4. Натуралды және шартты натуралды бейнедегі өнім көлемін есептеу
Натуралды бейнедегі өнім есебі өнімнің физикалық қасиеттері мен тұтыну мөлшерін бейнелейтін өлшегіштерді пайдалануға негізделген.
Натуралды бейнедегі өнімнің шығуы туралы есеп жоспарда қарастырылған өлшем бірліктес құрылады. Әрбір өлшегіш бір қасиетін береді. Мысалы, массасын немесе сомасын, көлемін анықтауға септігін тигізеді.
Шартты натуралды көрсеткіштер өнімнің екі қасиетін сипаттайды: салмағын және пайдалы заттар мазмұнын. Мысалы, минералды тыңайтқыштар, көлем, индекс, сыйымдылық, т.б.
Шартты бірлікке берілген өнімнің әр түрлілігінің біреуі алынады. Ал шартты бірліктерге өнім, ауыстырмалы коэффициенттер бойынша есептеледі.
Есеп 1.1. Цемент заводы шығарған өнімнің шығарылуы кварталға келесі мәліметтермен сипатталады, мың тонна
Цементтің маркасы
|
Жоспар бойынша
|
Іс – жүзінде
|
200
300
400
500
600
портланд цементі
|
60
90
120
40
5
|
64
96
125
30
4
|
Мұнда цемент өндірісінің натуралды және шартты натуралды бейнедегі жоспардың орындалу көрсеткішін анықтау керек (400-дік маркадағы цементке алынғанда).
Шешуі: Цементтің әр маркасы бойынша ауыстыру коэффициентін анықтаймыз.
200 : 400 = 0,5
300 : 400 = 0,75
400 : 400 = 1
500 : 400 = 1,25
600 : 400 = 1,5
Есептің шешілуі келесі комбинациялық кестеде береміз:
Цемент маркасы
|
Ауыстыру коэффи-циенті
|
Жоспар бойынша
|
Іс - жүзінде
|
Жоспардың орындалуы, %
|
Натуралды бейнеде
|
Шартты натуралды бейнеде
|
Натуралды бейнеде
|
Шартты натуралды бейнеде
|
Натуралды бейнеде
|
Шартты натуралды бейнеде
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
200
300
400
500
600
|
0,5
0,75
1
1,25
1,5
|
60
90
120
40
5
|
30
67,5
120
50
7,5
|
64
96
125
30
4
|
32
72
125
37,5
6
|
106,7
106,7
104,2
75
80
|
106,7
106,7
104,2
75,0
80
|
жиыны
|
–
|
315
|
275
|
319
|
272,5
|
101,3
|
99,1
|
Қорытынды: Цемент өндірісінің жоспары натуралды бейнеде 1,3 % - ға артығымен орындалған. Ал шартты натуралды бейнеде 0,9 % - ке орындалған. Яғни жоспар ауыстыру коэффициенттері жоғары (500, 600-ді маркалы цемент ауыстыру коэффициенті 1,25- ке тең және 1,5-ке тең). Үлкен маркалы цементтер бойынша орындалмаған. Цемент өндірісінің жоспарының орындалуын шартты натуралды бейнедегі көрсеткіштер дұрыс көрсетілді. Жоспардың орындалу көрсеткіштері жекелеген түрлері бойынша натуралды және шартты натуралды бейнеде бірдей.
5. Өнім бойынша жоспардың орындалу дәрежесі және динамика әсері
Өнім динамикасы көрсеткіштері өнімнің жеке түрлері сияқты кәсіпорынның немесе бірлестіктің, саланың жалпы өнімі бойынша да есептеледі. Салыстырмалы шамалардың міндетті шарты болып онімнің жеке түрі бойынша бірлік натуралды көрсеткіштерді немесе жалпы өнім бойынша өзгермейтін бөлшек сауда бағаны қолдану табылады.
Нормативті таза және тауарлы өнім бойынша жоспардың орындалу көрсеткіштері өспелі жиынмен анықталады. Егер 5 жылдық жоспардың орындалуын 5 жылдың басындағы өспелі жиынмен табылса, онда жылдық жоспардың жыл басында бастағандарды өспелі жиынмен табады.
Натуралды бейнеде жоспарда өнім өндірісі бойынша өсу қарқыны емес, өндірістің абсолютті көлемі қарастырылады. Сонымен бірге жоспардың орыдалу көрсеткіштері анықталады: 1 жылға – іс жүзінде шығарылған өнімді шартты тапсырмамен салыстыру жолымен осы жылдағы іс жүзінде шығарылған өнімді осы жылдардың 5 жылдық жоспары бойынша анықталған соммамен салыстыру жолымен. Егер өткен бір немесе бірнеше айда жоспар орындалмаса, бірақ келесі айларда бұлыр толықтырылса, онда бүкіл мерзімге арналған жоспар өспелі жиынмен бағада орындалған болып есептеледі.
Есеп: Жылдар бойынша целлюлоза қағаз комбинатының шығарылған өнімі келесі мәліметтермен сипатталады:
Кесте 1
Өнім түрі
|
Өлшем бірлігі
|
2000 ж.
|
2001 ж.
|
2002 ж.
|
2003 ж.
|
2004 ж.
|
2005 ж.
|
2006 ж.
|
2007 ж.
|
А
|
Б
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
| |
Қағаз
|
1000 т
|
240
|
246
|
248
|
250
|
256
|
253
|
259
|
260
|
млн.м²
|
|
|
|
|
|
4580
|
4664
|
4718
| |
Қалың қағаз
|
1000 т
|
194
|
198
|
203
|
205
|
204
|
207
|
|
|
млн.м²
|
|
|
|
|
|
1580
|
1612
|
1740
|
Қағаз және қалың қағаз өндірісі динамикасының көрсеткіштерін есептеу керек (2000 жылмен салыстырғанда).
2000 жылдан 2005 жылға дейінгі кезеңде динамика көрсеткіштерін есептеу қиынға түспейді, өйткені барлық көрсеткіштер бір өлшем бірліктегі көрсеткіштермен берілген (1000 т бойынша).
Қағаз өндірісі динамикасы
2001 ж.
|
246 / 240 = 1,25
|
2002 ж.
|
248 / 240 = 1,33
|
2003 ж.
|
250 / 240 = 1,42
|
2004 ж.
|
256 / 240 = 1,67
|
2005 ж.
|
253 / 240 = 1,54
|
2005 жылы қағаз өндірісі 2000 жылмен салыстырғанда 5,4 % өсті.
Қалың қағаз өндірісінің динамикасы
2001 ж.
|
198 / 194 = 1,21
|
2002 ж.
|
203 / 194 = 1,46
|
2003 ж.
|
205 / 194 = 1,56
|
2004 ж.
|
204 / 194 = 1,52
|
2005 ж.
|
207 / 194 = 1,67
|
2000 жылмен салыстырғанда 2006 – 2007 жылға өнім динамикасы көрсеткіштерін есептеу қиынға түседі. Өйткені, бұл кезеңде қағаз өндірісі комбинаттар әр түрлі өлшем бірлікте есептелген бұндай жағдайда бірыңғай өлшем бірліктер қолданылған кезеңге есептелген динамика көрсеткіштері көбейту тәсілін қолданады. Бұл үшін 2005 жылмен салыстырғанда 2006 - 2007 жылдарға динамика көрсеткіштерін есептейміз.
Қағаз өндірісі динамикасы
2006 ж.
|
4664 / 4580 = 1,018
|
2007 ж.
|
4718 / 4580 = 1,030
|
Қалың қағаз өндірісі динамикасы
2006 ж.
|
1612 / 1580 = 1,02
|
2007 ж.
|
1740 / 1580 = 1,101
|
2007 жылы 2005 жылға қарағанда қағаз өндірісі 3% өсті. Ал қалың қағаз өндірісі 10,1 % өсті. 2000 жылмен салыстырғандағы 2007 жылы өнім өндірісі динамикасын сипаттау үшін 2005 жылғы өндіріс динамикасы көрсеткіштерін (2000 жылмен салыстырғанда) 2007 жылғы көрсеткіштеріне (2005 жылмен салыстырғанда) көбейту керек.
2007 жылғы өнім өндірісі динамикасы 2000 жылмен салыстырғанда: қағаздар: 1054 * 1,03 = 1,086
қалың қағаздар: 1067 * 1,101 = 1,175
Көрсетілген кезеңге қағаз өндірісі 8,6 %, ал қалың қағаз өндірісі 17,5 % өсті.
6. Өнімнің ассортименті бойынша жоспардың орындалу көрсеткіштері
Өнім шығарудың ырғақтылық көрсеткіштері
Кәсіпорында өнімнің әр түрінің саны және негізгі құралы бойынша жоспарды орындауға міндетті. Ассортимент бойынша жоспардың орындалу көрсеткіші кәсіпорынға тапсырма берушілер мен келісім міндетінің тәртібін сақтау болып табылады. Ассортимент бойынша жоспардың орындалуы кәсіпорынға көрсеткіші шығарылған өнімнің комплектілігінің көрсеткіштігімен толықтырылады. Мысалы, егер бас зауыты дайындаған ... комплектіленсе, онда шығарылған өнімнің комплекттілік көрсеткіші олардың олардың әрбіреуі бойынша әр тетіктер бойынша да анықталады. Кәсіпорын жұмысын талдаған кезде ай, квартал, жыл ішіндегі шығарылған өнімнің ырғақтылығы көрсеткіштеріне басты назар аударылады.
Есеп№1.Темір бетон бұйымдары зауытының жоспары орындалу барысы келесі мәліметтермен сипатталады:
Кесте 1
Бұйымдар
|
Шығару, м3
|
Көтерме баға
1м3 , тг
|
Жоспар бойынша
|
Іс жүзінде
|
Ферма
|
3160
|
3175
|
144
|
Жол плитасы
|
32261
|
32074
|
57,9
|
Аэродром
плитасы
|
98303
|
98512
|
54,8
|
Өнімнің жалпы көлемі және ассортименті бойынша жоспардың орындалу көрсеткіштерін анықтау керек. Есептеуші көмекші жұмыс кестеде келесі мәліметтерді көрсетеміз:
Кесте 2
Бұйымдар
|
Шығару, м3
|
Көтерме баға
1м3 , тг
|
Өнім құны, тг
|
Ассортимент бойынша жоспардың оындалуына есептелінді
|
Жоспар бойынша
|
Іс жүзінде
|
Жоспар бойынша
|
Іс жүзінде
|
Ферма
|
3160
|
3175
|
144
|
455040
|
457200
|
455040
|
Жол плитасы
|
32261
|
32074
|
57,6
|
1867912
|
1857085
|
1857085
|
Аэродром плитасы
|
98303
|
98512
|
54,8
|
5387004
|
5398458
|
5387004
|
Барлығы
|
-
|
-
|
-
|
7709956
|
7712743
|
7699129
|
Өнімнің құны жоспар бойынша: 3160*144=455040
Өнімнің құны іс жүзінде: 3175*144=457200
Ассортимент бойынша жоспардың орындалуы былай есептелінеді:
Өнім құны графасында мәліметтер жоспар бойынша және іс жүзінде берілгендіктен, мұнда ақырғы графаға кіші мәліметпен шығарылған өнім құны жазылады.
Өнім көлемі бойынша жоспардың орындалуы келесі формуламен анықталады:
Jq = =1.0004 яғни 0, 04 % артығымен орындалған.
Ассортимент бойынша жоспардың орындалуы былай есептеледі:
Jq = = =0.998 немесе 98, 8%
Есеп№2
Бас зауытта комплект жасауға қажетті бұйымдар жасалады:
Цилиндрлер (1 бұйымға)
Муфталар (3 бұйымға)
Редукторлар (2 бұйымға)
Сақиналар (6 бұйымға)
Жоспар бойынша 1 айға 2820 бұйым шығарылуы керек. Іс жүзінде шығарылды:
Цилиндрлер- 2910
Муфталар - 8480
Сақиналар - 5630
Редукторлар – 15510
Әрбір тетік бойынша жоспардың орындалу пайызын анықтаймыз:
Цилиндрлерге (2910/2820)*100% = 103.2%
Муфталарға (8480/2820)*100% = 102.4%
Редукторларға (5630/2820)*100% = 99.8%
Сақиналарға (15510/2820)*100% = 91.7%
Қорытынды:
Сақиналар бойынша жоспардың орындалуы ең кіші пайыз болды (91.7%) және өнімнің комплектілігі бойынша жоспардың орындалу көрсеткіші болды:
1 бұйымға 6 сақина керек болғанын (оған 15500 дана шығарылды) 2885 бұйым дайындауға болады(15510/6)=2585, яғни 91,7 % жоспар (2585/2820)*100%.
7. Өнім сапасының статистикасы
Техникалық – экономикалық параметрлері бойынша өнім сапасының сипаттамасы
Өнім сапасы өнімінің берілген түрінің тұтынушының бағалығын, оның техникалық – экономикалық деңгейін анықтайтын жеке қасиеттерін өлшеу жолымен бағаланады. Бұл – қуаттылық, моторесурс – материал және энергия сыйымдылығының кейбір заттардың процесстің мазмұны.
Бір жағдайда бұйымның қандай да бір қасиетінің сандық бейнесі мемлекеттік стандартпен немесе бұл қасиеттің базистік кезеңдегі деңгейімен салыстырылады. Мысалы, әр аттас өнім сапасының динамикасы сапаның жалпы индексінің көмегімен өлшенеді (Ус), оны жеке бұйымдардың сапасының дербес индекстерінен орта арифметикалық индекс ретінде есептеледі.
Достарыңызбен бөлісу: |
