Педагог мамандьіғьіна кіріспе

• педагогикалық құбылыстарды талдау, яғни оларды құрауглы 
бөліктерге бөлу (шарты, себептері, уәжі, құралдары, түрлері және т.б.), 
• педагогикалық құбылыстың әрбір элементінің басқа 
элементтер-мен байланысын түсіну; 
• педагогикалық теориядағы қарастырылып отырған құбылысқа 
сәйкес келетін жағдайларды, қорытындьшарды, заңдьілықтардьі табу; 
• педагогикалық құбылысқа дұрыс диагноз қою; 
• педагогикалық мәселелерді шешудің ұтымды тәсілдерін табу. 
Прогностикалық білік мұғалімнен модельдеу, болжам қоя білу, ой 
эксперименті және т.б. әдістерді меңгеруді талап етеді. 
Проективті білік білім беру процесін жобалау барысында жүзеге 
асырылады. Рефлексивті білік мұғалімнің бақылау-бағалау іс-
әрекетімен байланысты. 
Дамытушылық білік: окушьшардың еркі мен сезімін, таным 
процестерін дамыту үшін арнайы жағдайлар мен проблемалық 
жағдаяттар туғызу; оқушылардың бүрышы алған білімін қолдануды 
талап ететін сүрақтар қою; оқушылармен жеке қарым-қатынас орнату. 
Бағдарлық білік оқушылардың бейімі мен мүмкіндіктеріне сәйкес 
олардың іс-әрекетіне ьштасын тұрақты түрде қалыптастырумен, 
тұлғаның әлеуметтік маңызды сапасын дамыту мақсатында бірлескен 
шығармашьшық іс-әрекетті үйымдастырумен байланысты. 
Мұғалімнің қатысымдық білігі - ол перцептивті, педагогикалық 
(вербальды) қарым-қатынас пен педагогикалық, техникалық білігі мен 
дағдысьшың өзара байланысты тобы. Мұғалімнің перцептивті білігі -
қарым-қатынастың алғашқы кезеңінде көрінеді, басқа адамды 
(оқушыны, мұғалімді, т.с.с.) түсіне білу білігі. Бүл білікті жүзеге асыру 
үшін басқа адамның талғамын, ьгатасьга, бейімін, өмірге көзқарасын 
түсіне білуі. 
Мүғалімнің практикалық даярлығының мазмүнын біліктің екі тобы 
- үйымдастырушылық және қатъісьгмдьіқ білік арқылы көруге болады. 
Мүғалімнің үйьімдастьфушьшық іс-әрекеті оқушыларды әртүрлі іс-
әрекетке қатыстыра білуіне және үжымның іс-әрекетін 
үйымдастыруына, оны білім объектісінен білім субъектісіне айналдыра 
білуіне байланысты. Ұйымдастырушылық білігі тобына 
жұмылдырушьшық, ақпаратты дидактикалық, дамытушылық және 
бағдарлық білігі жатады. 
Жұмьшдырушылық білік: оқушылардың зейінін аударып, олардың 
оқуға деген түрақты ынтасын дамыту; оқуға қызығушылығын 
қалыптастыру; оқу дағдысын қалыптастыру және оқу іс-әрекетін 
ғылыми тұрғыдан ұйымдастыру тәсіліне үйрету; оқушылардың өзін 
қоршаған ортадағы проблемалық жағдаятгарды шешуге белсенді, 
99 

шығармашылық кезқарасын қалыптастыру. Ақпаратты-дидактикалық 
білік пәннің ерекшелігін, оқушылардың дайындық деңгейін, өмір 
тәжірибесін, жас ерекшелігін ескере отырып, оқу материалын түсінікті 
етіп баяндау; оқытудың әр түрлі тәсілдерін пайдалану (баяндау, 
түсіндіру, әңгіме, проблемалық оқыту, т.с.с.) және оларды үйлестіре 
білу; оқу процесі мен оқу ақпаратын меңгеру процесін логикалық 
түрғыдан дүрыс күру; сүрақтарды түсінікгі, жинақы түрде қоя білу; 
оқытудың техникалық күралдарын, көрнекі күралдарды тиімді 
пайдалану; оқу материалын оқушылардың меңгеруінің диагностикалық 
сипаты мен деңгейін алдын-ала болжай білу; мүмкін болған жағдайда 
оқушылардың логикасы мен тәсілдерін дер кезінде өзгерте білу. 
Сонымен, мүғалімнің кәсіби білігі оның іс-әрекетінің тиімді 
болуьшың теориялық және жалпы әдіснамалық негізі болып табылады. 
Жоғарыда баяндалған білікгі меңгеру студенттерді жоғары оқу орнында 
мүғалімдік мамандыққа даярлауда басты міндеттердің бірі болып 
саналады. Мүғалімнің кәсіби білігі оның практикалық қызметінде іске 
асырылады, сондықтан ол оның жалпыпедагогикалық, әдістемелік 
білігімен, дағдысымен тығыз байланысты. 
Үздіксіз білім беру жүйесі қызметкерлері үшін, ең алдымен, 
мүғалімдер үшін мәні ерекше. Педагогикалық кадрлардың мамзддьіғын 
арттыру жүмысының негізгі мазмүны мүғалімдердің жалпы 
педагогикалық, ғыльіми-зерттеу, әдістемелік және мәдени 
даярлытының табити бірлігі мен байланысы арқылы көрінеді. 
Мектептің әдістемелік жүмысы барысында мүғалімдер бойьшдағы 
қадір-қасиет, жаңашылдық, ізденіс, шеберліктері аныкталады. 
Оқушьшардың шығармашьшығының дамуьша мектеп пен мүғалім 
жауапты. Ал, ондай мүғалімді ізденуге мүмкіндігі бар мектеп қана 
тәрбиелей алады- Міне, әр мүғалімнің ізденуі, үйренуі, өзінің 
мүмкіндігін көрсете білуіне жағдай жасау әр мектеп басшысының 
міндеті екенін үмытпау керек. 
Жаңа формациядағы үстаз шығармашылықпен жүмыс істейтін, 
жаңа технологияны меңгерген, оқушыларды белсенділікке, 
ізденпаздыққа, тәрбиелей отырып, өздігінен жұмыс істеу арқылы 
шығармашьшықпен ғьшыми жүмыстарға жетелейтін мүғалім. 
Жаңа формациядағы ұстазды тәрбиелеу үшін: 
1. Оқушыны өз бетімен ізденуге, шығармашылыққа баули білетін 
ұстаздар қатарын көбейту керек; 
2. Үстаздардың сана сезімін, жұмыс істеу стилін өзгерту керек; 
3. Шығармашылық білім деңгейін көтеру керек. 
Білім жүйесін жаңарту реформасын жүзеге асьфудағы басты түлға -
мұғалім. Мүғалім шығармашылықпен жүмыс істеу үшін, оның 
мәртебесін көтеру қажет. Мектепте білім мазмүнын жақсартудың 
100 

алғышарттарыньщ бірі - дарынды балаларды таба білу, тәрбиелеп 
жетілдіру, бойьшдағы ерекше қасиеттерін көрсетуге, дамытуға 
мүмкіндік туғызу. Мүғалімнің білімдарлығы, сапалылығы, абьфойы, 
беделі, оның шәкіртінен көрінері сөзсіз. Жеке тұлғаның қалыптасуына 
тікелей ықпал етуші - мүғалім. «Мен істей аламын», «мен үшін керек» 
деген талпыныстарына қозғау салатын күш - мұғалім. Сондықтан 
мүғалім: біріншіден, саяси сауатты, жан-жақты білімді болуы керек. 
Екіншіден, тәлімгер ұстаз өз бойындағы білімді оқушы жүрегіне үялата 
аларлықтай әдіскер - шебер болуы қажет. Үшіншіден, мүғалім оқу-
тәрбие үрдісін жүргізу кезінде оқушының даму дәрежесін бақылай 
алатындай сезімтал психолог болуы керек. Үстаздың әдістемелік 
шеберлігі арқылы окытудың дәрежесін көтеру - бүгінгі мектеп 
партасында отырған окушьшардың сапалы білімінің күпиясы - үстаздың 
үздіксіз ізденуі мен әдістеме саласындағы ғылыми жаңалықтарды жетік 
игеруінде. 
Әлемнің дамьпан мемлекеттерінің білім беру ісіндегі жегістіктерін 
бақылап көрегін болсақ, ең алдымен олардың білім беру жүйесінде 
ұлтгық ой-санаға негізделген дәстүрлі бағыттары жетілдірілген. Қытай, 
Франция, Германия, Жапония, Үлыбритания, Канада сияқты елдерде 
мамандардың үлттық кәсіби даярлытына жете көңіл бөледі. Осының 
негізінде олар сапалы білімге қол жеткізуде. Мектептегі оку-тәрбие 
сапасы қазақ баласынан емес, оны оқытып тәрбиелеп отырған үстаз 
қауымына байланысты. Үлтымыздың үлкен үстазы Ахмет Байтүрсынов 
айтқандай: «Балам дейтін жүрт болмаса, жүртым дейтін бала қайдан 
болсын» деген екен. Осьгаы естен шығармай отарып, біздің негізгі 
мақсатымыз - көп мәдениетті түлғаны тәрбиелеу. Көп мәдениетгі тұлға 
дегеніміз - тарихи санасы, лингивистикалық санасы қалыптасқан 
азамат. Бүл қазақ тілі, орыс тілі, шетел гілін меңгерген түлға болуы 
керек. Мүндай нәтижеге жету үшін әр мүғалім де осы тілдерді жақсы 
білулері керек. 
Тәуелсіздік - еліміздің келешекте өзге елдермен терезесі тең болып, 
еркениетті әлем елдері арасында өзінің лайықты орнын таба білетін жас 
үрпақты білімді, тәрбиелі азамат етіп шығару. Басты міндет: 
«Мектептің жаны - мұғалім» - дегендей, мүндай қасиетгі істерде 
мүғалімге қойылатын талаптар ерекше болып отьф. Өйткені 
мемлекеттің білім саясаты да мүғалім арқылы жүзеге асады. 
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңьшда мектеп 
шәкірттерін оқу үрдісіне қатысатын басты субъект регінде қарап, 
сондай дара түлға үшін заман талабына сай оқыту, тәрбие беру ісін 
ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері туындап отар. Жасыратыны 
жоқ, күні бүгінге дейін көптеген ұстаздар оқьггу ісіне бір жақты қарап, 
оны, негізінен, сабақ беру деп санап келеді. Ал, бүгінгі педагогиканың 
101