Пәні бойынша оқыту бағдарламасының титулдық парағы (syllabus)

Ғылымдағы жетістіктер

1) A.M. Бутлеровтың органикалық қосылыстардың құрылысы туралы теориясының шығуы (1861 ж.);

2) Д.И. Менделеевтің элементтердің периодтың жүйесін жариялауы;

3) энергияның сақталу заңы, химиялық элементтердің атомдық құрылысының ашылуы;

4) ағылшын геологі Ч. Лайельдің ғаламшардағы геологиялық өзгерістер ерекше бір апаттың әсерінен емес, температура, жел, жаңбыр, өсімдіктер мен жануарлардың әсерінен үздіксіз өзгеріп отыратынын дәлелдеуі;

5) неміс ғалымдары М.Шлейден мен Т.Шванның барлық тірі организмдердің құрылым бірлігі — жасуша (клетка) екендігін дәлелдеп, жасуша теориясын ашуы;

6) омыртқалы жануарлар ұрығының дамуын зерттеу нәтижесінде балықтар, құстар мен сүтқоректілердің ұрығында желбезек саңылаулары болатыны, олардың туыстық жақын екендігінің дәлелденуі және т.б.

Жаратылыстанудың әр саласынан (геология, палеонтология, биогеография, эмбриология, салыстырмалы-анатомия, цитология, т.б.) жиналған деректер "табиғат өзгермейді" деген көзқарасты жоққа шығарды.

Ч.Дарвин іліміне "Бигль" кемесімен саяхатта жинаған экспедициялық мәліметтері де зор себепші болды (5-сурет). Ч.Дарвин эволюциялық теорияны бірінші болып ашпағанымен эволюция — "өзгергіштіктің әсерінен болатын құбылыс және ол тек табиғи заңдылықтардың әсерінен дамитынын" түсіндіріп, эволюциялық процесті бірінші болып нақтылап берді. Ч.Дарвин түрлер арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды тірі организмдердің әртүрлілігінің себептерін ашуды алдына мақсат етіп қойды. Саяхат кезінде оны, әсіресе Галапагосс аралының өсімдіктері мен жануарларының түр құрамы қатты қызықтырды. Бұл аралдан ол — күрделі гүлді өсімдіктер тұқымдасының 20 түрін жинап, құстардың 25 түрі мекен ететіндігін анықтады. Ол қунақтардың 13 түрін байқап, олардың қоректену ерекшеліктері туралы қорытынды жасады. Саяхаттан кайтып оралған соң Дарвин өзінің алдына түрлердің шығу тегін зерттеп шешу керек деген басты мақсат қойды.