[ПОӘК 042-14 05 20. 40/03-2009. №2 басылым 30. 09. [64 беттің 2-сі]



жүктеу 1,54 Mb.
бет2/8
Дата01.01.2020
өлшемі1,54 Mb.
#25693
1   2   3   4   5   6   7   8

Оқулықтар мен қосымша әдебиеттер:

1, 2,3,4,6,7,15,24.


Д-3. Өндірістік жарақат-тану (зардап шегу) және кәсіби ауру мәселелері.

Қарастырылатын сұрақтар:



  1. Өндірістегі жарақат түрлері. Жазатайым оқиғалардың түрлері және оларды тергеп-тексеру реті.

  2. Кәсіби аурулардың себептері.

  3. Өндірістік (зардап шегуді) жарақат-тануды сараптау тәсілдері.

1) Өндірісте еңбеккерге қауіпті және зиянды факторлардың бірнешеуі қатар әсер етуі мүмкін. Олардың көбі еңбеккердің мамандығына, яғни кәсіби жұмысына байланысты. Сондықтан оларды кәсіби қауіптер және кәсіби зияндылықтардейді. Өнеркәсіпте кездесетін еңбек қауіпін ү ш к е бөлеміз :



Техникалық – тез жүретін , үлкен алқымды машиналарды және жаңа техни-каны пайдаланған кезде жиі кездеседі , себебі олардың құрылысы мен пайда-лану тәртібін толық игермегендіктен .

Технологиялық – технологиялық процестардің өзгеруіне байланысты .

Жергілікті – еңбекті ұйымдастырудан және техникалық жабдықтануына байланысты .

Еңбек процесінде туған қауіпті, зиянды жағдайлардан – адам еңбек ету қабілетінен айрылып қалуы, тіпті өмірімен қоштасуы мүмкін. Мұндай жағдайлар өндірістік жазатайым оқиға деп аталады. Өндірістік жазатайым оқиға- өзінің еңбек(қызмет) міндеттерін немесе жұмыс берушінің тапсырмасын орындау кезінде қызметкердің жарақат алуы, денсаулығының кенеттен нашарлауы немесе улануы салдарынан еңбекке қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айрылуына, кәсіби ауруға шалдығуына не өліміне әкеп соқтыратын өндірістік фактордың әсері.



Жарақат алу- адам организмінің жұмысының бұзылуы немесе зақымдануы.

Жарақаттың 4 түрі болады:

1.Механикалық ,2.Ыстық-суықтан болған,3.Химиялық,4.Электр жарақат

Жарақаттың зардабы материалды және моральді деп бөлінеді.

Өндірістік жазатайым оқиғалардың жіктелуі:


        1. Қандай жерде болғанына байланысты

        2. Қанша адам зардап шеккеніне

        3. Ауырлығына байланысты

  1. Кәсіби аурулардың себептері.

Кәсіби ауру дегеніміз- өндірістегі зиянды факторлардың аз мөлшерде бірақ ұзақ уақыт бойы әсер етуінен еңбеккердің денсаулығының нашарлап, жұмыс қабілетінің төмендеуіне әкелетін аурулар.

Кәсіби зияндылықтар еңбеккердің денсаулығына келтіретін әсеріне байланысты 4 топқа бөлінеді:



  1. Өндірісте пайланылатын жабдықтар мен материалдардың ерекшеліктеріне байланысты

  2. Өндірістегі еңбек кестесіне, ережесіне, еңбек ету ерекшеліктеріне байланысты.(

  3. Жұмыс бөлмелерінде метеорологиялық жағдайлары мен санитарлық- гигиеналық жағдайларына байланысты

  4. Өндірістік саланың ерекшеліктеріне байланысты




  1. Өндірістік жарақат-тану (зардап шегу) - дегеніміз белгілі бір топтардағы немесе мекеме, саладағы белгілі бір уақыт аралы-ғындағы жазатайым оқиғалардың жиынтығы.


Өндірістік жарақат-танудың себептері.

Өндірістік жарақаттануды сараптау әдістері төрт тәсілмен іске асырылады:



Монографиялық(моно- жеке) әдіс жұмыс орнында орын алған жазатайым оқиғаларды жан жақты зерттеумен байланысты. Топографиялық сараптау әдісі жазатайым оқиғаның жиі орын алатын жерлерін анықтауға мүмкіндік береді. Статистикалық(салыстырмалы) сараптау әдісі мекемелердің, шаруашылық-тардың жазатайым оқиға жөнінде берген есеп, ақпараттарын аудан, облыс, республика, министерство көлемінде сараптауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс-тің негізгі көрсеткіштері – жарақаттанудың жиілік және ауырлық коэффициенттері - кәсіпорындағы, аудан, облыстағы жазатайым оқиғалардың сандық және сапалық көрсеткіштері болып саналады.

Экономикалық әдіспен - өндірісте болған жазатайым оқиғалардың шығынын есептеуден бастап, еңбекті қорғауға жұмсалған қаржылардың тиімділгін есептеп шығару арқылы жүргізіледі.

Шб=Σ Шж+ Σ Шк.а; мұндағы

Шб – барлық шығын;

Σ Шж – есеп мерзіміндегі жарақаттан келген барлық шығын;

Σ Шк.а – есеп мерзіміндегі кәсіби аурулардан келген барлық шығын
Оқулықтар мен қосымша әдебиеттер:

1, 2,3,4,5,6,7,15.


Д-4. Өндірістегі еңбек гигиенасы және

еңбек жағдайларын сараптау
Қарастырылатын сұрақтар:

  1. Еңбек гигиенасы түсінігі

  2. Еңбек жағдайларын сараптау

І. Е ң б е к г и г и е н а ғылымның негізгі қағидасы :

  1. Гигиеналық мөлшерлеу ;

  2. Өндіргіш күштердің орналасуын реттеу және алдын ала жобалау – еңбекшіге ыңғайлы жағдай келтіру .

  3. Қоршаған ортаны ластандыратын техникалық жүйелерді жетілдіру .

Еңбек гигиенасы – еңбек жағдайларының организмге әсерін зерттеп, оның әсерін мөлшерлеумен айналысатын ғылым. Гигиенист ғалымдардың міндеттері еңбек жағдайларының қауіпті және зиянды әсерлерінің адам денсаулығына зиянсыз (қауіпсіз) және кәсіби ауруларға ұшыратпайтын мөлшерін анықтап, қауіпті және зиянды факторларды жоюға бағытталған шараларды белгілеу

Ғалымдар еңбек жағдайлары 4 топқа бөлінеді деп есептейді

Кестеде еңбек жағдайлары элементтері, олардың сипаттамалары және өлшем бірліктері көрсетілген:
Кесте № 1


Элементтер аты

Элементтердің негізгі сипаттамалары

Өлшем бірліктері

І топқа жұмыс орнын қоршаған ортаның санитарлық-гигиеналық элементтері жатады

1. Жарық шамасы

А) табиғи жарық шамасы, е

Б) жасанды жарық шамасы

Е – жарық шамасы

Ф – жарық ағыны

J – жарық күші


Е – люкс

Ф – люмен

J - кандела


2. Жұмыс орнында ауаға бөлінетін зиянды заттар

Шаң, булар, газдар, аэрозолдер

Мг/м3

3. Микроклимат

- Температура, Т

- Салыстырмалы ылғалдылық, W

- Ауа козғалысы жылдамдығы, Ư


- 0С

- %


-м/сек

4.Механикалық тербелістер

а) шу


б) діріл

Шу – толқын жиілігі - f

  • дыбыс қысымы - p

дірі – жиілігі - f



  • тербеліс жылдамдығы

  • амплитуды - A

Герц (Гц)

Р Децибел (ДБ)


Гц

ДБ

мм,



5. Сәулелер әсері

а) жарық сәулелер; толқын ұзындығы

б) иондық сәулелер

с) электромагниттік

д)радио жиіліктегі толқындар



мм, нм

БЭР


км, м, дм

Гц, КГц, МГц



6. Атмосфералық қысым

Қысым деңгейі

Па, мм. Сн.бағ

7. Кәсіби жұқпалы зерттер, биоагенттер

Микроорганизмдер, кәсіби улану

Улану дәрежесі; мг/м3

ІІ-ші топқа еңбек процесінде туатын элементтер жатады – психологиялық элементтер

1. Физикалық жүктеме

Жүк тасымалдау, энергиялық қуат шығыны

Ккал/гр

кгм


2. Жұмыс қалпы (рабочая поза)

Жұмыс кезіндегі қолайлы қалып

Бал

3. Жүйкеге түсетін жүктеме

Ойлау жүктемесі көңіл-күйге әсер сезу орган-на әсер (көз, құлақ)

бал

4. Еңбек процесінің бірқалыптығы (монотонность)

Еңбек процесін ұйымдастыру әдістері

Бал

5. Еңбек ету және демалу режімі

а) 1 күндік

б) апталық

в) жылдық



Үзілістердің уақыты мен ұзақтығы, түнгі және кезекші жұмыстарды ұйымдастыру.

Демалыс ұзақтығы



Мин,

сағат
күндер



6. Жарақат қауіпі

а) жарылғыш

б) өрт қауіпі

в) жер сілкініске тұрақтылық

г) жабдықтан жарақат алу


Қауіп дәрежесі

Бөлменің көлемі мен ауданының санитарлық нормаға сәйкестігі



м3

м2



Ш Эстетикалық, әдемілік, көркемдік

1. Жұмыс аймағындағы сәйкестік

а) Жарық және түс сәйкестігі

б) дыбыс ортасы

в) ауадағы хош иіс



Әдемілік, көркемдік дәрежесі
Әдемілік, көркемдік дәрежесі

Бал
Бал

2.Жарасымдылық

а) табиғи көрініс пен жұмыс орны

б)Жұмыс бөлмесінің ішкі жабдықтары

в) көгалдандыру және безендендіру



Әдемілік, көркемдік дәрежесі

Әдемілік, көркемдік дәрежесі



Бал

бал


ІҮ Әлеуметтік психологиялық

1. Ұжымның ұйымшылдығы

Жұмыс барысында бірін бірі алмастыру, жолдастық көмек, тәртіп

Бал

2. Ұжымдағы топ аралық қатынас

Әр топтың сыйласымдылығы

бал

Оқулықтар мен қосымша әдебиеттер:

2,3,,7,9,12,14.

Д- 5. Кәсіпорындағы өндіріс санитариясы.

Негізгі қаралатын сұрақтар:



  1. Ғылыми техникалық жетістіктердің өндіріс санитариясымен байланысы.

  2. Микроклиматтың негізгі параметрлерінің сипаттамасы және оны реттеу жолдары.

Негізгі оқулықтар: Д-1/3/, Д-2/2/.

1. Өндіріс санитариясы дегеніміз ұйымдастырылған гигеналық және санитарлық-техникалық шаралардың жүйесі ретінде еңбекшілерге әсер ететін өндіріс факторларын жоюға бағытталған шаралардың жиынтығы.

Өндіріс санитартясы негізінен мына шараларды қамтиды: технологиялық процестердегі қауіпті-зиянды факторларды азайтудың жолдарын іздестіру, еңбек қорғаудың санитарлық-техникалық шараларын реттеу, жұмысшылардың жұмыс кестесі мен жеке бас гигиенасымен т.б.ж. қамтиды.

Қазіргі кезде ғылыми техникалық жетістіктер өндіріс санитариясына үлкен әсерін тигізеді, ондай факторлар негізінен үшке бөлінеді:


  1. Гиподинамия- дене қозғалысының жетіспеуі.

  2. Тамақтың жетіспеуі /санитарлық мөлшерде/.

  3. Әртүрлі хабарлардың көптігі немесе жетіспеуі /шындықтың жетіспеуі / т.б.

Ғылыми техникалық прогрестің /жетістіктің/ әсері мына үш қайшылықтарға соқтырады:

  1. Макро және микро өзгерістердің желе болуы- адам организмінің өзгеруіне /аз/ бейімделмейді, өйткені адам организмінің өзгеруі өте баяу.

  2. Адам өмір сүретін ортаның өзгеру жылдамдығы оның дене өсімінен алда болады.

  3. Табиғаттың шексіз өсу, өзгеру жылдамдығы адамның сол өзгерісіне үйренуінен, қалыптасуынан тез өтеді.

Осы өзгерістер адамға қатты әсерін тигізеді. Мысалы: аллергия ауруының көбеюі, жүйке жүйесі аурулары мен қанның бұзылуы т.б.

Осы қиындықтардан шығу жолдары:



  1. Қоршаған ортаны өзгертуді ғылыми жолға қою немесе оның табиғи қалпын сақтау.

  2. Табиғаттағы өзгерістерге адамның машықтануын женілдіру /денені шынықтыру, білім жетілдіру/.

  3. Өзгертілген ортаны адам өзінің игілігіне парасатты түрде асыра білуі керек.

Микроклимат еңбек жағдайына байланысты төмендегідей топтарға бөлінеді:

  1. Қолайлы (комфортный)

  2. Жоғарғы ылғалдылықтағы (балық өңдеу цехі, бояу цехі)

  3. Ауыспалы (ашық ауадағы жұмыс)

  4. Ыстық микроклимат (қорыту цехі, химиялық цех)

  5. Салқындатқыш микроклимат (кеме жасау өндірісі, салқындатқыш камера)

Адам мен қоршаған орта арасындағы үздіксіз жылу алмасу процесі жүріп жатады. Микроклиматтың өзгеруі адамның жылу алмасу процесіне тікелей қатысатын – қан айналу, нерв және тер шығару жүйелеріне әсер етеді. Яғни адам ағзасының шектен тыс ысуы немесе салқындауы организмнің бірқатар ауыруын тудырады.

Ыстықтан – адам денесі температурасы көтеріледі, жүрек соғуы жиілейді, денесі қатты терлейді, ал ыстық соққан кезде – артериялдық қысым төмендеп, дене қозғалысы бақылаудан қалып, адам есінен айырылады. Қатты терлегеннен организмдегі су – тұз тепе-теңдігі бұзылып, бас ауырып, әлсіздік пайда болып, қол-аяқ дірілі байқалады.

Суық немесе өте төмен температурадан адам денесі тоңазып, үсіп қалуы мүмкін. Адам денесі ұзақ уақыт тоңыазыса, одан, бұлшық ет жүйесі, нерв жүйелері, буындары – неврит, радикулит, ревматоиттық ауруларға ұшырайды.

Сыртта жұмыс істегенде суықтан қорғану әдістері:


  • жылы арнайы киімдерді пайдалану;

  • жұмыс арасында жылынуға үзіліс жасау. Ол үшін арнайы жабдықталған бөлмелер болуы қажет.

Бөлмені (жұмыс орнын) жылыту әдістері:

  • орталықтандырылған

  • немесе жеке орнын жылыту

Жылытатын ортасына байланысты:

Сумен, бумен, ауамен жылыту қондырғылары.

Сыртқы есіктерден бірден ішке суық ауа кірмес үшін тамбурлар мен шлюздердің болуы. Ол жерлерге жылы ауа перделерін ұйымдастыру.

Ғимараттарда адамды ыстық микроклиматтан қорғау әдістері:

Бөлмені салқындату – желдету қондырғыларын орнату. Олар да:



  • жеке жұмыс орнының ауасын алмастыратын

  • жалпы бөлме ауасын алмастыратын болып бөлінеді.

Ауа алмастыру әдісіне байланысты:

а) – ыстық ластанған ауаны сыртқа сорып шығаратын (суық ауа есік терезе немесе арнайы саңлылаулардан, тесіктерден кіреді);

б) – сырттан суық ауаны қысыммен кіргізетін;

в) – немесе осы екі әдісті қосарлап пайдалану арқылы;



Ауа қозғалысын ұйымдастыру әдісіне байланысты:

Табиғи:


  • желдің қысымы арқылы;

  • сыртқы және бөлме ауасының қысымының айырмасына байланысты ауа қозғалысын тудыру;

Жасанды:

  • желдеткіш қондырғыларды пайдалану;

Бөлмедегі ауаны жылыту әдістері

Ыстық микроклиматты цехтарда – адамдарға жағдай жасау әдістері.

  1. Жалынды, ыстық беретін қондырғыларды оқшаулау немесе адамның сол аймақта болмауын қамтамасыз ету;

а) Технологиялық процесті өзгерту

б) Ыстық заттармен адам жанаспас үшін, барлық жұмыс процестерін механикаландыру, автоматтандыру

в) Жылу шығаратын қондырғыларды құрсаулау (теплоизоляция), жылу шығатын бөліктерге тосқауыл қою. (Бұл әдіс пештердің қабырғасындағы жылуды 130 0С тан 50 0С қа дейін төмендетеді).

г) Су немесе суық ауадан перде жасау (воздушная или водяная завеса)

д) Жұмысшыларға салқындауға, дем алуға бөлме ұйымдастыру, жұмыс уақыттарын қысқарту, үзілістерін ұзарту, сумен салқындатуды ұйымдастыру.

е) Сусын беруді ұйымдастыру

ж) Арнайы киімдер мен жеке қорғану құрал – жабдықтарымен қамтамасыз ету.

Жұмыс орнының ауасының әртүрлі шаң-тозаң немесе газдармен ластануы - өкпе ауруларын тудырумен қатар басқа, мұрынның, тамақтың ылғалды қабаттарының қабынуына, бронхит, астматүрлеріне, көздің ылғалды қабатының қабынуына, тері ауруларына соқтырады. Шаңнан зиянды әсерін ауыр жұмыс, дененің тоңазуы және кейбір улы газдар еселеуі мүмкін.

Организмге шаңның зиянды әсерін азайту мәселелері де ауа алмастыру, микроклиматты реттеу әдістеріне ұқсас.
Оқулықтар мен қосымша әдебиеттер:

2,3,6,8,9,12,26.



Д-6. Өндірістік шу мен діріл әсерінен қорғану.

Қарастырылатын сұрақтар:

  1. Шудың көрсеткіштері, шудың түрлері.

Шудың адам организміне әсері.

  1. Дірілдің көрсеткіштері,түрлері, адам организміне әсері.

  2. Өндірістегі шу мен дірілден қорғану әдістері.


Өндірістік шу-адамға зиянды әсер ететін, уақыт сайын ретсіз өзгеріп отыратын, жиілігі мен қарқыны әртүрлі дыбыстардың жиынтығы.

Шу, ультрадыбыс және дірілдің табиғаты бір. Тек айырмашылықтары таралатын газды, сұйық және қатты денелер ортасындағы тербелістің берілуі.

Дыбыс энергия көзі болып табылады. Дыбыс толқындарының тербеліс жиілігі герцпен өлшенеді (1Гц-секундына 1 тербеліс).

Тербеліс жиілігі көп болса-дыбыста жоғары (қатты). Адам құлағы 16-дан-20 000 Гц аралығындағы дыбыс толқындарын қабылдай алады.

20 000 Гц-тен жоғары тербелістер-ультрадыбыс.

16 Гц-тен төмені-инфрадыбыс деп аталады.

Ультрадыбыс және инфрадыбысты адам құлағы қабылдамайды.

Туындау көзіне байланысты шу төмендегідей бөлінеді.

-Механикалық-станоктар шуы, іштен жану қозғалтқыштарының шуы.

-Соққы түрі-темірді соққандағы, шегелегендегі.

-Аэродинамикалық-газдардың шығуы кезінде.

-Гидравликалық-сұйықтар қозғалысы кезінде.

Адам организміне физиологиялық әсеріне байланысты шулар тербеліс жиілігіне, тербеліс ендігіне, қарқындылығына және әсер ету уақытына байланысты жіктеледі.

Жиілігіне байланысты:

Төмен жиіліктегі ,Орташа жиіліктегі ,Жоғарғы жиіліктегі

Спектр ендігі бойынша:

Тар ендіктегі шу,Кең ендіктегі шу.

Қарқынының өзгерісіне байланысты:

Импульстік шу, Тұрақты шу.

Әсер ету уақытына байланысты:

Қысқа уақыт әсер ететін шу,Ұзақ уақыт әсер ететін

Адам организміне зияны көп шулар-бұл жоғарғы жиіліктегі, тар ендіктегі, импульстік және ұзақ уақыт әсер ететін шулар.



Шудың адам организміне әсері.

Көп уақыт әсер еткен шудың есту органдарына жүктеме түседі, еңбеккердің бейқамдығын арттырады, бұл дегеніміз ескерту белгілеріне жауап реакциясын төмендетіп, қатерге ұрыну мүмкіндігін арттырады. Шу нерв жүйесі, жүйке аурулары, жүрек қан-тамыр ауруларына әкеліп соғады, адамның ұйқысы қашып, еске сақтау қабілеті төмендейді. Өте жоғары дәрежедегі шудан адам саңырау болып қалады, бүкіл ағзасын ауруға әкелетін шу сырқатына әкеліп соқтырады.


2. Діріл дегеніміз қатты денелердің тербелісі ретінде адам ағзасына әсер ететін шайқалудың шамасы.

Дірілдің салыстырмалы жылдамдық дәрежесі және салыстырмалы үдеуі дәрежесі децибелмен беріліп, төмендегі формуламен анықталады:


Lυ=20 lg υ/5*10-8; La=20 lg a/3*10-4;
мұндағы 5*10-8 м/с тербеліс жылдамдығының ең төменгі (0) деңгейі.

3*10-4-тербеліс үдеуінің ең төменгі деңгейі м/сек2.



Организмге берілуіне байланысты, діріл: жергілікті-қол машиналарымен жұмыс кезінде, машинаның басқару тетіктері арқылы қолға берілетін және жалпылама-адамның отырған немесе тұрған жері арқылы берілетіндері болып бөлінеді.

Жалпылама дәріл үш дәрежеге бөлінеді.

І дәреже-транспорттық діріл, ІІ дәреже-технологиялық-транспорттық, ІІІ дәреже-технологиялық діріл.



Дірілдің адам организміне әсері.

Аз қарқындағы жергілікті дірілдің организмге пайдасы да бар (медицинада). Ал діріл қарқыны өскен сайын зияны артып патологиялық өзгерістерге-діріл ауруларына әкеп соғады. Төменгі жиіліктегі (35 Гц дейін) діріл нерв-булшық ет, қозғалыс аппараттарының патологиясына әкеледі. (Қолдың, нерв тамырларының бұзылуы, терінің сезгіштігінің төмендеуін, сүйектер мен буындардың микрожарақаттары, сүйектерде пайда болатын бұлтықтар т.с.с.).

Төменгі жиіліктегі жалпы діріл іш құрылыс органдарының қозғалуына, олардың булшық еттерінің өзгеруіне, омыртқаның жүктемесіне, нерв жүйесі жұмысына әсер етеді.

Ішкі органдарға дірілдің әсері, ағза мүшелерінің жиілігінің өзгеруіне әсер етеді (адамның денесінің жалпы жиілігі 6 Гц, ішкі органдар жиілігі 8 Гц, бастың жиілігі-25 Гц, орталық нерв жүйесі 250 Гц).



3. Шу мен дірілдің әсерін азайту шаралары:

1) Шу мен дірілді пайда болған жерінде жою.

а) техникалық үрдістегі шу, дірілді көп беретін машиналарды шу, дірілі аз машиналарға ауыстыру.

б) машина детальдары арасындағы саңылауды реттеу.

с)машина құрылысына шу, діріл шығармайтын материалдарды пайдалану.



2) Шу мен дірілді олардың таралу жолында жою.

а) Машинаның шулы бөліктерін құндақтау, қоршау, оқшаулау.

б) Шуды азайту үшін жұтқыш қалқандарды пайдалану (экрандау).

3) Жеке басты қорғау құрал-жабдықты пайдалану.

4) Санитарлық және ұйымдастыру шараларын ойластыру (Мекеме жұмыс орындарына санитарлық қорғау аймақтарын жасау, шулы машиналарды оқшаулау, адамның шулы, діріл мөлшері көп жерлерде болуын азайту т.с.с.).
Оқулықтар мен қосымша әдебиеттер:

3,6,7,9,11,23.



Д-7. Өндіріс орындарын жарықтандыру ,жарықтандырудың адам организміне әсері.

Қарастыратын сұрақтар:

  1. Жарықтың адам ағзасына әсері, жарық көзінің түрлері

  2. Жарықтың техникалық көрсеткіштері және жарықтандыруды мөлшерлеу

  3. Өндірістік бөлмелерді жарықтандыруға қойылатын талаптар

  4. Өндіріс орындарын жарықтандыру әдістері

1. Жарық – тіршілік көзінің бір бөлігі. Жарық ағзаның қоршаған ортамен байланысын қамтамасыз етіп қана қоймай оған биологиялық және қуат күшін береді.

Жарық негізгі биологиялық процестерінің жүруін жандандыратын қуат көзі. Соның әсерінен ағзаның зат алмасу, өсу, тұқымды жалғастыру жүйелері жұмысы да реттеледі.

Ал өндіріс ортасын жарықтандыру дәрежесі еңбеккердің жұмыс жағдайын жақсартады, шаршауын төмендетеді, еңбек өнімділігі мен өнімнің сапасының жоғары болуына тікелей әсері бар.

Жарықтың күн көзіне немесе аспан денелерінен пайда болған түрін – табиғи жарық дейміз де, электр шамы арқылы пайда болған жарықты – жасанды жарық дейміз. Күн көзінің жарық шамасы жердің күнді айналуына, атмосфераның оптикалық жағдайына, ауа райына, жарықтың шағылысуы мен жұтылуына байланысты.

Жасанды жарық шамасы электр шамдарының техникалық көрсет-кіштеріне байланысты.

Күн сәулесі спектрі өзінің биологиялық әсері бойынша үш түрге бөлінеді. Күн сәулесі спектрінің толқын ұзындығы 380-760 нм бөлігі көздің көру нервтеріне әсер етіп жарық құбылысын тудырады.

100-380 нм ұзындықтағы сәуле толқындар ультра күлгін (радияциялық)

760-340000 нм сәуле толқындар инфрақызыл (жылу сәулелері) деп аталады. Олар (көру) жарық құбылыс тудырмайды.



2. Жарықтандырудың сапасын көрсететін негізгі техникалық жарық көрсеткіштері болып – жарық күші (J), жарық шамасы (Е), шағылыстыру коэффициенті αж , жұту коффициенті βж , өткізу коэффициенті γж , жарық ағыны (Ф) , жарықтану дәрежесі Я (Яркость), көру нысаны мен фон арасындағы контраст, жарықтың шамасының өзгеруі және жарықтың біргелкілік коэффициенті саналады.

Жарық ағыны (Ф) – көзге әсер ететін сәулелі энергияның күші, өлшем бірлігі Люмен (лм). Жарық күші (J) – жарық ағынының кеңістікте таралу тығыздығын көрсетеді.



 ; мұндағы ω – кеңістіктегі таралу бұрышы

Жарық күші өлшем бірлігі кендела (КД).

Жарық шамасы (Е) деп – жарық ағынының аудан бірлігіне түскен тығыздығын айтамыз.

Е, өлшем бірлігі люкс (лк)

Жарық шамасын өлшейтін аспап люксмтр деп аталады.

Ғимараттарды жарықтандыруды мөлшерлеудің екі әдісі бар: геометриялық және техникалық жарық көрсеткіші арқылы.

Табиғи жарықтандыру күн сәулесін бүйірден түсіру , жоғарыдан түсіру және аралас болып бөлінеді. Бөлмені табиғи жарықтандырудың геометриялық мөлшерлеу мәні болып жарық түсетін ойық пен бөлме едені ауданы арасындағы қатынасты анықтау болып табылады. Ол әрине бөлменің пайдалану жағдайына байланысты. Өндірістік бөлмелер үшін – табиғи жарық коеффициенті е = F*n/f = 1/10

F – терезе ойығы ауданы, n – терезе саны, f – еденнің ауданы .

Ал табиғи жарықтандыруды техникалық өлшеу құралымен анықтауға мүмкіндік болғанда табиғи жарық коеффициенті төмендегі

e= Ei/Ec *100% формуласымен анықталады.

Мұндағы Ei - бөлме ішіндегі нүктенің жарық шамасы, Ec – күн көзі берген сырттағы жарық шамасы.

Бұл жағдайда е табиғи жарық коеффициенті бөлмеге күн көзі берген жарық шамасының қанша пайызы түсіп тұрғанын көрсетеді. Өндірістік жарықтандыруды мөлшерлеу бойынша табиғи жарық коеффициенті мәні, жарықты түсіру әдісіне байланысты 0,5-тен 10 бірлік шамасында болуы керек.

Ал жасанды жарықтандыруды мөлшерлеу –жарық шамасы (Е) люкспен көрсетіледі. Оның мөлшері көру жұмысының сипаттамасына (ең жоғарғы дәлдіктегі-I разряд , өте жоғары дәлдіктегі – II разряд, жоғарғы дәлдіктегі – III, орта дәлдіктегі – IV разряд , аз дәлдіктегі Vразряд, жарық шығарылатын заттармен жұмыс кезінде VII және жалпы бақылау үшін дәлдіктегі - VIII) көретін нысанның размеріне (0,15мм-ден 5мм-ден артық) контраст, фон көрініске қарай беріледі.

3. Бөлмені жарықтандыруға және жасанды жарық көздеріне төмендегідей санитарлық – гигиеналық талаптар қойылады.:



  1. Жарықтану дәрежесі (Я) барлық жұмыс қабаттарында бірдей болуы керек.

  2. Жұмыс орындарындағы жарық шамасы көру нориасына сәйкес болуы керек.

  3. Жарық түсетін жазықтықтарға көлеңке түспеуі қажет. Көлеңке көретін өзгертіп , көзді шаршатады. Әсіресе қозғалмалы көлеңкелер қауіпті, жарақаттанудың көбеюіне соқтырады.

  4. Түскен жарық тікелей немесе қайтара шағылыспауы қажет. Жарықтың түскен беттен шағылысуы да жарық дәрежесін өсіріп , көзді шаршатып , жрақат алуға әкеп соғады.

  5. Жарық шамасы уақыт өткен сайын өзгеріп (жыпылықтап) тұрмауы керек.

  6. Жарық ағыны нысанға бағытталып, шам – жағдайға сәйкес таңдалынып алуы керек.

  7. Жарық көзі құрылғысы пайдалануға қолайлы, сенімді , күтуге қарапайым және қауіпсіз болуы қажет.

4. Жасанды жарық көздеріне

  • Қыл-қызулы шамдар

  • Люминесцентті (газоразрядты) шамдар пайдаланады

Ғимартаттағы шамдардың орналасуына байланысты жарықтандыру:

  • Жеке жұмыс орнын жарықтандыру

  • Жалпы бөлмені жарықтандыру

  • Аралыас жарықтандыру болып үшке бөлінеді.

Жарықты пайдалану мақсатына байланысты жарықтандыру:

  • Жұмысшы жарықтандыру (нормаға сәйкес)

  • Апаттық жарықтандыру (апат кезінде адамдарды эвакуация жасау үшін немесе жұмысты уақытша жүргізе тұру үшін, норманың 15-20% құрайтын)

  • Кезекші жарықтандыру – норманың 25-30% құрайтын болып бөлінеді.

Бақылау сұрақтары:

  1. Жарықтың адам ағзасына қандай әсерлері бар?

  2. Жарық құрылысын қандай теориялармен түсіндірміз?

  3. Жарықтың негізгі көрсеткіштері қандай?

  4. Жұмыс орындарын жарықтандыруға қандай санитарлық-гигиеналық талаптар қойылады?

  5. Жұмыс орындарын жарықтандырудың қандай тәсілдерін білеміз?

Оқулықтар мен қосымша әдебиеттер:

3,6,7,9,10,12,31.


жүктеу 1,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау