ПоәҚ 042-33 27/03-2014 Баспа №1 11. 09. 2014

жүктеу 0,6 Mb.

бет	2/4
Дата	10.12.2017
өлшемі	0,6 Mb.
	#3780

1 2 3 4

Микеланджело Буонарроти, Микеланьоло ди Лодовико ди Лио-нардо ди Буонаррото Симони (6.3.1475, қазіргі Капрезе-Микеланджело, Тоскана – 18.2.1564, Рим) – италиялық мүсінші, кескіндемеші, сәулетші әрі ақын.Микеланджело ақсүйек отбасында туған. Кескіндемеші Гирландайо мен мүсінші Бертольдо ди Джованниден (1488 – 90) дәріс алды. Сондай-ақ суретші шығармашылығының кемелденуіне Джотто ди Бондоне (1266/67 – 1337), Донателло (1386 – 1466), Мазаччо (1401 – 1428), Якопо делла Кверча (1374 – 1438) шығармалары мен көне заман пластикасының ықпалы зор болды. Еуропаның 16 ғ-дағы және онан кейінгі өнерінің даму жолдарын көрсеткен Микеланджело шығармаларында Қайта өркендеу дәуірінің ерлік әуенге толы адамгершілік мұраттары, кейінгі мәдениетке (Қайта өркендеу дәуірінің соңғы кезеңіне) тән таным дағдарысының қайғылы сырлары да бейнеленді. Жас кезіндегі шығармаларынан-ақ (“Баспалдақ қасындағы Мадонна”, “Кентаврлар шайқасы” атты бедерлі мәрмәр, 1490 – 92 ж. ш.) монументтік, пластикалық қуат пен образдың драмалық бояуға қанықтығы, адам сұлулығын паш ету сияқты Микеланджело шығарм-ның басты белгілері айқын аңғарылды.Римде Микеланджело “Вакх” мүсінін (1496 – 97, Флоренция, өлттық мұражай) жасап, көне заман ескерткіштері қызықтыратынын аңғартты. 1501 ж. Микеланджело Флоренцияға оралып, Медичи озбырлығына қарсы тұрған республика азаматтарының ерлігін бейнелейтін шығармалар жасады. Ол сомдаған Давид мүсіні (1501 – 04, Флоренция, Көркемсурет академиясының галереясы) құдіретті күш, ерлік, жігерлілікті паш етеді. 1505 ж. Папа Юлий ІІ Микеланджелоны Римге шақырып, оған құлпытас жасауды тапсырады. Құлпытасқа арнап Микеланджело Буонарроти бірнеше мүсіндер жасады: “Моисей” (1516 – 16, Рим, Сан-Пьетро ин Винколи шіркеуі), “Көтеріліске шыққан құл” және “Хал үстіндегі құл” (екеуі де 1513 – 16, Париж, Лувр). Бұлардан Микеланджелоның жұмыс әдісі айқын байқалады: мүсінші тасты жан-жағынан бірдей қашамай, белгілі бір жерлерін ғана өңдеп отырған. Мысалы, Ватикандағы Сикстин капелласы шаңырағының жазбалары (1508 – 12), т.б. Әрбір фигура мен жеке көріністер мөлдір айқындығымен ерекшеленеді, сондай-ақ кең көлемді жазбалардың біртұтастығы анық байқалады. Микеланджело 1534 ж. Римге біржола көшіп келді. Мұнда ол “Аяусыз жаза” атты орасан зор фреска (1536 – 41) жасады.Өмірінің соңғы 30 жылында Микеланджело мүсін мен кескіндемеден бірте-бірте алшақтап, негізінен сәулет өнерімен және поэзиямен айналысты. Ол бейнелеу өнерінен гөрі құрылыс жұмыстарымен көп шұғылданды. 1523 – 34 ж. Микеланджело Флоренцияда Лауренциана кітапханасының ғимаратын тұрғызды. 1546 жылдан өмірінің соңына дейін Микеланджело Римдегі әулие Петр соборы мен Капитолий ансамблін салды (екеуі де автор қайтыс болғаннан кейін аяқталды). Микеланджело қартайған шағында да поэзиядан қол үзбеді. Оның лирикасы терең, асқақ, трагизмге толы болды. Ақын адамзаттың ғұмыр бойы сұлулық пен жарасымдылыққа ұмтылатыны туралы, жалғыздық жөнінде, озбырлықтың салтанат құрғанын көргенде жанының жай таппайтыны жайында жырлады. Микеланджело мадригал мен сонет жанрында жырлады. Өлеңдері алғаш 1623 ж. басылды. Микеланджело адамзаттың бір-біріне деген махаббатын, сезімнің ұлылығы мен сұлулығына деген шексіз сенімді жырлап өтті

Тициан, Тициано Вечеллио (Tіzіano Vecellіo) (шамамен 1476/77 немесе 1489/90, Венето, Пьеве-ди-Кадоре – 27.8.1576, Венеция қ.) – италиялық кескіндемеші, Қайта өркендеу дәуірі кезеңіндегі венециялық мектептің негізін қалаушылардың бірі. Алғашында кескіндеме өнері бойынша Дж. Беллини шеберханасында оқып, тәлім алды; кейін Джорджоне шеберханасына ауысты. Джорджоненің көмекшісі ретінде еңбек етіп, Венециядағы Неміс мейманханасының алдыңғы бетін әрлеп әсемдеуге қатысты әрі оның шығармашылық ықпалында болды. Ұстазы Джорджоне ерте дүние салғаннан кейін оның бірқатар кескіндемелік туындыларын өзі аяқтап шықты. Біртіндеп Тицианның өзіне тән шығармашылық қолтаңбасы қалыптаса бастады да 1516 ж. Венеция Республикасының басты кескіндемешісіне айналды, суретші өмірінің ақырына дейін осы атақты 60 жыл бойы сақтап тұрды. Тициан діни, мифологиялық және әдеби сюжеттерге негізделген сан алуан кескіндемелік туындылар мен портреттер жасады. “Бұ дүние мен о дүние махаббаты” (1515 – 16 ж. ш., Рим, Боргезе галереясы), “Флора” (1515 ж. ш., Флоренция, Уффици), “Қолғапты жасөспірім” (1520 ж. ш., Париж, Лувр), “Вакх пен Ариадна” (1523, Лондон, Ұлттық галерея) атты көркем полотноларында гуманистік мұрат пен өмірге деген сүйіспеншілік сезімі шынайы көрініс тапты. 16 ғасырдың 20 – 30-жылдардағы Тициан картиналарынан Қайта өркендеу дәуірі өнерінің соңғы кезеңіндегі Венеция қоғамының өмір-тұрмысы басты орын алды. “Табытқа салу” (1525 ж. ш., Париж, Лувр), “Ғибадатханаға бастау” (1534 – 38 ж. ш., Венеция, Академия галереясы), “Урбино Венерасы” (1538 ж. ш., Уффици) картиналарына пафос көтеріңкілігі мен үйлесімділік және күрделі драмалық шиеленіс тән. 1530 – 40 ж. Тициан портрет жанрында (“Пьетро Аретино”, 1545, Флоренция, Палатина галереясы; “Ипполито Риминальди”, 1548, Флоренция, Питти галереясы; “Папа Павел ҚҚҚ Алессандро және Оттавио Фарнезелермен бірге”, 1545 – 46, Неаполь, Ұлттық мұражайы мен Каподимонте галереясы; “Карл V”, 1548, Мюнхен, Ескі пинакотека) жемісті еңбек етіп, зор жетістікке жетті. 16 ғасырдың ортасында Тициан шығарм-нан мифологиялық және діни тақырып (“Автопортрет”, Прадо қ.; “Лавиния”, Берлин мұражай қоры, екеуі де 1560 жылдар) басым орын алды. Тицианның осы кезеңдегі көптеген туындыларынан сары уайымшылдық сарыны аңғарылғанымен, мұнымен қатар өміршеңдікке толы, қанық бояулы жарқын образдарды (“Даная”, 1554 ж. ш.; “Венера мен Адонис”, 1554; екеуі де Мадрид, Прадо; “Нимфа мен бақташы”, 1570 ж. ш., Вена қ., Тарихи-көркемсурет мұражайы) да алып келді. Адамның күрделі ішкі жан сезімі мен психологиялық өмір толғанысын ғажайып колоритке қоса композиц. құрылымы жағынан да таңқаларлық шеберлікпен ашып бейнелеу Тициан шығармашылықның өзгеге ұқсамас өзіне тән ұлы суреткерлік қолтаңбасын айқындады. “Әулие Лаврентийдің азабы” (1550 – 55, Венеция, иезуиттер шіркеуі), “Тәубесіне келген Мария Магдалина” (1560), “Әулие Себастьян” (1570, екеуі де қазіргі Санкт-Петербургегі Эрмитажда), “Исаны жоқтау” (1573 – 76, Венеция, Академия галереясы) сияқты соңғы картиналарында трагед. коллизияға толы өзінің өмірге деген ой-көзқарасын айқын аңғартты. Тицианның озық еңбектері дүниежүзілік бейнелеу өнері мен қайта өркендеу дәуірі венец. мектеп өнерінің ұлы жетістіктерінің бірі болып табылады әрі өзінен кейінгі замандардағы қылқалам шеберлері шығарм-на да (әсіресе, П.Рубенс пен Д.Веласкеске, т.б.) жасаған игі әсері зор болды.

Джорджо Барбарелли және Кастельфранко, белгілі Джорджоне (итал . Giorgione Giorgio Barbarelli da Castelfranco) венециялық кескіндемелер мектепті 1476/1477—1510) — оқыды.италиялық суретші, өкіл болды. Венецияда Кастельфранко-Венетодан алыс емес жерде Қалашықта Джорджоне дүниеге келді. Ол Джованни Беллинидің оқушысы болды және өзіне оның жылы әрдің тереңдікті және жалтырауды түсінді, және бұл сапаларда оны асып түсті ,барлық италиялық суретшілерден ерекше ақындық-ой тапған маңызды орынға діни, мифологиялық және тарихи суреттерде қарсылық білдіру бастады, әсем көрініс , бөтен емес табиғилыққа шығармалары толық болды.. Оның қызметі негізгі орны Венеция болды. Ол бұл жерде надпрестольные түрлерді жазды, көп портрет тапсырыстар орындады, және сол уақыт салт бойынша, үй сандықтар, сандықтар және фасадтар өз кескіндемемен безендірді. Обадан өлді.Творчестволық қызметі негізгі мерзімі XVI ғасырдың он жылдық біріншісіне жатады. Джорджоне, бастапқы құрастырған ықпалдың астында суретші сияқты Винченцо Катены және Джованни Беллини, меншікті өсімтал үлгіні істеп шығару ағымға бірнеше жыл істей алды, негізде түстің және жарықтың өзара әрекеттесулер нәзік сезім жататын. Бастауыдан Джорджоне береттен көптеген бұл маңызды тарап суретшілердің кейіннен көптеген ұрпақтармен дамытқан еуропалық кескіндеме болды. Май кескіндеме техникасы басқаша түрде болды, фигуралардың және заттардың түстері, көлеңкелер және жұмсақ нобайлары ,байсалды гүл өткелдері, қаныққан дақтары мүмкіндік берді. Тарихта қалып ,талай шығармалары мұра болып қалды.

Па́оло Вероне́зе (итал. Paolo Veronese), Па́оло Калья́ри (итал туу. Paolo Cagliari, * 1528 — † 19 сәуір 1588) —мүсінші , ұлы суретші.Өзі жастық шығармаларда (« Құдай-ана », фрескалардан Casa Contarini, Соранцо вилланың және Фанцоло вилланы фрескалармен орындады.Ол оның нәзік ойы арқасында ол мектепте алған білімін тән ерекшеліктерін көрсете білді.. Ол дарындығын 27-28 жасында мойындатты. Оны осы жасыда Әулие-әнбие шіркеу әшекейлеу үшін Венецияға шақырылған болды ,осылай жүктелген тапсырманы жақсы орындады, 1570 жылға дейін оған бұл шіркеуде жұмыст тұрақты болды.Қайтыс болғаннан кейін осы шіркеуде қойылды.

Өзін-өзі бақылауға арналған сурақтар:

1.Өнер тарихындағы «қайта өрлеу» деген сөзді қалай түсінесің?

2. Қайта өрлеу дәуірі қай ғасырлар арасын қамтиды?

3. Осы кезеңнің алғашқы суретшілерінің бірі болып кім есептеледі?

4.Қайта өрлеу мәдениетінің алтын бесігі деп қай мемлекетті атайды?

5.Өзіне унаған суретші туралы мәлімет жина?

4 тақырып: Орыс бейнелеу өнері. Атақты суретшілер: Шишкин, Левитан, Репин, және т.б

Сабақтын мақсаты: Орыс өнерінің дамуына көп үлес қосқан суретшілердін өмір баянымен танысып салыстырма өткізу.

Қысқаша мазмұны:

Иван Шишкин Вяткалық губернияда Елабуга қаласында 13 қаңтар 1832 жылы дүниеге келді. Ежелгі вятской фамилиядан шыққан.,Купец Иван Васильевич Шишкинның (1792—1872 ұлы болған.Он екі жасында 1-ші казанская гимназияда оқушылар қатарында болды, бірақ, 5-ші класска жетіп, оның қалдырды. Кескінде және мүсіндеу (1852—1856) сәулеттер училищесіне Мәскеу түсті. Бұл мекеменің курсын бітіріп, Петербург Көркемдікт Академиясында өз білімін 1857 жалғастырды (1856—1865) профессор М. Воробьевтын оқушысы болды. Академияда сабақтармен қанағаттанбай, ынталы суреттерін салды және Санкт - Петербургқа шартараптарда табиғиден этюд жазды және Валаамда аралда, не арқасында оның формалармен барлық үлкен және үлкен танысу алды және білу айнытпай оның қарындашпен және білезікпен алып беру. Академияда оның болуларға бірінші жылға енді оған Санкт - Петербургқа шартараптарда класс суреттің және түрдің артына артына екі малые күміс медаль соттаған болды. 1858 жылда ол үлкен м күміс алды

Левитан

Левитан-« әсем көрінісі жанрдың бастаушысы,Литвада, Кибартай Сувалкский губерниясында еврей жанұясында 1860 жылдың 18 тамызда дүниеге келді. Жанұясы Литвада еврей және шотландық қауымдардың естен кетпес қатар өмір сүрді.. Вильно ешиве Эльяшивтан оқыды. Өзі француз және неміс тілдермен дербес үйренумен шұғылданып тез үйреніп алды. Ковнода ол бұл тілдердең сабақ берді, ал француз серіктестік жетегімен темір жол Көпірдің құрылымдарында уақыттша аудармашы болып жұмыс істеді.. Жанұяда Исаактан басқа әлі үш бала өсті : Тереза Авель-Лейб және қарындастары Тереза Ильинична Берчанская,. (1856) және Михле Эмма Ильинична)

Репин

Репин суретші, мемуарист,очерк жазба авторы, оқытушы. Портрет, тарихи және тұрмыстық сюжеттердің ұлы орыс суретшісі. Оқытушы, ұста — жетекші, профессор болды (1894—1907) және Көркем Академиясының ректоры (1898—1899), Тенишев мектеп-шеберханада бір уақытта сабақ берді ; оның оқушылардың ортасында. М. Кустодиев және Э. Грабарь, Ф,. Ал. Малявин, Остроумова-Лебедева болды., Ресейлік империяда Чугуев қаласында , Харьков губернисында Ефима Васильевич Репина(1804—1884) әскери көшіп келген жанұяда 1844 жылдың (5 тамыздың) 24 шілденің.Илья Репин дүниеге келді. 1855 жылда топографиялық мектепте шұғылданды, бірақ әскери ауылдарда қысқартуда оның жапты. 13 жазта Чугуев кескіндеме мектебінде оқыды. 1863 жылда Петербургтағы Көркем Академиясына түсті.

Өзін-өзі бақылауға арналған сурақтар:

1.Орыс өнерінің дамуынемен немен байланысты деп ойлайсың?

Орыс бейнелеу өнерінде әлеуметтік жағдай қалай көрініс тапты?

3.И.Шишкин қай жанрда шығармашылықпен айналысты?

4.Қандай бейнелеу өнерінің түрлері жақсы дамыды?

5.Репинің шығармашылығы?
№5 тақырып:Қазақстан бейнелеу өнері. Қазақстан суретшілері: Ә.Қастеев, Г.Исмаилова, Қ.Телжанов, А.Ғалымбаева және т.б.

Сабақтын мақсаты: Қазақстан бейнелеу өнерінің тарыхында қалған атақты суретшілердің шығармашылығымен танысу.

Қысқаша мазмұны: Әбілхан. Қастеев (1904-1973) – қазақтың әйгілі кескіндемешісі, график суретші, қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі, Қазақ ССР-ы халқының суретшісі.Туып-өскен - жері Алматы облысына қарасты Жаркент қаласының жанындағы Шежін ауылы. Топырақ бұйырған жері Алматы қаласы.1929 жылдан 1931 жылдары Қастеев Николай Гаврилович Хлудовтың көркем студиясында оқыды (Хлудовтың Қазақстанда тұрған кезінде). Содан кейін білім алуын 1934 - 1937 жылдары Мәскеу қаласында Крупская атындағы көркем студиясында жалғастырды.Қазақстанның халық суретшісі (1944). Қазақстан Суретшілер одағы басқармасының төрағасы (1945-1956). Еңбек жолын Түрксіб темір жол құрылысында жұмысшы болып бастады. Москвадағы көркемсурет студияларында Н.Г. Хлудов пен И. Бродскийден сабақ алды (1929-1936). Халық өмірінің алуан көріністерін шынайы бейнелеген мыңнан астам көркем туындыларды дүниеге келтірген.Әбілхан қол өнеріне, одан соң суретшілік өнерге жастайынан бейім болған. Анасы Айғанша кілем, алаша, бау-басқұр тоқуға, сырмақ сыруға, шым ши жасауға шебер адам болыпты. Әбілхан осы халық өнеріне бала кезінен көз қанықтырып, анасына ою өрнектер салуға көмектесіп, сурет өнеріне қолын үйретіп өседі. Оның 1930-1931 жылдары салған «Қарындастың портреті», «Автопортрет» атты туындылары түпнұсқаға ұқсастығымен және кейіпкер болмысын ашуға деген талпынысымен ерекшеленеді. Ол бірте-бірте ел өмірінің алуан салалы тіршілік тынысына ден қойып, тарихи әлеуметтік өзгерістерге суреткер зердесімен қарай бастайды. Оның «Мектепте» (1930), «Түрксіб» (1932), «Жамбыл портреті» (1937), «Ескі және жаңа тұрмыс» (1937-1941), «Амангелді сарбаздары» (1970), «Жас Абай» (1945) сияқты туындылары дарынды суретшінің өткен мен бүгінді шыншылдықпен бедерлеген көркем шежіре іспеттес.Әбілхан туған жердің әсем табиғатын, оның дидарындағы адам қолының жасампаз өзгерістерін зор шабытпен бедерлей алған суреткер. Оның «Биік таулы мұз айдын» (1954) , «Гүл ашқан алма» (1958), «Менің Отаным» (1959), «Жайлаудағы автодүкен» (1963), «Қапшағай ГЭС –І» (1972) сияқты полотнолары эпикалық қарымымен, шыншылдығымен назар аударады. Әбілхан Қастеев суретші ретінде өзіндік дара қолтаңбасымен ғана ерекшеленіп қоймайды, сонымен бірге, ол туған жері мен өскен елін перзенттік махаббатпен жырлай алған біртуар суреткер.Әбілхан Қастеевтің көп еңбектерін Алматы қаласы Т.Г. Шевченко атындағы Қазақ көркем галереясынан көруге болады.Қастеев есімі Қазақстан Республикасы Мемлекеттік өнер мұражайына және Қазақстанның бірнеше қалаларындағы көшелерге берілген.

Гүлфайрус Ысмайылова

Гүлфайрус Ысмайлова Мансұровна- 1929 жылы Алматыда дүниеге келген. Гүлфайрустың балалық шағы соғыс кезінде өтті. Әкесі соғыста болып, анасы бес баланы өзі асырап тәрбиелеумен болды. Осы бес баланың ішінде 12 жастағы Гүлфайрус ең үлкені болған. Бала кезден әдемілікке, әсемдікке жақын болып, қабылдаған. Көшеде келбетті кісілерді көрсе, немесе әжесі Халида тігетін сырмақ , түскиіздер мен алашардың әдемі оюларың көріп бақыласа, кітап, журналдардан түрлі иллюстрацияларды қарап жүрсе- осының бәрі есінде сақталып отырған.Мектепте оқып жүргенде Гүлфайрустың сүйікті пәні сурет болды, ол әр түрлі мектеп газеттерін жасап шығарған, соғыстанжараланып келген госпитальдарда жатқан адамдарға арнап суреттер салған.1994 жылы Алматыда суретшілер училищесінде оқыған. Училищедегі оқу жылдарын еске түсіргенде ең алдымен , өзінің ұстаздарының ішінен живопись өнерінің профессоры А.М.Черкасский және Л. П Леонтьевті айтады.А.М.Черкасский әрқашан өзінің оқушыларын табиғатты, өмірді,политра байлығы мен оның бояуын танып білуге шақырған. Сонымен қатар ол оқушылардың бойындағы білімін жетілдіре білген, суретші ретінде салатын шығармаларының мазмұнын адам өмірімен байланыстырып, өмір бояуларымен салып үйреткен.Гүлфайрустың қабілеттері училищеде оқып жүрген кезінен бастап ашылды. Екінші курс студенті Ысмайлованың « Туған өлкеге оралу» атты жұмысы көрмеден алынып Т.Г.Шевченко атындағы Қазақ мемлекеттік суретшілер галереясына қойылған. Гүлфайрус бейнелеу өнеріне ғана қызықпай, сонымен қатар вокалды драма өнеріне де қызығушылық танытқан. 1949 жылы суретшілер училищесін бітіргенде,вокалдық бөлімінің консерваториясының екінші курсында оқыған.Бірақ живопиське деген махаббаты өнердің басқа жанрларына деген қызығушылықтарынан басым түсті,сондықтан ол оқуын бітірген соң Москвага барып, В.И.Сурикова атындағы суретшілір институтына оқуға түсуге барды.Бірақ бұл жылы түсе алмайды,себебі,режиссер М.Донскийдің «Алитет уходит в горы» фильміндегі Тыгрена рөлін ойнауға шақырған ұсынысын қабылдайды.Гүлфайрус кинода жақсы жетістіктерге жеткенімен,өміріндегі басты ісі-живопись болатынын естен шығармады. Ол өзі бұл туралы былай деген : «... Мен өзімді кино өнерінде, сахнада жайсыз сезінгендігімнен сурет өнерін тандап отырған жоқпын. Көп ойланып, қай жағынан өзімнің қабілеттерімді ашып көрсете аалармын деп ойлап, түсіндім – живопись өнерінде. Мұнда менжеке шығармашылық тұлғамын, ешкімнің идеясы мен нұсқауларымен жүрмеймін» дейді. "Біржан мен Сара" олерасындағы вйелдер костюмінің зскизінен жанды дз көңіл ашар езіндіо таңба бірден көзге ұрады. Бозбаланың билеген әуеніне құлақ түрген жас қыз-келіншектер риясыз; миысыл, бойжеткен болса әлдебір ой құшағында. Бұлайша берілуінде эскиздер жұмыс сипатынд құр парзқтар емес, одан Гүлфайрус Исмаилова талангының даралығы танылды,Суретшінің таланты сценографияның кұрделі кәсіби тілімен асқақ сөйлейді, ол мынадай тұрғь ашылады. Театрға тәи, Гүлфайрус Исмаилованың дуние танымына жақын жоғары мэн-мағына. дәл о ның өзі оның алуан тұрлі спектакльдеріне ерекше мақсаткерлік. ал оның театрдағы шығармашыі жолына дамудың ашық та танымал жуйесін синтездеу мен ауқымдылық сипатын береді.Декорацияларда халық ауыз әдебиетін барлық көркемдігі, оның байлығы мен табиғилығын салтанат құруы өзінше көрініс табады.Сахналық жанр ретіде костюм эскиздерің сәнін келтіру оның спектакльмен жұмыс істеуің шығармашылық урдісінің ерекшелігіне айналды.Әрбір костюм жай ғана киім емес, ол кейіпкердің бейнесімен және актердщ тұлғасымен, ике» деректерімен сомдалған.Костюм эскиздерін жасауға осындай тұрғыда келу сахнада ойнау ауанын, ұйғарыл сахнаны ойша шопып алу қабілетін ашады және бұл Исмаилованың соны шығармашылық шешімі тур лы айтады. Мақсатқа жетуге талпынуға. кейіпкердің басқа актерлермен бірге сахнадағы іс-қимылыі-л мумкін болатын ойын ауанын беруге Исмаилова жасаған костюм эскиздері септігін тигізеді, мұныоні-шығармашылығының толайым жеке жанры десе де болады, Театрдың жумысы мен станкілік өнерінің шегінде теңдестірілетін оның эскиздерінде театр идеялары мен шарттылығын станкіпік ші ғарманың мумкіндіктерімен синтездейтін жанрды дамытудың әрекеттері жатыр. Қызықты шеішде ош бағыттағы ізденістер оның Дж. Пуччинидің "Чио-Чио-сан" операсына арналған костюмдер цикяы да (1973) айқын керініс тапқан.

Қанапия Телжанов

Телжанов Қанапия Темірболатұлы (1927 жылы туылған, Шығыс Қазақстан облысы Уалиханов ауданы) ) – кескіндемеші, қазақ монументті кескіндеме өнерінің негізін салушылардың бірі, педагог, қоғам қайраткері, Қазақ КСР-інің (1963) және КСРО-ның (1978) халық суретшісі, КСРО Көркемсурет академиясының корреспондент мүшесі (1967), Халықаралық жоғары мектебі ҒА-ның құрметті (1995) және ҚР ҰҒА-ның (2003) академигі. Әкесі Т.Телжанов белгілі қоғам қайраткері. Суретшілік өнерге деген қабілет-икемі бойынан ерте байқалған Телжанов 1937 жылы КСРО Көркемсурет академиясы жанындағы дарынды жасөспірімдер көркемсурет мектебіне қабылданды. 1941 – 44 жылы эвакуациямен Ресейдегі Киров облысының Халтурин ауданындағы Русаново селосында тұрды. 1947 жылы Алматы көркемсурет училещесін (педагогы Л.П. Леонтьев), ал 1953 жылы Ленинградтың (қазіргі Санкт-Петербургтің) кескіндеме, мүсін және сәулет өнері институтының кескіндеме факультетін (академик М.И. Авиловтың шеберханасы бойынша) бітірген. 1953 – 1958 жылы Алматы театр-көркемсурет училещесінде ұстаз, 1964 – 1968 жылы Қазақстан Суретшілер одағы Басқармасының төрағасы, КСРО Суретшілер одағы Басқармасының хатшысы әрі мүшесі (1964 – 1986) болды. 1973 – 1986 жылы Қазақтың көркемсурет галереясының (қазіргі ҚР Мемлекеттік өнер музейі) директоры. 1978 жылдан Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институтында пед. қызметпен айналысты: бейнелеу өнері (1978 – 1993), одан кейін академ. кескіндеме (1993 – 2000, Қазақтың мемлекеттік көркемсурет академиясында, 2000 жылдан – Қазақ ұлттық өнер академиясында) кафедраларының меңгерушісі; 1981 жылдан профессор. Алғашқы көркем шағын жанрлық туындысы – “Жамал” картинасы (1955, Мәскеу, Третьяков галереясы) арқылы одаққа танылды. Қазақ бейнелеу өнеріне елеулі бетбұрыс әкелген “Еңбек адамдары” атты топтамасына (“Атамекен”, “Домбыра әуендері”, екеуі де 1958; “Көкпар”, 1960; “Тыныштық” 1964; “Кеңес”, 1966) 1967 жылы Қазақ КСР-і Мемлекеттік сыйл. берілді. Төңкеріс тақырыбындағы монументті полотнолардың “Қазақстан 1918 жылдары” (1957), “Революция күзетінде” (1980 – 81), “Бастау” (1967), “Қазан” (1970), “Бозаралдықтар” (1972) атты триптихтердің, тұрмыстық (“Бүркіт салу”, 1964; “Қыз қуу”, 1966) және ұлттық (“Абылай”, “Бостандық үшін”, 1990) тақырыптағы еңбектердің авторы. Телжанов жеке басқа табынушылық кезеңінің қасіретіне (“Yйде”, 1965) алғашқылардың бірі болып қылқалам тартқан суреткер. Телжановтың “Алғашқы рет” (1954), “Қарлығаш” (1958), “Күн сәулелі өлкеде” (1960), “Жеңіс” (1975, “Төңкеріс күзетінде – 11” (1988), т.б. туындыларынан лиризмге толы асқақ поэзия байқалады. Суретші кескіндемелік монументті картиналарымен қатар графикалық еңбектер (“Венеция” графикалық топтамасы, 1961) жасаған. Әскери жанрдағы еңбектері үшін 1968 жылы М.Б. Греков атындағы күміс медальға ие болған. Телжанов “Қазақстанның бейнелеу өнері” (М., 1974; қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде) және “Қазақ КСР-інің мемлекеттік өнер музейі” (А., 1981; қазақ, орыс, неміс, француз және ағылшын тілдерінде) альбомдарын құрастырып, алғы сөзін жазды. 1949 жылдан Телжанов шығармалары респ., бұрынғы ТМД елдерімен қатар халықаралық көркемсурет көрмелерінде (Венгрия, (Венгрия, Финляндия, ГДР, Үндістан, Чехословакия, Румыния, Югославия, Польша, Бельгия, Цейлон, Бирма, Швеция, Дания, Ауғанстан, Моңғолия, Канада, Мексика, т.б.) қойылған. Телжановтың картиналары Қазақстанның (негізінен Алматы қаласындағы ҚР Мемлекеттік өнер музейінде), Ресейдің (Мәскеу қаласындағы Третьяков галереясында) мұражайларында және шетелдердегі жекеменшік галереялар қорында (АҚШ, Қытай, Жапония, т.б.) сақтаулы. ҚР Үкіметі жанындағы бейнелеу және сәулет өнері саласы бойынша Мемлекеттік сыйлық жөніндегі комитеттің (1962 жылдан), КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы әдебиет пен өнер саласы бойынша Лениндік сыйлықты тағайындау жөніндегі комитетінің (1964 – 1968) және Дүние жүзі мұражайлары халықаралық кеңесінің (1982, Мәскеу қаласы) мүшесі болды. 6 – 7-сайланған Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесінің депутаты. “Отан”, “Парасат”, Еңбек Қызыл Ту, “Құрмет белгісі” ордендерімен және медальдармен марапатталған.

Айша Ғалымбаева

Айша Ғарифқызы Ғалымбаева (29.12.1917 жылы Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік ауылында дүниеге келген - 2008 жылы қайтыс болды) Қазақ қыздарының ішінен суретшілік мамандықты тұңғыш рет игерген және қазақтың халық суретшісі атағын да бірінші болып алған кескіндемеші-суретші. 1943 ж. Алматының көркемсурет училищесін, 1949 ж. Мәскеудегі Бүкілодақтық кинематография институтының сән өнері бөлімін бітіріп, суретші-көркемдеуші деген мамандық алып шығады. 1949-66 жж. Алматы көркемсурет училищесінде, 1966-69 ж. қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтында сабақ берді. Ол кісі кескіндемеші - суретші ғана емес, сонымен қатар кино суретшісі де. "Абай әндері" фильмнің сюжеті бойынша "Билер соты", "Келін түсіру кеші", "Той", "Айтыс", "Кездесу" сияқты шығармаларын жазып, фильмнің декорациялық эскиздерін жасады. 1958 және 1976 жылдары "Қазақтың ұлттық киімдері" атты альбомы жарық көрді. Айша Ғалымбаева шығармаларының өзекті арқауы — қазақ әйелінің образы. Бұған "Қозы Көрпеш —Баян сұлу", "Шабандоз қыз", "Бұл Шұғылада болған еді", "Дала қызы" фильмдеріне жасалған эскиздері, "Күләш Байсейітова", "Халық шебері Б.Басенованың портреті", "Г.Разиеваның портреті","Батыр Ана", "Ардақты ана", "Сәукеле" т. б. шығармалары дәлел бола алады. "Көктем мен күз", "Үш ғасыр" атты натюрморттың авторы. Кез келген еңбегінде Ғалымбаева халық өнеріне, ғасырлар бойы сақталып келген сарқылмас қазынаға деген ерекше сүйіспеншілігін аңғартады. "Біз заманымызды мақтан етеміз", "Бір кесе қымыз" атты суреттері бүгінгі өмірдің сұлулығын жырлайды. 1966-67 ж. "Үңгіртас тауларында", "Болашақ совхоз" т.б. еңбектерінде табиғат көрінісін сезіммен жазды. Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1973). А.Ғалымбаеваның ерен еңбегін меценаттар клубы ескеріп, 2003 жылы тәуелсіз "Тарлан" сыйлығымен марапаттады.

жүктеу 0,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4