Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Бейіндік мектепте пәнаралық байланысты жүзеге асыру» «5В011000 – Физика» мамандығы үшін ОҚУ-Әдістемелік материалдары

1	Құрылғының қызметі.	Отының ішкі энергиясын механикалық энергияға айналдыратын құрылғылар.
2	Құрылғының схемасы.	29-сурет – Іштен жану қозғалтқышы. 1,2-клапан; 3-поршені бар цилиндр; 4-шатун; 5-иінді білік; 6-маховик; 7-шам.
3	Құрылғының жұмыс істеу принциптері.	Қозғалтқышта бір жұмыс циклі поршенінің төрт жүрісінің, немесе төрт тактінің ішінде орындалады. 1.Бірінші такт басталатын, қозғалтқыш білігі айналғанда, поршень төмен қарай қозғалады. Поршень үстіндегі кеңістік ұлғаяды. Осының салдарынан цилиндр ішіндегі ауа сирейді. Осы кезде (1) клапан ашылып, цилиндрдің ішіне жанғыш қоспа кіреді. Бірінші такт аяқталған кезде цилиндр жанғыш қоспаға толады да, (1) клапан жабылады. 2.Білік әрі қарай айналғанда, поршень жоғары қарай қозғалып, жанғыш қоспа сығылады. Поршень жоғары шекті орынға барып жетіп, екінші такті аяқталған кезде сығылған жанғыш қоспа от алып тез жанады. 3.Қоспа жанғанда пайда болған газдар поршенді қысып, оны төмен қарай айдайды. Ұлғайған ыстық газдардың әсерінен двигатель жұмыс істейді, сондықтан бұл тактіні жұмыстық жүріс деп атайды. Поршеньнің қозғалысы шатунға, сол арқылы маховик орнатылған иінді білікке беріледі. Күшті түрткі алған маховик инерциясы бойынша әрі қарай айнала береді де, өзімен жалғасқан поршеньді келесі тактілерде орын ауыстырып қозғалтып отырады. Екінші және үшінші тактілер клапандар жабулы кезінде орындалады.
		4. Үшінші тактінің ақырында (2) клапан ашылады да, жану заттары осы клапан арқылы цилиндрден атмосфераға шығады. Поршень жоғары қарай қозғалатын төртінші такт кезінде де жану заттары сыртқа шығады. Төртінші тактінің ақырында (2) клапан жабылады. Сонымен, қозғалтқыштың циклі мынадай төрт процестен (тактілерден) тұрады: 1. Сору, 2. Сығу, 3. Жұмыстық жүріс, 4. Шығару.
4	Қолданылуы:	1. Автомобильдердің барлығында. 2. Тракторларда. 3. Самолеттерде. 4. Тепловоздар мен теплоходтарда. 5. Өзен және теңіз кемелерінде.

10 – кесте - Газдың молекула-кинетикалық теориясының негізгі теңдеуі

1	Нені байланыс-тырады	Газ қысымының	1.молекулалардың орташа кинетикалық энергиясына 2.молекуланың жылдамдығына 3.молекулалар шоғырына 4.бір молекуланың массасына 5.молекуланың тығыздығына
2	Қандай негізгі фактілерге негізделіп тұжырым-далған	Молекулалардың ыдыс қабырғаларына соғуының нәтижесінде пайда болатын қысымды есептеуге негізделген.
3	Қандай физикалық шамаларды байланыс-тырады	Газ қысымын , молекулалардың орташа кинетикалық энергиясын , бір молекуланың массасын , молекулалар шоғырын , молекула тығыздығын , молекуланың жылдамдығын.
4	Заңды сипаттайтын формула
5	Оның білінуінің жеке жағдайлары	1. 2.
6	Тәжірибе жүзінде бекітілуі	Ойша эксперимент 30-сурет.
7	Заңның қолданылу аясы	Газдардың макро және микро параметрлерінің арасындағы байланысты табу үшін қолданылады.
8	Практикада қолданылуы	Молекулалардың орташа кинетикалық энергиясын табу үшін. Молекулалардың тығыздығын есептеу үшін. Молекулалардың жылдамдығын есептеу үшін. Бір молекуланың массасын есептеу үшін қолданылады.
9	Заңның анықтамасы	Идеал газ қысымы көлем бірлігіндегі молекулалар шоғырын молекуланың массасы мен жылдамдығының квадратының көбейтіндісіне тең.

Осындай жоспарларды әрбір сабақта, физика ұғымдарын қалыптастыру мақсатында пайдаланудың нәтижесі жоғары болады.

Сабақта бұл жоспарлар оқушыларға дайын күйінде берілмейді, жоспар бойынша берілген сұрақтарға жауапты оқушылар өздері іздеп табады.

Физика сабақтарында мұндай жоспарларды пайдаланудағы жүйелі жұмыстың нәтижелілігі мыналарда:

а) курстың негізгі сұрақтары, білімдердің жүйелілігі және логикалық анықтылығы бойынша білімнің құрылымдылығын анықтайды;

ә) оқушыларға мұғалімнің баяндауын түсінуді, меңгеруді жеңілдетеді;

б) оқушыдан оқулық мазмұнын ойша өңдеуді, үй тапсырмасын орындау барысында білімдерді қайта құруды талап етеді және өз бетінше жұмыс істеуге үйретеді;

в) оқушылардан сабақ сұрауды қысқартуға мүмкіндік береді, себебі, оқулық мазмұнын толық айтып беруге қарағанда жоспардың пунктері бойынша уақыт көп шығындалмайды.

Жалпы қорыта келгенде, оқушылардың физикалық ұғымдарды меңгеруі барысында жалпылама сипаттағы жоспарларды пайдалану өте тиімді, әрі олардың алған білімдері белгілі бір жүйеге түсетіндігі анық.

Оқушылар өз ойларын осындай жоспарларды пайдалана отырып өз тілімен баяндайды. Мұның барлығы оқушылардың өз беттерінше оқулықтан, қосымша әдебиеттерден оқығандарынан ең негізгілерін, өзектілерін бөліп ала білу дағдысын қалыптастырады.

Мұнда, тек жалаң қайталау емес оны шығармашылық тұрғыдан қорыту, өзіндік тілмен жаңғырту бар. Бұл, бір жағынан, оқушының сөйлеу машығын меңгеруіне септігін тигізеді.

Осындай жұмыстың барысында оқушыларды өз ойын жүйелі түрде, әрі жинақы баяндауға баулимыз.

Ұғымдарды меңгерудің негізгі ерекше тәсілдеріне жалпылама сипаттағы жоспарларды және жаттығулар жүйесін пайдалануды жатқызамыз. Оқушылардың молекулалық физика ұғымдарын жалпылама сипаттағы жоспар, арнайы жаттығулар жүйесі бойынша меңгеруі олардың ойлау қабілеттерінің дамуына, білім сапасының жоғарылауына зор ықпал жасайды.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Жалпыдлама сипаттағы жоспар деген не?

2.Жалпылама сипаттағы жоспар не үшін қолданылады?

3.Жалпылама сипаттағы жсопарды сабақтың қай кезінде қолданған дұрыс?Жалпылама сипаттағы жоспарды оқушылар қалай қолданады?