ғимараттың өрт-жарылыс қауіптілігі дәрежесі қандай негізгі принциппен анықталады ?


Практикалық сабақ тақырыбы №5. Жұмыс бөлмелерінің өрт қауіпі дәрежесін есептеу әдістері бойынша анықтау.

Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №5

Жұмыс бөлмелерінің өрт-жарылыс қауіпі дәрежесін есептеу әдістері бойынша анықтаумен танысу.

Бөлменің өрт қауіптілік категориясын анықтау уақытша өрт жүктемесінің максималды мәндерін 4 кестеде көрсетілген кез-келген бөліктің өрт жүктемесімен салыстыру арқылы жүргізіледі.

4кесте

Бөлменің категориясы	Аймақтағы өрт жүктемесі, МДж м-2	Орналастыру реті
В1	2200 аса	Нормаланбайды
В2	1401 - 2200	25 қосымшадан
В3	181 - 1400	25 қосымшадан
В4	1 - 180	Ауданы 10 м2 бөлменің еденінің кез-келген бөлігінде. Өрт жүктемесінің аймағының орналасу реті 25 қосымшадан анықталады.

Өрт қауіпті аймақтың шегінде құрамында әр түрлі қоспалардан, қиын жанатын сұйықтардан, жанатын қатты және қиын жанатын заттар мен материалдардан тұратын өрт жүктемесі кезінде өрт жүктемесін Q, МДж, мына формуламен анықтайды:

мұнда: G_i – өрт жүктемесінің i материалдарының мөлшері, кг;

Өрт жүктемесі g, МДж м^-2, мына қатынаспен анықталады:

В1–В4 категориялы бөлмелерде 4 кестеде көрсетілген мәндерден аспайтын бірнеше өрт жүктемесі бар бөліктер болуына рұқсат етіледі. В4 категориялы бөлме-лерде бұл бөліктердің арақашықтығы шамадан аспауы керек. Қатты жанатын және қиын жанатын материалдардан тұратын өрт жүктемесіне түсетін сәуле ағынының критикалық тығыздығының көлеміне, q_кр, кВтм^-2, байланысты 5 кестеде арақашық-тықтың l_пр ұсынылған мөлшері көрсетілген. 5 кестедегі l_пр мәні мына шарт орындалған кезде ұсынылады, егер Н> 11 м болса; егерН< 11 м болса, онда шектік ара-қашықтық былай анықталады l = l + (11 - Н), мұнда l_пр – 5 кестеден алынады, Н – өрт жүктемесінің беткі қабатынан ферманың ең төменгі нүктесіне дейінгі минималды ара-қашықтық, м.

5кесте

6кесте

Егер өрт жүктемесі әр түрлі материалдардан тұрса, онда q_кр мәні ретінде қай материалдың q_кр мәні ең төмен, соны қабылдаймыз.

q_крмәні белгісіз өрт жүктемесінің материалдары үшін шекті ара-қашықтықты l_пр = 12 м деп қабылданады

Тез тұтанатын сұйықтықтан немесе жанғыш сұйықтықтан тұратын өрт жүкте-месі үшін өрт жүктемесінің орналасу бөліктерінің арасындағы ара-қашықтық l_прмына формулалармен анықталады:

l_пр ≥15 м,Н ≥ 11 болғанда,  (23)

l_пр ≥26 – H,Н< 11 болғанда.  (24)

Методикалық нұсқаудағы берілген материалдармен толық танысып шығып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіздер.

1.Жұмыс бөлмелерінің өрт қауіпі дәрежесін есептеу мәні неде?

№6 Практикалық сабақ тақырыбы. Эвакуациялық жолдар мен шығуларды есептеу

Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №6

Сабақ мақсаты: Өрт кезінде адамдарды эвакуациялаудың есебін меңгеру.

Эвакуациялық жолдар мен шығуларды есептеу

Ғимараттар мен имараттардан адамдарды эвакуациялау кезінде адамдар шыға берістерге қарай ұмтылады. Бұл шыға берістердегі адамдардың тобының тығызды-ғының тез өсуіне әкеледі. Топтардың тығыздығының өсуі адамдардың қажет жағдайда жеке бөлмелер мен ғимараттардан толығымен шығып үлгеруіне кететін уақыты - эвакуациялау кезіндегі қажетті негізгі көрсеткіш болып табылады.

Мәжбүрлі эвакуациялаудың қауіпсіздік нәтижесі эвакуация уақытының, адам-дарға әсер ететін өрттің қауіпті факторларының шекті жағдайға жету уақытынан аз болуында: Шекті қолайсыз температура (60⁰С), оттегінің концентрациясы төмендеуі, ауада жанудың зиянды қалдықтарының шектен аса жинақталуы, түтіннің әсерінен көрудің нашарлауы. Көрсетілген шарттардың пайда болу уақытын нақты жағдайларға байланысты және оны есептеу арқылы да анықтауға болады. Эвакуацияның уақытын азайтуға конструкциялық-жобалық және ұйымдастырушылық шешімдермен қол жеткізеді.

Ғимараттар мен имараттардан адамдарды эвакуациялау кезіндегі негізгі көрсет-кіштер: тығыздық, адамдар тобының қозғалу жылдамдығы, жолдардың өткізу мүмкін-дігі және қозғалыс қарқыны. Сонымен қатар эвакуациялау жолдары ұзындығымен және енімен сипатталады.

мұндағы: ν – эвакуациялау кезіндегі адамдардың қозғалу жылдамдығы, м/мин: 16 - көлденең жазықтықта, 8 – баспалдақпен жоғары қарай, 10 – баспалдақпен төмен қарай; Т – эвакуация уақыты, мин: 6 – өрт қауіпсіздігі І және ІІ дәрежелі ғимарат-тардан, 4 - өрт қауіпсіздігі ІІІ және ІV дәрежелі ғимараттардан, 3 - өрт қауіпсіздігі V дәрежелі ғимараттардан. Балаларға арналған мекемелерде эвакуациялау уақытын 20%-ға азайтады.

Бір қабатты өртке төзімділігі І және ІІ дәрежелі, өндірістік өрт дәрежесі А ғима-рат үшін эвакуациялау жолының ұзындығы 50 м көп емес және Б, В категориялары үшін 100м көп емес. Көп қабатты өндірістік ғимараттарда бұл қашықтық 40 және 75 м сәйкес келеді.
Адамдардың орналасу тығыздығы, м²/м², эвакуациялық бөліктің ауданында:

Д = ΣN_if_і/S

мұндағы: N_i – і бөлігі ауданындағы адамдар саны, адам; f_і – адамның көлденең проек-циясының ауданы,м²; S – эвакуациялау бөлігінің ауданы,м².

Есептеу жүргізу үшін адамның көлденең проекциясының ауданын f_і оның жасы, киімінің және тасымалдайтын жүк түріне байланысты төмендегідей қатынаста алады:

f, м²

Жаздық киіммен 0,1

Әр түрлі маусым аралық киіммен 0,113

Қыстық киіммен 0,125

Қолына бала көтерген 0,285

Рюкзакпен 0,315

Жеңіл жүкпен 0,235

Жасөспірім 0,07

Бала 0,04...0,05
Д < 0,05 м²/м² болған кезде адам бағыты бойыша да, қалаған жылдамдығымен де еркін қозғала алады. Ал 0,05<Д<0,15 м²/м² аралығында болғанда адамдар өзінің бағытын еркін өзгерте алмайды, ал Д≥0,15 м²/м² болғанда адамдардың қозғалу тығыздығы артады. Сондықтан есептеу жүргізген кезде Д≤0,9 м²/м² болуын қамтамасыз ету керек.
Жолдардың өткізу қабілеті, м²/мин (немесе адам/мин), - бұл жол қиылысынан уақыт бірлігінде өткен адамдар саны:

Q = ДνВ

мұндағы: В – эвакуация аймағының ені,м.

Д≤0,9 м²/ м² тең болған кезде адамдар тобының қозғалуының интенсивтілігі келесі көрсеткіштерге сай болуы керек: 13,5 – көлденең жазықтыққа; 8,5 – ені 1,6м болатын есік ойықтарына; 7,2 – баспалдақпен төмен қарай; 9,9 – баспалдақпен жоғары қарай көтерілгенде.

мұндағы: δ – аймақтың ұзындығы бойынша адамдар тобының тығыздығы, адам/м²: ересек адамдарға 8≤10...12, балаларға 8≤20...25. 8 деген мәнді мына формула бойынша табуға болады: δ = N/S.

Эвакуациялау аймағының енін В 30.1 таблицасынан В_р есептік мәнін ескере отырып қабылдайды.
Эвакуация жолдарының саны

n_Э = 0.6N/(100B).

Алынған мәнді n_Э≥2 шартын ескере отырып дөңгелектейді

Эвакуациялау аймағы	Ең аз мәні	Ең көп мәні
Өту жолы(проход) Кіре беріс Есік Марш Баспалдақ алаңшасы	1 1,4 0,8 1,05 1,05 марштың енінен кем емес	есептелінеді `` 2,4 2,4 есептелінеді

Ескерту: жалғыз жұмыс орнына апаратын жолдар мен галереядағы баспалдақтардың, қабаттардың, алаңшалардың енін 0,7м-ге дейін қысқартуға; жертөле мен шатырға апаратын марштар мен баспалдақ алаңшасының енін, сонымен қатар 50-ден артық адамды эвакуациялауға арналған баспалдақтардың енін 0,9м-ге дейін қысқартуға болады.

мұнда: N_Ж – жануарлардың жалпы саны; Р – шыға берістің 1 м еніне келетін жануарлар саны (30.2 кесте); С – қақпалардың ені,м: сиыр және жылқылар тұратын жерге ≥2м, қойларға ≥2,5, шошқаларға ≥1,5м.

Жануарлардың түрлері	Ғимараттың өртке төзімділік дәрежесі
	ІІ, ІІІ	IV, V
Сиырлар	30	20
Жылқылар	25	15
Шошқалар
Мегежіндер мен торайлар және аталықтары	25	15
Мал басы және төлдер бордақылауда	250	150
Қойлар	200	120

Мал өсірумен айналысатын жерлерде кем дегенде екі қақпа болуы керек. Оларды мүмкіндігі бойынша ғимаратқа қарама-қарсы орналастырған жөн.

1.Ғимараттар мен имараттардан адамдарды эвакуациялау кезіндегі негізгі көрсет-кіштеріне нелер кіреді.?

2.Адамдар тобының қозғалу жылдамдығы қандай кандай көрсеткіштерге байланысты ?

3.Эвакуациялау жолдары ұзындығы неге байланысты нормаланады?

2.2. Өрт сөндіретін сорғыш станциясын тексеру кезінде қызметкер:

1) өрт сөндіру станциясының көлемдік-жоспарлау шешімдерінің орналасуын, сондай-ақ жобалық құжаттамаға сәйкестігін;

2) өрт сөндіретін сорғыш станциясының үй-жайынан тікелей сыртқа немесе сыртқа шығатын жолы бар саты торына шығу жолының болуын;